Ki nongshong shnong jong ka Meghalaya ki kwah ka synshar khadar kaba Kumno?

Ha kine ki khyndiat taïew ka Khasi Students’ Union (KSU) ka la pynlong ïa ka jingïakhih da ka jingkhynra ïa ki nongtrei-nongbylla kiba wan na shabar Jylla bad ha kane ka jingkhynra la don ruh ki katto katne ngut ki nongbylla kiba la shah shoh shah dat. Halor kane, U Myntri Rangbah ka Jylla, u Conrad Sangma u la ong ba ki nongtrei-nongbylla kiba wan na shabar Jylla kim donkam ïa ka work permit, hynrei ki donkam tang ban pynrung kyrteng ne register ïalade bad ka Labor Department. U la ban ruh ba kane ka jingpynrung kyrteng ïa ki nongbylla kiba wan na shabar Jylla la sdang da ka Sorkar MDA naduh ki snem kiba la leit noh bad la leh ïa kane khnang ban tip ïa ka rung ka mih jong ki nongbylla kiba na shabar Jylla kiba wan sha Meghalaya ban trei ha ki project kiba pher. Ka KSU kam pdiang satia ïa kane ka jingpynshai jong U Myntri Rangbah bad ka la kynnoh ba ka Sorkar ka kwah ban burieh ïa ka jingpynrung sop sop, khamtam ïa ki nongbylla kiba dei na bar Ri (Bangladesh) bad ïa ki kam be-aiñ jong ka. Hynrei, ka jingshoh jingdat bad jingpynlehraiñ paidbah ïa ki nongbylla sngi ruh ka dei ka kam be-aiñ.
To ngin ïakren shuwa ïa kawei ka jingjia kaba la saphriang ruh lyngba ki lad pathai khubor ha kaba lah ban ïohi ïa ar ngut ki nongbylla kiba la shah pynbor ban rah ïa ki jingthoh ha ki kti jong ki kumne- “Ngi lah ban rung katba ngi mon sha Meghalaya, namar ka Meghalaya ka dei ka Jylla ka bym don ïa ka ILP” bad “Nga lah ban dei u nong Bangladesh”. Kane ka dei ka jingleh ibeiñ ïa ki nongbylla bad ruh ïa ki para briew tang namar ba kim dei ki trai ri trai muluk bad ym lah ban pdiang ïa kine ki jingleh tohmet. Hato ka ïapher aiu kane ka jingleh ibeiñ ïa ki nongbylla na shabar Jylla bad ka jingshah ñiew poh ki nongshong shnong na ka thaiñ shatei lam mihngi (Northeast India), kaba kynthup ïa kiba na Meghalaya, kiba ïasyriem ha ka dur ka dar bad ka rynïeng bad kiwei pat ki jaitbynriew ka dewbah Asia. Tharai kan long kumno lada don ki Khasi kiba im shabar Jylla ki shah pynbat ha ki kti da ki jingthoh kiba ong, “Ngi dei ki nong China bad ngi kren ching chong mong” Hato kata ka biang ïa ngi? Ha ka por jong ka khlam COVID-19 kiba bun bah ki nongshong shnong na ka thaiñ shatei lam mihngi kiba im, kiba trei bad pule shabar ki la mad ïa ki jingeh bad shah peit khmat. Don napdeng jong ki kiba la shah beh na ki ïing shongwai ne ki bym ïoh ïing shong wai namar ba ki briew ki mutdur ba ki dei ki nong China bad kumta ki sheptieng ïa ka khlam kaba wan na China? Kumno keiñ haba ïalade ruh ngi dei ki langkñia jong kata ka kolshor ïa-isih jaitbynriew, ngim sngewthuh pat haba ngi leh kumjuh ïa kiwei?
ñiuma, ki lah ban don ki ban pynphai nia da kaba ong ba ki nongshong shnong jong ka thaiñ shatei lam mihngi ka Ri India kim dei kiba leit buhai shnong be-aiñ sha kiwei pat ki Jylla ne Nongbah. Kawei pat ka khubor halor ka jingpynlehraiñ paidbah ïa ki nongbylla ka kdew ba kine ki nongbylla ki dei na Nepal, Bihar bad Uttar Pradesh. Ka Nepal ka la ïasoi soskular bad ka Ri India, katba ka Bihar bad Uttar Pradesh ki dei ki Jylla kiba don hapoh ka Ri India, kumta kine ki nongbylla kim dei kiba wan rung be-aiñ. Hooid, ngi lah ban ïatai bad pynksan nia ba ki nongtrei-nongbylla kiba wan na shabar Jylla ki donkam ban ïoh ïa ka work permit lym kumta kin ym lah ban trei bylla ha Meghalaya. Hynrei ban kynnoh ïa ki ba ki dei kiba wan rung be-aiñ na Bangladesh bad ban pynkhlemraiñ paidbah ïa ki ka dei ka jingleh ka bym shong nia bad ka bym shong aiñ. Namarkata ka daw ka Meghalaya Human Rights Commission ka la pan ïa ka kaiphot halor kane. Hato kane kan pynduna ïa ki kam leh tohmet ïa ki nongbylla nabar Jylla?
