Ha ka taïew ba la dep ngi ïohi ba don ki rynsan ha kaba ki kyrtong ïaleh lane ki nongai ktien (spokesperson) jong ki seng politiks kiba ïa ai reng ha kane ka kynti ha kane ka jylla jong ngi ki shim bynta ha ka jingïatai hapdeng ma ki bad ki paidbah nongsngap. ïa kawei na kine ki rynsan paidbah (public platform) la pynïaid da ka Synod College bad ka la long ha ka 9 tarik. Kawei pat kaba pynïaid da ka Seng Samla Laitumkhrah ka la long ha ka 10 tarik ha Laitumkhrah hi. La wer ïa ki kyrtong ïaleh baroh kiba kynthup ïa ka seng Congress, TMC, VPP, PDF, BJP bad NPP. Na ka liang ka NPP bad BJP ki kyrtong ïaleh ki kyntait ban wan, tip na kiei ki daw. Ka seng NPP kam shym la phah nongmihkhmat wat sha ka rynsan ba la pynïaid da ka Synod College ruh.
Ka jingkylli ka long balei ba kine ki seng kim kwah ban wan ha ki rynsan khnang ba ki paidbah kin ïoh kylli jingkylli na ki. Na ki kyrtong kiba lah long MLA teng ki paidbah ki kwah ban tip ïa kaei ba ki la leh ha ki 5 snem ban bit ban biang ki jingdonkam paidbah baroh, ym tang ka jingpynbiang shi ïing shi ïing kumba la ïohi ha kiba bun ki konstituwensi. Ka kyrtong ïaleh na Laitumkhrah ka Kong Ampareen Lyngdoh ka phah da ka shithi hana ba kam lah wan bad ka da ong ruh ba ka lah dep ïaid kawei pa kawei ka ïing ban pynithuh ïalade bad ban pan ïa ka jingkyrshan jong ki paidbah ka Shillong East konstituwensi. Ka jingkhot ïa ki kyrtong sha ka rynsan paidbah kam mut satia ba ki jingkylli kin long tang shaphang kawei ka konstituwensi. Ki nongthaw aiñ ki dei ban peit ïa ka jylla baroh kawei bad dei ha kine ki rynsan paidbah ba lah ban thew ïa ka jingiar ne jingkhim jingmut jong ki kyrtong ïaleh.
Ban long MLA kam mut satia ban peit tang ïa ka konstituwensi lajong bad nga ju kynmaw ïa U Bah Peter Marbaniang (ban kwai ha ïing U Blei) uba ju ong ïa ki para nongthaw-aiñ, “Balei phi peit tang ïa ka konstituwensi lajong? Peit lem ïa ki jingdonkam ka jylla baroh kawei namar ban thaw ïa ki aiñ phi dei ban sngewthuh ïa ki jingdonkam jong ki briew ha ka jylla baroh kawei, ym tang ïa I konstituwensi barit jongphi.” Kane ka dei ka rukom pyrkhat ki nongthaw aiñ kiba la leit noh shakhmat jongngi. Ha ka jaka ba ngin ïoh ki nongthaw aiñ kiba kham ïar jingmut jingpyrkhat bad kiba pyrkhat jngai na ka bynta ka jylla Meghalaya mynta pat tang ba la biang la ijong ijong I konstituwensi lah biang. Dei namar kane ka daw ba kane ka jylla jongngi ka la nang hiar arsut ha kine ki 50 snem ba la leit.
Peit naduh ka pule-puthi, ka koit ka khiah, ka rep ka riang, ki surok heh (national highways) bad ki surok rit baroh ki donkam ïa ka jingsyrdep namar ba ki la jot lut. Na ka liang ki skul primary naduh ba wan shoh ka khlam Covid lah bun bah ki khynnah kiba khlem leit skul shuh. Kawei na ki daw ka long ba ha kito ki por bun na ki ïing ki sem kim kot bor ban thied ïa ka smart phone ha kaba ki nonghikai ki pynlong skul lyngba jong kita ki iktiar (online). Ha ki katto katne ki shnong don shibun ki khynnah kiba pule ha ki skul Upper Primary bad High School kiba la pep skul noh bad kiba mynta ki leit bylla lane ki leit ïarap ha ka rep ka riang ne ki kylla nong-ap masi, ap blang. ïa kine baroh nga kren ïa kaba nga ïohi ha ki shnong ha East Khasi Hills, East bad West Jaintia Hills bad West Khasi Hills.
