Ka ri bad ka jaidbynriew ka la kynmaw
burom ïa ka lyngkhuh sngi ïap kaba 188
jong u Tirot Sing Syiemlieh, u Syiem ka Hima Nongkhlaw, uba la ïeng thma pyrshah ïa ka sorkar Bilat naduh ka snem 1829 haduh ka snem 1833. U la ïap noh ha ka jingshah set byndi ha Dhaka ha ka 17 tarik u Naitung ka snem 1935.
Man la ka snem ka ka ri bad ka jaidbynriew ka ju kynmaw burom ïa une u Syiem uba khraw uba la lenlade ban ïada ïa la ka ri bad ka jaidbynriew na ka jingthombor ki nongwei. Ka nam jong u ka dang ïai sah haduh mynta ha kaba ka ka sorkar India ruh ka la kheiñ ïa u kum uwei na ki Nongïaleg laitluid jong ka ri.
Ha ki jingrakhe kynmaw burom ïa ka sngi ïap jong u, kiba bun ki nongkren ki ju ban bha ïa ka kyntien ban lon ne ban shlur kum u Tirot Sing. Ïa uno uno u briew uba leh ïa ki kam shlur ne ki kam ban ïada ïa la ka ri, la ju pynïasyriem ïa kum u Tirot Sing Syiem. Kiba bun ruh ki ju ong ba dei ban long kum u Tirot Sing, ban bud ïa ki dienjat ne ki nuksa jong u haba don ki jingïalang khamtam ki ki jingïalang kiba ktah ïa ka ri bad ka jaidbynriew.
Ka jingkylli ka long, hato ka jaidbynriew ka bud shisha ïa ki dienjait jong u Tirot Sing? ne bun ki shu kren tang na ki rymmiang shyntur? Ne ki shu kren tang ban dep rukom katba ki kam pat ki long da kumwei. Kane kadei kaba ka ri ka kylli ïa uwei pa uwei u samla Khasi, ïa uwei pa uwei u rangbah Khasi bad kumjuh ruh ïa ki kynthei Khasi, namar ba ka por jong u Tirot Sin Syiem ruh ki don ki kynthei kiba la pyni ïa ki kam shlur jong ki, kum ka Phan Nonglait bad kiwei kiwei.
Hapdeng kane ka jingkynmaw burom ïa ka mynsiem ïaleh u Tirot Sing Syiem, ka ri bad ka jaidbynriew i kumba la nang hiar arsut pynban. U Tirot Sing bad ka Hima Nongkhlaw, ki la ïeng ïaleh ban pynher krad ïa u mynder na ki lum Khasi, hynrei mynta u mynder u la nang kiew bad nang dap ha kine ki lum Khasi. U Tirot Sing u la pyni ïa ka mynsiem ïaleh bad ka mynsiem shlur jong u, hynrei mynta la nang mih ki riew khawpud kiba leh shlur bad kren shlur tang ha ka por ba don ki jingïalum paidbah. Katba haba rieh pat ki la nang leh ki kam kiba die ïa la ka jong ka ri bad ka jaidbynriew.
Ka jinglalot spah, ka khwai myntoi shimet ka la shong kulai ha kane ka ri jong u Tirot Sing, ka ri jong u Monbhut, u Lorshon Jaraiñ, ka ri jong ka Phan Nonglait bad kiwei pat ki riewshlur. Balei u Mynder u ïoh ban kiew shane, kam dei eh tang namar ba kam don ka aiñ ban teh lakam ïa kane ka jingwan rung kyrthep ki mynder, hynrei kadei ruh namar hangne don bun kiba khot bad wallam ïa ki ban long ki nongbylla ban long ki nongïarap namar ka dor bai bylla kaba tad.
Ka Hima Nongkhlaw ka la ïeng da ka thma namar ba ka East India Company ka shna surok ban pynïasoh ïa ki them ka Brahmaputra bad ki them ka Surma khnang ban suk ka khaïi ka pateng. Hynrei mynta u kharlieh khar ïong u ïoh wan kiew shane lyngba ka khaï ka pateng. Ka nuksa kaba rit eh ka paw tang na ka ïewduh, kaba la ju kheiñ ka ïew kyntang ka ïew u paid Khasi Khara, pynban ka kylla long ka pliang ja u nongwei u nongar namar ka jinglalot spah, namar ka jingkwah kamai suk u paid Khasi.
Ha ka shongkha shongman ruh kiba bun ki kynthei ki la klet noh ïa ki kam ba shlur ka Phan Nonglait, ha kaba kiba bun ki bar jylla ki la ïoh lad ban kamai hangne lyngba ka shongkha shongman bad kham ñiar ban lap ïa ki Kynthei ha kine ki sngi ba kin mih ban long ki nongïada ïa la ka ri ne ban ïeng ïaleh pyrshah ïa ka ri bad ka jaidbynriew. Kumta la ïohi ba ki trai ri trai muluk ki la nang rit mynsiem katba nang mih sngi bad namar ba ki la duna than ki Riewshlur kum u Tirot Sing la hap ban shu ïa dawa na ka sorkar India ban wanrah da ki aiñ ban ïada ïa ka ri.
Nangta ki nongsynshar trai ri kum kum ki Syiem, ki Lyngdoh kim don shuh kiba long kum u Tirot Sing, hynrei la ïohi ba kiba bun ki Syiem kidei ki nongdie bynda ïa ka khyndew ka shyiap, ki nongwanrah mynder bad ki nongïaleh pyrshah ïa ka mynsiem ïakhun kiba bun. Kumta lada kam don ka mynsiem ïakhun sa shisien pat kum u Tirot Sing ka jaidbynriew ha kawei ka sngi kan da long mraw ha la ka jong ka Ri.
