Ha kane ka juk mynta haba la lynshop ïa ngi na baroh sawdong da ki YouTube video kiba ai khubor la jan man la ka kynta bad ba la pynbud pat sa da ki “comments” har rukom, lah sngew shitom ban sngewthuh kaei kaba dei bad kaei kaba lait. Dang ha kine ki khyndiat sngi u la don uwei u samla uba thoh shithi sha ka kotkhubor Shillong Times ban ong ba ki YouTube channel lah dei ban pynduh noh (disable) namar ba ki kyntien kiba mih hangto ki long kiba jakhlia bad ki ktien sih- ktien sang suda. Une u samla u ong ba lada ki hep barit ki ïohi bad ïohsngew ïa kum kine ki kyntien, ma ki ruh kin sa mlien ïa kum kito ki rukom kren. Kiba bun ki rynsan ki dei kiba pynsaphriang ïa ki khubor lamler ïa kiba ym shym la tih thikna. Bad don kiwei pat kiba shu ïalam bakla ïa ki paidbah.
Ha kane ka taiew ba la dep, ka sorkar ka la hap ban kem ïa uwei u heh pulit uba ha ka kyrdan Assistant Inspector General (AIG) uba ju long teng u staff officer lane uba trei hapoh jong u heh pulit (DGP) barim U Chandranathan. Nyngkong eh haba la buh da ka kynhun tohkit napoh ka tnad pulit lah shem bun ki kynrum kynram ha ka jingthied ïa ki kali kiba rem dor bha kumba 29 tylli, hynrei ynda haba la ïoh ïa kita ki kali la shem ba kim dei kita ki ‘top model’ ïa kiba ka sorkar ka la dep siew pisa. Namar kata ka daw ym shym la lah ban register ïa kitei ki kali ha ka District Transport Office namar ki kali bad ki kot kali kim ïahap satia. Ïa kiba bun na kita ki kali une u ophisar u set katto katne ha iing lajong bad ïa kiwei pat ha ka jaka set ïa ki kali pulit. Ia kita ki kali la pyndonkam na ka bynta ki kam shimet (personal use) katba ka petrol/diesel pat la thied da ka sorkar. Lada kane kam dei ka kam bamsap te sa kaei pat kein ngin ong ba ka dei ka jingbamsap?
Ka jingbamsap ka mut ba ïa ka pisa paidbah (public money) kaba dei na ka bynta ban pynbha ïa ki surok, ban pynbha ïa ki iing skul, ban pynbiang ïa ki jaka ai jingsumar, ban thaw kam thaw jam bad kumta ter ter, la pynpoi pynban sha ka pla ki katto katne ki MLA, minister bad ki ophisar. Na kata ka daw kat shaba phai ha sor Shillong ïohi sa tang ki iing paki dulan kiba da ki phew klur bad ki kali kiba daw ki phew lak tyngka. Nalor nangta don ki heh spah kiba don sa kita ki resort (lane ki iing sah ki tourist) kum ha Ri Bhoi bad kiwei pat ki jaka jngoh kai. Lashai lashisngi ka Ri Bhoi kaba ju long ka pliang ja jong ka jylla yn sa dap sa tang da ki par maw, ki jaka rep jong ki nongsor bad ki iing paki dulan. Uno uno u shakri sorkar la u dei u ophisar lane u politishan uba pyndonkam da ka pisa paidbah ban pynriewspah ïalade u dei uba bamsap. Ym don jingartatien halor kata.
Ngi sngewphylla namarkata ban ïohi ïa kawei ka rynsan social media (Facebook) kaba ong ba uta u ophisar pulit uba lah shah kem u dei uba lah shu shah pharep namar ba u dei u Khasi. Hato lada tuh u Khasi ym dei seh mo ban kem ïa u? Kita ki kynhun ki sngew kumno shaphang ka bamsap? Ki mut ba tang ki politishan kiba bamsap? Ki mut ba ki ophisar Khasi baroh kim ju bam sap satia? Ne kumno ne kata ka jingpynphai nia jong ki? Toi haba kren ïa kano kano ka ktien ha ka rynsan paidbah dei ban da pyndonkam ïa ka jabieng bad ka jingmut jingpyrkhat khnang ban ym bakla.
