Ka jingpang klongsnam ka long kawei napdeng ki jingpang ba long ka daw ba hakhmat halor ka jingïap jong kiba bun ki briew. Ka jingpang ba ktah ha u klongsnam ba kynthup kum ka heart attacks, strokes, ki jingpang ba ktah ha ki thiedbah jong u klongsnam ki dei napdeng ki jingpang ba kham kynrei napdeng ki jingshitom ba ktah ha une u dkhot met. Kawei napdeng ka daw ba hakhmat ba buh jingma halor kine ki jingpang ka dei ka jingkiew ka blood pressure. Ka jingkiew ka blood pressure ne ka hypertension ka dei ka jingshitom ba ktah hi ha u klongsnam hynrei ha kajuh ka por ka buh jingma halor ka jingngat ha kiwei de ki jingpang ba ktah ha une u dkhot met.
Ka rukom im jongngi bad ka jingpaw ka jinglong mlien ba manla ka sngi ki long ki daw ba lah ban pynjur ka jingma halor ka jingkiew ka blood pressure ban ïa kaba dei ban don halor ka jingngat ha kiwei pat ki jingpang klongsnam ba bunjait. Ka long kaba donkam ban bud ka rukom im kaba tei ha ka liang ka koit ka khiah bad kiar na kiba bun jait ki kam bad ki jingmlien kiba buh jingma halor ka blood pressure. Lada phi kwah ban pynneh ka koit ka khiah jong u klongsnam, kine harum ki long katto katne ki jingpynmlien ha ka jingim ba phi donkam ban bud.
Kine harum ki lad ki lynti : Kiar na ka jingdih kyiad manla ka sngi bad dih kyrni iehnoh ka jingdih sikret lada phi dei napdeng kito kiba dih sikret kiba don jingma na ka jingkiew ba khah khah ka Blood Pressure, kiar ruh haba kiwei ki dih sikret namar kane ruh ka ktah lang ïa ka koit ka khiah ka met jongphi, jied ki jingbam kiba tei bad kiba khuid kiba lah ban ïada bad tehlakam ïa ka blood pressure bad ka donkam ban pynmlien kilanmet manla ka sngi.
Ki briew ki ba la noh ha ka rta ki dei ban jied ïa ki jait jingbam ki ba donkam na ka bynta ka met jong ki. Katto katne ki jingbam kiba la ñiew kum ki jingbam ba kongsan tam na ka bynta ka koit ka khiah bad ka jingim slem. Balei la niew ia kine ki jingbam kum kita ki jingbam ba kongsan bad kynsai tam? Kane ka long namar ba kine ki jingbam ki don shibun bha kita ki phytochemicals kiba kyntiew ia ka koit ka khiah: antioxidant, vitamin, minerals bad ki kynja dawai kum ka flavonoids ba iada pyrshah na ka jingpang klongsnam, cancer bad lehse ruh na ka jingring tymmen ka jabieng. Kine ki jingbam ki long:-
Berries: Ki berry ki dei kita ki soh shiah kiba don ïa ki polyphenols- antioxidant- kiba iarap ban pynduna ïa ka jingma na ki jingpang ba ktah ïa ka shadem ne klongsnam. Ki soh blueberry bad ka um soh grape ki pynkhlain ïa ka bor treikam jong ka jabieng bad ka bor kynmaw ha ki briew kiba la tymmen, katkum ka Jean Mayer ha ka Human Nutrition Research Centre on Aging hapoh Boston.
Phul kubi: U jhur phul kubi (broccoli, kubi), ki long kita ki jait jhur ba lah ban kyntiew ïa ka jingim slem. Ka jingpule bniah ia ki 135,000 ngut ki briew hapoh Shnghai, China, ka la shem ba ka jingma na ka jingiap hadien san ne shiphew snem ka duna ne shah khate noh na ka jinglah jong ki nongïashim bynta ban bam kham bun ki soh bad ki jhur, khamtam eh kine ki jait jhur sla ne syntiew.
Ka ngap: Ka ngap ka long ka jingbam kaba bunsien ki briew ki ñiew kum ka dawai bah. Ka ngap ka lah ban pynkhiah ia ki jingmong bad ki jingpdung, ka lah ruh ban pynduna ïa ka jyrhoh bad ka lah ruh ban iarap ban pynduna ïa ka cholesterol bad pyllait na ka jingpang ba ktah ia u klongsnam bad jingpang bampong ne cancer.
