Balei mih ki jingkynthoh ha jaka ban ïakhun pynrung ïa ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit ba Phra

Ka thma ktien halor ka jingbym ïoh rung ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra jong ka Riti Synshar ka la sdang, haba ka Dr. Fnella Lyngdoh Nonglait, kaba long ka nongsaid aiñ, ka la kynnoh ba dei ka jingleh ka MP na Tura bad kiba don ha ka bor synshar kaba la khanglad ïa Ktien Khasi ban ïoh jingithuh ha ka Riti Synshar jong ka ri, da kaba ong ba ki la leit ban pyrshah ia ka jingbym ïoh rung ka Ktien Garo ha ka thup jong ki ktien ban ithuh da ka riti synshar jong ka ri.
Hynrei na liang ki nongialam ka NPP, ki la pynphai kylla ia kane da kaba kyntait ba kadei ka jingkynnoh kaba khlem nongrim. Mano badei mano ba lait, ym tip, hynrei lehse tang kita kiba don ha ka bor synshar jong ka ri India kiba tip ïa kane. U paidbah hangne u shu peitkai ïa kane ka jingïapyni nia kiba heh ba haiñ. Hynrei na ka liang uba bun baling hi um kwah ban ïohi ïa kane, u kwah beit lano ka ktien Khasi bad Garoh kin ïoh rung noh ha ka Riti Synshar jong ka ri, lyngba ka Khyrnit kaba phra.
Nangta mih ruh sa ka jingkynthih na ha Social Media baa k HANM ka la leit pynthut ban ithuh ïa ka Ktien Khasi da kaba leit dawa ban pynrung ïa ka Ktien Khasi bad Garo hana ba dei ba ka la bei tyngka da ka Seng NPP. Ka HANM ka la ujor da ka ejahar halor kane jingshah kynnoh ha ki Social Media.
Ha ka jingshisha, ka jingïakhun ban ïoh rung ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra jong ka riti synshar jong ka ri India, ka la ïai bteng bad ym tang ba ka ïai bteng, hynrei la nang pynlyngngoh ruh ïa kiba bun, balei hadhuh mynta kam ïoh satia ia ka jingkular na ka sorkar pdeng ba kan sa pynrung noh ne ban ai noh ka jingithuh ha ka Riti Synshar jong ka ri katkum ka Eight Schedule.
Naduh ba la mih ka jingdawa ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi ha ka riti synshar, kaba la sdang naduh shuwa ba ka Meghalaya kan ioh la ka jong ka jylla haba ka District Council ha u snem 1967 ka la pass ia ka Resolution ban dawa ban pynrung noh ia ka ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra jong ka riti synshar. Hadien ki jingdawa ki la nang iai mih bad ka la kham jur haba ka Khasi Author’s Society ruh ka la buddien ban tynruh ïa kane ka kam ym tang na ka sorkar jylla, hynrei wat shaduh ka sorkar pdeng ruh kumjuh.
Ha ki snem kiba hadien bad khamtam hadien ba ka Meghlaya Legislative Assembly, ka la pass ia ka Resolution bad phah sha ka sorkar pdeng, kiba bun kiwei pat ki kynhun bad ki Party ruh ki la shimkhia ban pynjur ia ka jingdawa. Ha ka snem 2023 shuwa ka elekshon MP, ki MP ka Seng Trinamool Congress ki la rah ia kane ka mat ha Parliamentm, ha kaba u MP ka TMC ha Rajya Sabha, u Derek Obrien, u la rah ha Rajya Sabha. Nangta ki MP ka Congress ruh ki la pynlong ka Demonstration hakhmat ka Parliament ban dawa na ka bynta kane kajuh ka mat.
Ha us nem baladep, na kaliang KAS ryngkat ki nongmihkhmat na ka jylla bad ki Sengbhalang ki la pynlong ka Seminar bad kumjuh ruh ka jingdawa ha nongbah Delhi ban pynsngew sha ki bor sorkar halor ka jingdawa ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra. Ki heh sorkar jong ka jylla naduh u Bah Paul Lyngdoh, ka Dr. Ampareen Lyngdoh, nangta u Bah Metbah Lyngdoh, Chairman ka State Planning Board bad kiwei ki la ïashim bynta lang ha ka jingiakhih ha Jantar Mantar. Khyndiat sngi hadien kane, la kiew sa ka Seng HANM kaba ym tang ba ka la pynlong ka jingkhih ha Jantar Mantar Delhi, hynrei ka la lei tai ruh ryngkat ka jingthih sha ka tnad Ministry of Home Affairs.
Ha kane ka dorbar mangtyngka ba mynta , u Myntri Rangbah ka Meghalaya, u Conrad Sangma, u la ïathuh ba ka sorkar ka la phah haduh phra tylli ki shithi ban ithuh noh ia ka ktien Khasi ha ka riti synshar jong ka ri India, hynrei kaba sngew diaw ka long ba ka sorkar pdeng kam shym la jubab eiei halor kane bad ka sngap man man. Na ka jingiathuh u Myntri Rangbah la sngewthuh ba ka sorkar pdeng kam buh satai kano kano ka kyndon ia ki ktien ban pynrung ha ka riti synshar ne ban ioh jingithuh nih ha ka riti synshar jong ka ri.
Kumta ka long kaba sngewlyngngoh kaei pat ka jingeh ba ka sorkar pdeng lyngba ka tnad kam pohïing kam sngap ïa kane ka jingdawa na ka jylla Meghalaya wat lada kadei ka jingdawa kaba la palat sanphew snem. Hato kadei ba ka sorkar pdeng kam kheiñ snep ia kane ka jylla lane kam pat i long ban ithuh noh ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra?. Lada kam pat I long kadei na kadaw aiu?, haba ym don kano kano ka kyndon kaba la buh ban ai jingithuh ia ka.
Kumba long mynta ka ktien Khasi kadei kawei na ki 38 tylli ki ktien kiba la ap lain ne kiba don ha ka list ban ithuh noh ha ka riti synhshar jong ka ri India. Ka jingioh rung ha ka Khyrnit kaba phra kumba la ju batai na ka por sha ka por ba ka wanrah shibun ki jingmyntoi, ha kaba ki samla ka jylla ki lah ban thoh eksam noh na ka Khasi. Nangta ki lah ban ïaleh interview da ka ktien la jong, kata ka ktien Khasi. Nangta kan long ruh kum ka jingplie lad na ka bynta ka ïoh kam ïoh jam lyngba ki Translation bad kiwei kiwei.
Kumta ka long kaba donkam ban ïatreilang ym ban ïakynthih bad wad daw pynban na ka bynta ban pynbor ïa ka sorkar pdeng ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi bad Garo ha ka Riti Synshar ka ri India.