Jur ka shongkha khyllah hapoh ka Jylla, ap jingma ïa ka Jaidbynriew Khasi

Ka Shongkha Shongman ka dei ka bynta ba kongsan tam ha ka Jingim bad ha ka longbriew man briew u khun Khasi Khara. Ka dei ka bynta ba la buh bynta kyrpang da u Nongbuh Nongthaw bad kane ka dei ka burom ïa u Shynrang ne Kynthei Khasi ha ka imlang ka sahlang ka Jaidbynriew Khasi bad ha ka Riti Dustur u Hynñiewtrep.
Kumba long ka rukom, U Shynrang ne ka Kynthei ki dei ban don la ka rympei ban saiñdur ïa la ka ïing ka sem, ka jaid ka kynja ryngkat u ne ka nongsumar bad ruh la ki khun ki kti khnang ba ki lah ban tei bad saiñdur ïa la ka longïing longsem bad ka long kur long jaid.
Ka Jaidbynriew Khasi ka long kawei na ki jaidbynriew ba kyrpang ha kaba ngi shim Jaid na ka Kynthei/Kmie (Matrilineal System.) Kiba bun na ki Jaidbynriew ha ka Pyrthei ki Shim Jaid na u Shynrang/Kpa (Patrilineal System). Kumta kumba ka Shongkha Shongman khasi ka long kaba kyrpang, namar kata ym dei ban shongkha ïa kiwei pat ki bym dei na kajuh ka thymmei Hynñiewtrep, ne ki khyllah jaid kiba don ïa kata ka rukom ban shim jaid na u Shynrang ne kata ka Patrilineal System, namar kane kam dei ka rukom kheiñ jaid ki khasi Hynñiewtrep bad ka pynap liew lep ne bam duh ïa ka dustur jong u Hynñiewtrep.
Ka Saiñ Pyrkhat bad ka Nongrim (Principle/Ideology) jong ka HYC ka long ban pynneh pynsah (Conserve) ïa ka Riti Dustur jong u Hynñiewtrep, ym ban pynkylla khongpong ban shim jaid noh na u Shynrang. Ban shim jaid na u Shynrang ha ka Pyrkhat Khasi ka long kumba die duh die dam ïa ka Riti Dustur la jong kaba ngi la ïoh pateng naduh ki Kmie ki Kpa Tymmen jong ngi.
Namarkata, haba Shongkha ha ka jaidbynriew Khasi ki kynthei ki dei ban da ïit bniah ym ban ryngkoh kulmar, da kaba ki peit ïa ka spah ne ka rong ka rup. Hynrei ki dei ban da tip ba dei ki Longkmie ba don burom ki nongtei ïa ka jaid ka khong bad kiba pynneh ïa ka Riti Dustur.
U Shynrang Khasi u long u Nongpeit u Nongda ïa ka jaid ka khong, hooid u ïoh ïa ka nam kum u Rangbah ne uta u KHAD AR BOR. Hynrei shisien ba ka Kynthei ka la bakla ban jied ïa la u jong u Marryngkat (Tnga), ka ïing ka sem kan jot kan pra. Haba ïa ka longïing longsem khasi la long khlieh da u Khyllah jaid, baroh ki Riti Dustur jong kata ka longïing ka la ïap lypa. Ka Kynthei Khasi ka dei ma ka ka nongbat Riti bad nongsumar ïa ka ïing ka sem, ki jingdon jingem baroh khamtam ka khun khatduh.
U Radhon Sing Berri u ong, Haba poi kha, ym dei ban poi kha lyngngoh thamula, hynrei dei ban da tip u kni u Kpa, wat ju ïa poi kha bad ki jaid bym kha, hynrei Para ba ïa biang ka phylla.
Ka Jaidbynriew Khasi ka dei ka Jaidbynriew kaba tang shi troh ban ïa nujor bad kiwei ki heh paid, namarkata ngi dei ban kiar horkit hordang na ka Shongkha khyllah jaid. Kaba sngewduh jingkyrmen ïa ka Jaidbynriew ha kine ki sngi ba mynta ka long ba ngi la kylla (changed) ha baroh ki liang, naduh ka burom ka akor ha ka imlang ka sahlang, ka tip kur tip kha, bad khamtam ha ka Shongkha Shongman ngi la nang synjor bad klet noh ïa la ka jong ka Riti ka Dustur. Ka Jaidbynriew kaba bat bad kynmaw ïa la ka jong ka Riti ka Dustur, ka dei ka Jaidbynriew kaba im.
Ka Jaidbynriew Khasi ka pynpaw ïa ka jingsngewnguh ïa u CEM ba rim ka KHADC u Bah H.S Shylla, ba u la shna ïa ka Khasi Social Custom of Lineage Bill 2018 2nd Amenmend Bill. Kaba ong ba lada kano kano ka Kynthei khasi, ka ïoh lok khyllah jaid, kan duh noh ïa ka jinglong Khasi (Schedule Tribe). Ha ka jingshisha kane ka dei ka aiñ kaba dei por na ka bynta kane ka juk jong ngi, hynrei haduh mynta ym pat lah ban pynlong aiñ ïa ka. Ngi kum ka Jaidbynriew ngim dei ban duh jingkyrmen, hynrei ngi dei ban ïa tylli ban dawa na ka sorkar ba ka dei ban pynlong aiñ noh ïa ka.
Khatduh khadwai, kum ka Jaidbynriew kaba kyrpang bad tip briew tip Blei, ngi dei ban kynmaw ba ka Jingshongkha khleh ka long shisha ka jingma ïa ka Jaidbynriew Rit Paid jong ngi. Lada ngim kyndit bynriew ngin sa duh jaid ha kawei ka sngi. Ko ki Kynthei ba donburom ka Bri U Hynñiewtrep wat kmen tohhoh ban ïoh lok khyllah jaid, namar kine ki juh ki khyllah jaid kin sa pyndonkam bad pynlong ïa phi kum ki mar khaïi bad laisen na ka bynta ban pynbit pynbiang ïa ka kam ka jam bad ka khaïi ka pateng jong ki, ym na ka bynta jong ngi ki Khasi hynrei na ka bynta jong ki hi. Im slem Ri Khasi.