Jia aiu eh haduh katne katne ïa ka pule puthi ha ka jylla

Ka jingbun palat ki samla pule kiba phiel ïa ka eksam eksam Matrik ne ka Secondary School Leaving Certificate ha ka shisnem shisnem haduh ban da poi 20 hajar haduh 25hajar ngut kadei ka jingjïa kaba sngewkhia bha namar kane ka ktah ïa ka lawei jong ki samla ka jylla. Kumba la ïathuh da u Myntri Rangbah ka Jylla Conrad K Sangma man u snem ym duna ïa ka 20,000 haduh 25,000 ngut ki samla pule kiba phiel ha ka eksam Matrik kata ruh da kaba shu shim kyllum naduh u snem 2015 ter ter lane ha kine ki 10 snem ba la leit. Kumta, lada ïa kren halor kane ka phang ym tip shuh kaei ka daw kaba la poi haduh une u pud, hato dei na ka daw ki skul lane na ka daw ki nonghikai lane na kano ka jingthut ha ka liang ka rukom pyntyllun ïa ka tnad pule puthi. Kine baroh ki shu sahkut ha suin namar ym lah ban tip na kano shuh ka daw.
Lada shu phai dien na ka result ha u 2015 na ki 45,867 ngut ki samla kiba ïakhun ïa ka eksam matrik hynrei kiba pass ki long tang 24,360 ngut kaba poi tang kumba 53.11 persen ei ei. Katba hau snem 2024 kata hadien 10 snem thik, na ki 54,134 ngut ki khynnah kiba thoh ïa kane ka eksam katba kiba pass ki long 30,208 ngut ne kumba 55.80 persen kaba kdew ruh ba malu mala kiba phiel ki la palat ïa ka 23,000 ngut. Ym tang katta kumba la kdew da u Myntri Rangbah ki don ruh haduh 36 tylli ki skul kiba ïoh Nod ha ka jingdon ki khynnah ba pass Matrik ha kine ki lai snem. Nangta ki don ruh haduh 124 tylli ki skul kiba ym don satia kiba pass ha kane ka eksam Matrik ha u snem 2024. La ïathuh ruh ba ki don haduh 146 tylli ki skul kiba ym don satia ba pass iwei ruh ha ka snem 2023 bad haduh 118 tylli ki skul kiba ym don ba pass iwei ruh ha u snem 2022.
Kine kiei kiei ki pynlynga bad pynrit mynsiem ïa ki kmie ki kpa namar kim tip ïoh ki khun jong ki, kin ngat lang ha ka thup jong ki samla pule kiban phiel namar kumba ka long hi i kumba lada ïakhun arngut iwei in phiel beit lane 50 persen kin pass bad 50 persen kin phiel. Na ka lïang ka sorkar jylla ka hap ban tuklar mardor halor kane ka bynta ban pyntikna ba ym dei tang ki skul ban shimkhia hynrei naduh ka tnad pule puthi ka kham ban shim ïa ka jingkitkhlieh ban peit ba ka pule puthi ha ka jylla kam dei ban hiar syndet haduh kumba ka long mynta.
Lada phai sha kawei pat ka liang kumba la ong da u Myntri Rangbah, ka Meghalaya kadei kawei na ki jylla kaba bun tam ki nonghikai skul bad kumjuh ki skul. Katkum ka jingïathuh da u Myntri Rangbah ka Jylla, Conrad K Sangma ka Meghalaya kaba don 29,66,889 ngut ki nongshong shnong, ka don pat 14,582 tylli ki skul bad haduh 55,160 ngut ki nonghikai. Na kine haduh 7,783 tylli ki dei ki skul sorkar bad 4172 tylli pat ki skul ba kyrshan da ka sorkar lane Grant In Aid (GIA) schools. Lada ka long kumne hato la shu bun tang ki skul bad ki nonghikai hynrei ki samla pule pat kim lah ban leh bha ha ki eksam.
Kaba kham sngewsih ka long ba na kitei ki 14,582 tylli ki skul, haduh 206 tylli ki dei ki skul kiba ym don satia ki khynnah ba wan skul lane ‘0 enrolment’. Katkum ka jingong jong u Myntri Rangbah ki don haduh 2,269 tylli ki skul kiba don tang hapoh 10ngut ki khynnah skul lane single digit enrolment. Ha ki skul Deficit bad Adhoc, u Myntri Rangbah u la pyntip ruh ba ki don haduh 18 tylli ki skul kiba ym don khynnah skul. Nangta pat haduh 1141 tylli ki skul kiba don tang hapoh 10 ngut ki khynnah skul. Haba phai pat sha ki skul SSA, la ïathuh ba ki don haduh 30 tylli ki skul kiba ym don khynnah bad haduh 268 tylli ki skul kiba don hapoh 10 ngut. Nangta ha ki skul sorkar pat, la ïathuh ba ki don haduh 11 tylli ki skul kiba ym don khynnah skul bad haduh 132 tylli pat ki skul kiba don tang hapoh 10 ngut ki khynnah skul.
Shuh shuh kumba la ong da u Myntri Rangbah ka sorkar jylla lyngba ka tnad pule puthi ka pynlut 1967 klur tyngka shisnem tang ban siew tulop sha ki Nonghikai ba kynthup naduh ki skul sorkar, ki skul Private bad ki Nonghikai SSA. Na katei ka pisa kaba bun eh ka jingpynlut ka dei ka jingsiew tulop sha ki skul Private namar ka long haduh 917 klur tyngka. Nalor katei ïa ki Nonghikai sorkar ka jingsiew tulop ka long 684 klur tyngka shisnem bad sha ki Nonghikai SSA ka jingsiew tulop ka long 366 klur tyngka shisnem. Katei ka jingsiew sha ki skul private ka kynthup naduh kito ki skul Deficit, kiba ïoh Grant In-Aid, ki Adhoc skul bad kito kiba ïarap thung nonghikai da ka sorkar.
Ka jingdon ki Nonghikai ha baroh kawei ka jylla ki long 55,160 ngut. Ka jingdon pat jong ki skul ha baroh kawei ka jylla ki long 14,582 tylli. Lada ka long kumne ym lah shuh ban tip kaei pat ka daw kaba tan ïa ka Meghalaya ban hiar haduh katne katne ha ka pule puthi haba ka theh da ki palat hajar klur shisnem. Ka la dei ka por ba ka tnad pule puthi kan hap ban rat naduh dyngkhong ban peit bad khyllie lut lada donkam na ka bynta ban kyntiew biang ïa ka burom jong ka Meghalaya kaba ju don mynshwa kum kata ka jylla kaba pawnam ha ka jingdon ïa ki jaka pule kiba paka tam eh ha ka ri.
Ka shong ruh mynta ha ka jingstad jong ka tnad ka Pule Puthi ban kynduh ia ki bor pyniaid skul kiba ka jingdon ki khynnah ba pass ka la hiar shaba palat lane ym don satia khnang ban lap ia ka daw tynrai kaba la poi haduh utei u pud bad da kaba leh kumne khlem pep yn sa shai lut kdar.