Katba ngi dang ïakren shaphang ki kam pynlehraiñ paidbah, ka la don ruh ka jingujor ba bunsien ki bor sorkar ki ju stet bad sngewtynnad ban pynphriang ïa ki dur jong ki Khasi kiba shah kem bad ym ju pyni pat ïa ki dur jong kiwei ki briew ki bym dei khasi haba ki shah kem ha ki Pulit. Kane la kynnoh ba ka dei ka jingleh shilliang khmat pyrshah ïa ki trai shnong. Kan bha hi ba ki bor pulit kim dei ban pyni ïa ki dur jong ki briew kiba shah kem la ki dei ki khasi ne ki bym dei ki khasi. Hynrei ha ka juk social media ka long kaba eh ban buhrieh ïa ka dur ka dar bad ka kyrteng jong ki briew. Khlem da ïashah ïa u nongleh kam be-aiñ, hynrei ka don ruh ka jingshisha ba don ki riewsniew kiba kwah ba klet noh ïa ka jingim ba rim jong ki bad ban sdang noh da ka jingim ba thymmai. Kan long kaba eh ïa u ne ka briew kiba la paw dur ha ki kam sniew ban pyndam ïa ka jingim kaba rim. Kaba kham sngewsih ka long ba kan ktah kumno ïa ki bahaïing jong kito kiba shah thad bad shah pynkhlemraiñ paidbah, khamtam eh ïa ki khun ki kti? Lada kita kiba ju pynkhlemraiñ paidbah khlem daw ïa kiwei pat, ki don hok aiu ban ujor pyrshah lada ki shah leh ïalade?
Kawei pat ka mat ka dei ka jingshoh dusmon ïa ki nongbylla sngi. Lehse, ka shongnia ban ong ba ka KSU ka hap ban shim ïa ka sien jam ban tohkit ïa ka jingwan ki nongtrei-nongbylla kiba na shabar Jylla ha ki jaka ba pyntreikam ïa ki project ne wat ha ki jingtei ïa ki ïing jong ki riewshimet namar ba ka Sorkar kam shim khia bad kumta ka KSU ka leh ïa kam kaba dei. Toi, shipor to ngin shim ïa kane ka jingpyni nia. Hynrei ka jingkylli pat ka mih, ba kumno ka jingshoh jingdat ïa ki briew ka dei ka jingleh kaba dei? Lada don kita ki nongbylla kiba wan na shabar Ri ne Bangladesh kumba la kynnoh la dei ban aiti ïa ki sha ki Pulit lane la dei ban ïalam ne pynphai noh ïa ki sha kata Ri lyngba ki Border outpost ryngkat bad ka jingmaham ba kim bit shuh ban wan khlem da ïoh jingbit. Lada la leh kumne kan kham biang, ym da kaba shoh ba dat bad pynmih snam. Ki don kiwei pat kiba pyni nia ba kane ka jingleh ïa ki nongbylla na bar Jylla kan ktah ïa ki Khasi kiba shong ne trei ne pule shabar. U Chief Engineer uba la don ha ka por ba ki nongbylla sngi ki la shah shoh ha ka por ba khynra ïa ki kot ki sla jong ki, u la ong ba kane ka jingjia kan ktah ïa ki nongshong shnong jong ka Jylla Meghalaya kiba don shabar. U la ong, lada kawei kynhun ka ktah kti ne pynmynsaw ïa kiwei pat ki para nong India hangne ha Meghalaya, ka khubor aiu ki ai sha ka pyrthei shabar bad sha kiwei pat ki Jylla? Hato ki nongïalam jong ka KSU kim ju mih shabar na la shnong ne Jylla? Kane ka jingkren jong une u Engineer ruh ka dei ka jingkren khluit khlieh bad ka bym lah ban pdiang, um dei satia ban ai ding kumne. Tangba, ha ka jinglongbriew lehse ha ka jingdom ka pynlong ïa u ban khlei ïa kitei ki kyntien. Hato kine ki jingjia ha Meghalaya kin ktah ïa ki nongshong shnong ka Jylla kiba im shabar?
