Ka Jylla Meghalaya ha ki khyndiat phew snem mynshwa ka don ia ka mariang kaba itynnad tam ha ka ri bad lah ban ong ha ka pyrthei hi baroh kawei namar ka don ia ki kshaid ba noh rymphum, ki dieng ki siej, ki syntiew ki skud, ki lum ki wah ne wat ha ki sim ki doh bad ki jingthaw ba lai phew jait kiba dang pynmih ia ki sur ba syiang ban pyn pyngad ia ka jabieng jong u khun bynriew haba u iaid kai pyngad dang step phyrngab ne janmiet ryngkat ka lyer kaba pyngad hir hir na ka jingdon ki dieng ki siej.
Pynban la iohi ba katba nang iaid ki snem ka jinglip rong ka mariang ruh ka nangjur nang jur bad don ki jaka jaka ba ha ki jaka ba ju noh rymphum da ki kshaid mynta pat la mih sa tang ki maw tyrkhong, bad ki jaka ba rben bha khlaw mynshwa mynta la mih sa da ki karkhana ne ki lum tyrkhong bad jot rathai tang na ka daw ka jingkhwan myntoi, ka jingrhah spah bad ka jingbym pyrkhat shuh wat ia ka lawei jong ki khun ki kti.
Nalor kata, ngi lah ruh ban ong ba kane ka pateng mynta kadei ka pateng kaba bamduh ia ki jingdon jingem ha ka mei mariang. Ngi thung jingthung bad pyndonkam ki dawai ba pynlong bih ia ki jingthung bad ka mariang. Ki dawai ba ngi bret ha ki lyngkha bad ki wah ki ktah ym tang ia ki jingthung hynrei ia ki briew, ki mrad ki mreng, bad ki sim ki doh kiba pyndonkam ia ki jingthung bad dih ia ka um. Haba phai pat halor ka jingpom ia ki dieng ki siej wat ki tymmen hyndai ruh ki tip ba ka jingsyllen ki khlaw ki btap ka pynduna ia ka jingmih ka lyer khuid (oxygen) bad pynroi ia ka lyer jakhlia (carbon dioxide). Hynrei ki briew mynta watla kidei kiba la pule bad tip khambha shaphang ka lyer khuid bad lyer jaboh hynrei dei ma ki hi khamtam kiba don ha ka bor kiba lilam ia kitei baroh namar ka jingmyntoi. Ki briew mynta ki bret ki niut ki nier ha ki lum ki wah bad pynjakhlia bad pynjot ia ka mei mariang khlem da salia shuh tangba la lait na tyngkong iing la jong. Ka jingtihlut ia ki marpoh khyndew, ka jingpom ia ki dieng ki siej ka pynlyngkhuid ia ka mei mariang katba nang iaid ka por tang na ka daw ka jingrhah spah ym dei eh namar ka jingdonkam ba kyrkieh ha ka jingim jong ki.
Ka jingjulor ka mei mariang nyngkong eh ka dei ban leit sha ki khlieh nong synshar shnong kiba long ki bor bahakhlieh duh ban buh ia ki jingmana bad ki adong kiba tyngeh bha ia kito kiba pynjulor ia ka mariang. Kaba ar pat ka leit ruh sha ki bor ba kham hakhlieh kum ki Autonomous District Council bad wat ka tnad Forest jong ka sorkar jylla kaba ym shym la lah ban shim ia ka jingkitkhlieh ne khanglad haba don kino kino ki karkhana rit ne karkhana heh kiba kwah ban wan seng kam ha kane ka jylla da kaba ioh ia ka jingbit ban pynieng ia ki mashin bad ki jingtei baheh baheh ha ki jaka khlaw.
Kaba mih na kane ka long ka jingsympat ka Mei Mariang ia u khun bynriew kadei lyngba ka jing pynkyrduh um haduh ban da soh sat bad na ka daw jong ka jingduna um, ym lah ruh ban pyntrei kam ia ki kor ki bor ban pynmih ia ka ding ilektrik. Kumta ka mih sa ka jingeh kaba khraw ban ioh ia ka ding ilektrik kaba biang bad la hap ban pynlip noh da ki bun kynta ia ka ding ilektrik hapoh sor Shillong bad ruh kiwei kiwei ki bynta jong ka jylla. Kumta ka long ka jingduh nong kaba khraw ia u shnong u thaw bad pynthut ia ki jingtrei jingktah bad ki kam ki jam kiba pher ba pher.
Ka jingtih pathar bad lymmuh ia ki mar poh khyndew ruh ka long ka daw bah kaba wanrah ia ka jingkyrduh um bad ha kajuh ka por kaba pynlong bih ia ki um ki wah, haduh ban da iap duh ki dohkha ki dohpnat bad ba ym long shuh satia ban dih ia ka um kaba la long bih kaba don khamtam hajan ki par dewiong bad ki pat bad karkhana mawshun bad dewbilat.
La sngew dei ban kdew ba kum kane ka pateng ba mynta la donkamban kyndit bynriew noh ba ngim dei satia ban shu leh trai lut ia kiei kiba don ha ka mei ramew tang ha kane ka pateng kaba mynta khlem da pyrkhat shuh ia ka lawei jong ki khun ki kti, ki pyrsa ki para la ki lah neem ban bteng ia ka jingim ha kane ka sla pyrthei tang ha ka dew tyrkhong kaba ym don shuh ka lyer kaba khuid, ka um kaba khuid bad wat ka rukom im kaba khuid.
Ym tang katta ka shong ruh ha ka sorkar, ki district council ki shnong ki thaw ba kin tylli lang kawei ka jingmut ba sa shisien pat kin sdang biang ban pynjyrngam ia ka jylla la ka long ha kano kano ka rukom. Kam myntoi ban rakhe ia ka sngi pynneh mariang shisien ha ka san snem hynrei lada ka jingpynjulor pat kadei ha baroh shisnem. Lada ka jylla ka ioh ban don tang kumba 10 tylli ki khlaw kyntang kum ba don ha Mawphlang ha man la ka C&RD Block lehse katta ka jinglong ka mariang ka la pher, ka um kan pahuh ki shnong ki thaw kin pyngad bad lehse ka lyer ruh kan long kaba khuid. Hynrei mynta shano phin shem kum kita lait noh sa tang ha kito ki khlad adong ne ki khlaw kyntang kiba don ha ki shnong ki thaw.
Ka por ka dang biang ia ki nongshong shnong ban kyndit bynriew bad pyrkhat lang ia ka pateng ban wan ba ki khun ki pyrsa jongngi ruh ki donkam ban ring mynsiem ym ban shu leh sahuh ne pyrkhat tang ialade shimet.