Haba ki stad pule bniah ha ka University of Wales ki la bishar bniah ia ki jingbam ba ki 655 ngut ki rangbah ki la ai jingkhein ha ki 25 snem mynshuwa, ki la shem ba ka jingïap kloi hapdeng ki 41 ngut ki rangbah kiba bam ngap ka duna bha palat mar shiteng na kito kiwei pat ki bym bam ngap.
Slasha jyrngam: U slasha jyrngam u pynduna ïa ka jjingbun jong ka blood cholesterol bad iada pyrshah na ka jingpang ba ktah ïa u klongsnam. La ïohi ruh kumba une u slasha jyrngam u iada pyrshah na ka jinghap bniat bad ïarap ruh na ka bynta ka jingbiang thew ka met ka phad ne ka jingsngaid bad u iada ruh pyrshah na ka jingthang jong ka sngi ia ka sniehdoh.
Walnuts: Kine ki jingbam ki dei ki kynja shna. Kine ki shana walnut ki don ïa kita ki antioxidant bad ka omega-3 fatty acid kiba lah ban pynkhlain ïa ka jingtreikam jong ka jabieng. Ka jingpule bniah hapoh California ïa ki 87 ngut ki briew kiba don bun ka cholesterol ka la shem ba ka jingbam ïa kine ki jingbam walnuts haduh hynriew bnai lynter ka lah ban pynbiang ia ka jingdon jong ka cholesterol.
Red wine: Ka red wain ne wain saw ka long kawei na ki jingdih kaba ïarap bha ïa ka koit ka khiah jong ka met. Kane ka red wine ka don ia kita ki antioxidants kiba lah ban iarap na ka bynta ban pynkhuid ïa kita ki phngiat jingpang ba shyrkhei kiba rung hapoh ka met- kita ki kynja dawai kiba kyntiew ïa ka jingring sti bad pynjakhlia ïa ki nur snam.
Kaba dih la kumno kumno kumba shisien lane arsien ang ka red wine ha ka shi sngi la ngeit ba ka don jingiadei bad ka jingpynduna ia ka jingma na ka jingiap na ka daw jong ka jingpang ba ktah ia u klongsnam.
Rynsun: U rynsun bunsien ngi shim ba u dei uta u jingthung ba pyndonkam na ka bynta ban shet jyntah. Hynrei la niew ruh da kiba bun ba u long uta u kynja dawai ba kongsan bha na ka bynta ka koit ka khiah. Bunsien ki briew ki ju pyndonkam ruh ïa u rynsun haba ki ioh ia ka jingpang jyrhoh. Katkum ka jingtip jong ki stad ka koit ka khiah, u rynsun u iarap ban ïaleh pyrshah ïa kata ka jingiabit jingpang bad pynduna ruh ia ka high blood pressure.
U rynsun u lah ruh ban iada pyrshah na ka jingpang shadem ne klongsnam bad jingpang cancer. Ha kawei na ki jingpule bniah ïa ki 65 ngut ki nongpang kiba ha ka rta ba 60 snem ei ei bad kiba don ha ka jingma na ka jingpang ba ktah ïa ka shadem ne klongsnam, la shem ba kito ki briew kiba ïoh ban dih ïa ka um ba sain na u rynsun ki pyni ïa ka sakhi jong ki khlein snam ba kham koit kham khiah hadien shi snem.
Sohsaw: U sohsaw u long uta jingthung uba don shibun bha ki antioxidant, khamtam eh kata ka kynja dawai lycopene. Kane ka lycopene la ngeit ba ka don jingïadei ha kaba pynduna ïa ka jingma na ka jingpang cancer bad ka jingpang ba ktah ïa ka shadem bad klongsnam. Na ka bynta ka jingmyntoi shuh shuh na ka bynta ka koit ka khiah, shet im bha ïa u sohsaw da ka umphniang olib- ia ki nutrients lah ban ioh kham bha lada pyndonkam ha kane ka rukom.
Ha kawei pat ka liang, ym dei tang kaei kaba phi bam kaba ktah ia ka koit ka khiah jong phi, hynrei ka long ruh kumno phi bam. To ngin phai shipor sha ka jingbam Mediterranean.
Kane ka jingbam tynrai Mediterranean ka long kaba la iai na ka por sha ka por da ki stad ka koit ka khiah kum kata ka jingbam kaba kynsai tam. Hapoh Spain, Shathie jong ka France, Italy bad Greece, ka por bam ka ju long katba mon, ka jingïakynduh lang, bunsien ka kynthup ia ki khun ki kti, ki paralok parajor bad kiba ha iing ha sem.