Ha u Naitung 2012, ka la don ka jingïakynad hapdeng ki Bodo bad ki Bengali Muslim ha Assam. Ha kane ka jingïakynad kumba 108 ngut ki briew ki la ïap bad 400,000 ngut ki la kylla phetwir. Hynrei kane ka jingïaumsnam kam jia tang ha Assam. Ha Andhra Pradesh ar ngut ki nongbylla na ka thaiñ shatei lam mihngi ki la shah shoh hapoh ka rel bad uwei na ki u la khlad noh. Ki nongshong shnong ka Jylla Nagaland bad Assam ki shah shoh ha Bangalore. Nangta ha Pune uwei u software engineer na Manipur u la shah shoh ha ki riewnsiew. Ki nongbylla na ka thaiñ shatei lam mihngi kiba trei ha Kerela ruh ki la shah beh bad ki la don shibun ki kyrwoh kiba la phah lyngba ki mobile phone kiba pynshit ban isih ïa ki briew kiba na kane ka thaiñ shatei lam mihngi. Kane ka la pynlong ïa ki nongbylla ban phet namar ba ki sheptieng ïoh ki ngat ha ka apot sepngi bad tang na Banglaore haduh 30,000 ngut ki nongbylla ki la phet. Hato kane kan jia ïa ki Khasi ruh kiba trei bad im shabar? Hato ka jingkren jong u Chief Engineer kan jia shisha?
To ngin shim ba kan ym don ka jingshoh ïa ki khasi kiba im bad trei shabar, kam pat ju jia bad kan ym jia hi ruh. Ha kawei pat ka liang, ka jingshoh jingdat ïa ki nongtrei-nongbylla kam dei kaei kaei kaba thymmai. Lait noh na ka liang u Bah Mariahom Kharkrang jong ka BJP bad u Bah Vincent Pala na ka Congress, ym shym ïohsngew koit ïa kiwei pat ki seng saiñhima ba kin ong eiei halor kane ka jingjia kaba dang shen. Nga lah ruh ban sngewthuh balei? Ka daw ka long ba kiba bun ki nongïalam jong ki Seng saiñhima ki dei kiba la ju long teng ki nongïalam jong ki Seng Bhalang. Kumta lada ki pynrem ïa ka jingïashoh ïadat ïa ki nongbylla na bar Jylla ka long kumba ki pynrem ïa kaei kaba ki la ju ngeit bad kaba ki dang ngeit haduh mynta.
Nangta, ka Sorkar Jylla ka lah ruh ban ïoh ïa kane ka jingsngewthuh ba kiba bun ki nongshong shnong, khamtam ki Khasi ki kyrshan ïa ka jingleh jong ki Seng Bhalang ha kaba khynra ïa ki nongbylla kiba wan na shabar Jylla. Hooid, ka Sorkar kam leh tang ïa kaei kaba kiba bun balang ki kwah, hynrei ha kajuh ka por ka Sorkar kan ym leh ruh ïa kaei kaba ki paidbah ba bun kim kwah. Lym kumta ki Minister/MLA kin duh ïa ka jingkyrshan jong kiba bun ki nongthep vote bad rem ha kawei pat ka election. Lada ka long kumne ka don ka jingma ïa ka synshar khadar bad ka mut ba ka Sorkar ka thet kti bad kam treh ban shim ïa ka jingkitkhlieh. Kumta ka jingleh jong ka Sorkar Meghalaya ka long pyrshah ïa ka Aiñ bad Riti Synshar. Hato ka bit ka biang ïa ngi wat lada kam don ka jingpynphai kylliang ïa ki Khasi kiba don shabar ka Jylla bad ba ka Sorkar kan shu sngap bad peitkai ïa ki jingleh be-aiñ jong ki Seng hapoh ka Jylla. Em kam biang!