Ban ong ba lah shu kynton pap ha u baphi u pulit ophisar ka long kaba bakla shibun eh. Utei u ophisar u la don kti ha ka ban pyntrei ïa ka National Emergency Response System (NERS) Public Safety Answering Point (PSAP) ha Shillong Sadar Police Station. Kane ka long ka lad ban ai jingïarap kyrkieh ïa ki briew haba don kano kano ka jingjia kaba ki paidbah ki donkam ïa ki pulit. Ka tnad kam iing jong ka sorkar kmie (Home Ministry) ka lah pyllait haduh 95.78 lakh na ka bynta kane ka project. Ïa kane ka kam la pyntrei da utei u pulit (AIG) ha kaba ha ka jingtohkit bniah lah lap ba ki utilisation certificate (UC) lane ki kot ïa jingkhein na ka bynta ka jingpynlut pynsep baroh ki dei kiba la shu thok. Ym shym la buh jingkhein thik pa thik kumba dei ban leh haba pyndonkam ïa ka pisa sorkar.
Ki nongtohkit halor kane ka kam ki shem ba ym tangba une u pulit ophisar u ai da ki UC kiba shu thok hynrei ynda haba la lap da ki auditor (ki nongpeit ïa ka jingkhein jingdiah ha ka sorkar) ba um shym la pynlut satia ïa kata ka pisa 95.78 lak kumba u la kam, une u ophisar u la pynphai noh 26.85 lak ka pisa sha ka sorkar ha u bnai September mynta u snem. Haba une u ophisar u lah sei lut ka pisa bad u buh ïa ka ha lade ka mut beit ba lada ka audit kam leh bniah te u la ïoh buh ei ïalade ïa kata ka pisa 26 lak tam. Hato kane kam dei mo ka kam bamsap? Hato tang namar ba une u sahep pulit u dei u para Khasi hap ban map noh ïa u? Hato ka jingkem ïa u ka long kaba bakla?
Dei na ka daw ba ki ophisar bad politishan Khasi ki ïoh jingkyrshan na kine ki rynsan nongieid ri ba ki sa shlur ban tuh ïa ka pisa paidbah kaba dei ban leit sha ka ban pynroi ïa kane ka jylla. Balei ka jylla Meghalaya ka sah dien haduh katne? Hato ym dei na ka daw ba lah jur eh ka jingtuh ïa ka pisa kaba wan na Delhi na ka bynta ki kam pynroi kiba bun? Hato ki MLA kiba long ruh ki kontraktor bad ki nongtrei business kim la pynriewspah ïalade ha kine ki 4 snem tam? Don mo ki seng kiba tih bniah bah ban tip tynrai haduh katono ka jah ka pisa paidbah, ne ki shu pyrta shla tang ha teng ha teng bad sa sngap jar noh tang katto katne, tip na ki daw aiu.
Kam long kaba suk ban tih ïa kine ki kam bamsap hapoh ka sorkar. Dong katto katne na ngi kiba kitkhia ban tih ïa kine ki jingpyndonkam pisa bymhok ki katto katne ha ka sorkar. Hynrei ha ka jaka ban ïa trei lang halor kane ka jingthmu ban pynkhuid ïa ka synshar khadar ngi shem pynban kiba ïada ïa kiba bamsap tang namar ba ki dei ki “para Khasi.” Lada long kumne ka por kam slem shuh ba ka bamsap kan sa nang kynrei bad ki duk ki suk jongngi kin nang hiar shuh shuh sha ka jingduk tasam (below poverty line).
Namar kata baroh kiba don ka jabieng ban pyrkhat kim dei ban shah ïalam bakla ha kine ki rynsan social media kiba shu pynphriang tang ïa ki ‘jingsngew’ jong ki. Ym lah ban synshar ïa ka jylla tang da ki jingsngew. Donkam ban tip ïa ki kyndong kynshrot baroh shaphang ka jingpynlut ïa ka pisa paidbah. Ka sorkar ka dei ban ai jingkhein man la ka tyngka kaba ka pynlut. Mangi ki paidbah ngi dei ban long kiba peitngor. Ym dei ban shu shah ïalam tang ha ki jingsngew. Ka lawei jong ka jylla Meghalaya ka don hapdeng ka jingphrang kaba khraw.