Ka sorkar Meghalaya ka duna palat ha ka rukom wad jingtip (field survey) thikna kumba latno ngut ki khynnah rit bad ki samla rit ki la pep skul. Ki MLA kiba na sor kim salia satia ban tip sani ïa kine kiei kiei. Lada kiba bun ki khynnah rit bad samla rit ki la pep skul noh tang shiteng lynti shaei keiñ ka lawei jong ki? Hato ka sorkar naduh ba ktah ka khlam Covid ka la wad bniah ne em ïa kine kiei kiei? Ka jingpule (education) ka pyllait ïangi na ka jinglong mraw ha ka jingbieit. U briew uba nang ba stad un ym shah ïalam bakla ha ka politishan. Un buh ïa ki jingkylli kiba dei ban buh ha ka ri synshar paidbah. U briew u bym don ka jingnang jingstad bad jingshemphang pat u shu shah ïalam bakla beit man la ka san snem da kaba jied ïa ki nongthaw aiñ ki bym larkam.
Dang ha kine ki sngi ngi ïohsngew ba u Dr Aman War uba long teng u Director of Health Services bad uba long mynta u kyrtong ïaleh jong ka UDP na Shillong North u la ong ba ka jinglut jingsep baroh na ka bynta ka khlam Covid ka long 248 klur katba ka sorkar pat ka kam ba lut haduh 816 klur. Ha ka jingshisha, ki MLA baroh kiba don ha ka liang pyrshah ki lah dei ban pan ïa ka jingkheiñ thik pa thik kumno ba la pynlut kat kata ka 816 klur tyngka bad haei la pynlut ïa kata ka pisa. Kane te ka lah dei ka jingpyndonkam bakla ïa ka tyngka paidbah kaba dei ban pynbha ïa ka koit ka khiah ha ka jylla.
Haduh kine ki sngi ruh haba nga leit sha ki shnong bapher bapher ki longkmie ki ong ba ka lehnohei ïa ki ba kin leit wad jingsumar na ki Health Sub-Centre ne ki Primary Health Centre (PHC) namar bunsien ym don doctor bad lada don ruh, haba ki thoh dawai hap leit thied nabar. Te ki ong kan myntoi aiu ban leit sha ki jaka ai jingsumar jong ka sorkar. Bunsien haba lah kham shitom lei lei ki nongkyndong ki wanrah ïa ki nongpang shane sha sor sha ki doktor private lane sha ki hospital private. Kane ka mut ba ki hap pynlut na ka pla wat la ki don makna kata ka Meghalaya Health Insurance Scheme (MHIS) namar ym lah ban buria ïa ka jinglut baroh. Kine ki dei ki jingeh kiba ki briew ha nongkyndong ki ïa kynduh la ka sngi.
ïa ki nongrep lei lei ynnai ïakren. Nalor ba ki hap ban rep ban riang ban pynmih ïa ki jhur har rukom, ki hap ruh ban pynpoi ïa ki jingrep sha ïew sha hat. Ha ka jingshisha ka sorkar la ka dei ban thaw ïa ki kynhun jong ki nongrep khnang ba kin ym shah khniot dor ha ki mahajon die lang kiba wan thied tad ïa ki mar rep bad die pat ha ka dor kaba rem. Kane ka kynthup ruh ïa ki soh ki pai kiba mih ha kane ka jylla jongngi.
Lah bun snem mynta la ong ba yn buh ïa kita ki jaka kiba lah ban pynneh pynsah ïa ki mar rep (cold storage) khnang ba ki nongrep kin ym hap ban die kyrkieh ïa kita ki mar rep ha ka dor kaba tad. Sngewsih ban ong ba haduh mynta lah 50 snem ruh ym pat lah pynlong doh long snam ïa kata ka jingthmu.
Toi kitei ki dei ki mat ki phang ban ïakren ha kane ka por jied nongthaw-aiñ, hynrei bun ba shu kren ha suiñ bad shu kynthoh ïa kiwei pat ki seng bad ki kyrtong. Ki paidbah ki lah dei ban long kiba peitngor bad kiba sian ruh ha ka por leit jied nongthaw-aiñ, namar lada ngi dang shah ïalam bakla biang wat ha kane ka sien ruh te ka jingeh kaba khraw ka ap ïangi. Ki ban myntoi dei tang ki nongtrei sorkar. Kiwei pat ki bym ïoh kam ïoh jam te ki la nang trei ka jingduk.