Ka jingeh ha ka Jylla Meghalaya ka long ym tang ba ka Sorkar ka sngap jar lane ba ka imlang sahlang ka ai lad ba kine kin ïai jia bad ym don mano mano ruh kiba shim ïa ka jingkitkhlieh. ñiuma, kane ka jinglong ka la suh thied, ka la ngam ha ki kam ki jam, ka la longdoh longsnam bad ka la bam kylla ïa ki nongshong shnong kaba kynthup ïa ki Khasi. Kawei ka jingujor kaba shyrkhei kaba ki paidbah ki don pyrshah ïa ka Sorkar Meghalaya ka dei ka jingbamsap bad ba ka Sorkar kam ju pyrkhat ïa ka roi ka par bad ka bha ka miat jong ki nongshong shnong. Ka bamsap ka dei kawei na ki daw jong ka jingsah dien jong ka Jylla ha ka liang ka ïoh ka kot, ka kamai kajih bad ka pule puthi. Ynnai ïakren ïa ka koit ka khiah bad ki madan/jaka ïaleh sport kiba la jot rathai. Hato ka jingngam jong ka Jylla Meghalaya ha ki kam bamsap kam ïasnoh bad ka jinglong jingman jong ka imlang sahlang ha ka Jylla, ha kaba bun ki paidbah ki leh katba ki mon khlem rule bad khlem aiñ? Kine ar tylli, nga ngeit ba ki don ka jingïasnoh. Ngan ai ïa phi ka nuksa- Shu buh nga dei u nongtrei Sorkar bad nga tip ne sngewdei ba ngam donkam ban jubab halor ki katto katne ki kam ba nga tip bad ngam shim ïa ka jingkitkhlieh. Balei ngan leit salia sa ïa ki kam ki bym ktah ïa nga? Ha kane ka rukom nga pynsuk bad pynaram ïa la ka jingim. Mutdur ma phi ba lada baroh ngi bud ïa kane ka kolshor ka bym don jingkitkhlieh, ka bym ai jubab bad ka bym salia tang ba la biang la ka met bad ba ka Ri ne ka Jaidbynriew ruh ka pynskhem ïa kata, kan long kumno ka imlang sahlang bad ka lawei kaba kumno ngin aiti ha ki khun ki kti? Ka Sorkar Meghalaya bad ki Seng Bhalang ki leh kumta, kim salia, kim don jingkitkhlieh bad kim donkam ban ai jubab. Ka jingma ka ap lada ngi bud ïa kane ka kolshor ba thymmai.
Ki don ki briew kiba bitar namar kane ka jinglong kaba ngi don mynta kam wanrah ki jingbha bad jingroi. Don kiwei pat kiba kyrshan ïa ki Seng Bhalang bad ki pasiaw ha ka Sorkar ba kam dei ban khanglad ïa ki. Ka jingshisha pat ka long ba ka Sorkar kaba synshar ka dei ban leh ïa la ka jong ka kamram kumba ka la smai. Kin don ki nongpule ki ban pynphai nia ba ki don bun bah ki Ri ne Jaidbynriew bad ki Sorkar ki bym don ka jingkitkhlieh bad ki bym donkam ban ai jubab, pynban ki long ki Sorkar ne Jaitbynriew kiba lah ban synshar bad pynïaid ïa ki kam ki jam bad kyntiew ïa la ki jong ki para ri. Lada ki lah ban pynshisha da ki nia, lehse ngan pdiang ba ka jingong jong nga ka bakla. Hynrei ka long kaba eh bad shitom ban synshar bad pynïaid ïa ka jingtreikam ha ki tnat Sorkar shiteng shilliang. Ha kawei ka kam ka Sorkar ka ai jubab bad shim jingkitkhlieh, katba ha kiwei pat ki kam kam ai jubab bad kam kitkhlieh. Kumjuh ruh ki paidbah, ha kawei ka por ki dawa ïa ka synshar kaba khuid, kaba hok bad kaba lait na ka bamsap, katba ha kiwei pat ki por ki leh kum bym salia bad ki phai da ka lyngkdong. Kiba shah shoh ki nang shah shoh, kiba ïap ki nang ïap bad ki nang syrtok. Hato kane ka dei ka kolshor kaba thymmai jong ngi? Kane ka kolshor thymmai mynta ka la suh thied ha ka Ri ba ieid jong ngi.
Namarkata, lada ka dei ka Democracy ne Autocracy ne Monarchy ka synshar khadar ka dei hi ka mon jong ki paidbah. Lada ki paidbah ki mon ne kwah ban leh katba ki sngewbit bad ym donkam jingai jubab bad ym donkam jingkitkhlieh kin ïoh ruh ïa ka Sorkar ne ka Synshar Khadar kaba kum kata. Kane ka jia mynta ha Meghalaya bad ha kaba kut ngi ot ïa kaba ngi bet.

(Kane ka jingthoh ka dei ka jingsngew shimet jong u nongthoh).