K atba nang ïaid ki snem katta la nang kiew ka jingduk ha ka jylla Meghalaya. Mynta kane ka jylla ka long kawei na kiba duk tam ha ka ri India bad ka wan balai na tdong. Haba peit ïa kita ki nongthaw aiñ lane ki MLA kiba ngi jied pat, ngi shem ba ki kiew spah shaid shaid mar ïa shah jied. Ki la sdang sngaid bad ki iphuh iphieng ka leit ka wan. Kito lei lei kiba don ha ka liang synshar kim donkam ban pyrkhat kumba pyrkhat lem mangi baroh, kumno ban pyndap pynbiang ha ïing ha sem. Ki lah biang nadong shadong namar ki lah shah thung Chairman, Vice Chairman bad Deputy Chairman ha ki Committee/Commission bapher bapher kiba khlem pynmih kam da ki phew snem. Kum ban shu kdew nuksa, kata ka Employment Generation Council kaba dei ban shong pyrkhat kumno ban pynmih kam pynmih jam, kam shym la shong mynta la bun bun snem. Uwei u MLA uba dei ban ai buit halor ka rep ka riang (Advisor on Agriculture) u ong ba ym pat khot meeting shisien ruh naduh ba u shah thung ha kane ka kam. Bad ki don bun kiwei pat kiba shem ïa kane kajuh ka jingshem. Lah thung haduh 188 ngut kum kine ki nongaibuit ïa ka sorkar (advisors) ha ki kyrdan bapher bapher bad ki ïoh ruh ka bai siew man u bnai lem bad kiwei ki jingsiew ruh, ryngkat bad ka kali bad ka petrol/diesel.
Kane ka jingsiew ïa kitei ki 188 ngut ka ktah shibun eh ïa ka pla pisa ka sorkar kaba la long lypa kaba shim ram shi rynieng. Hynrei ngi ki paidbah ngi sngap mutlop ban ngim kren pyrshah ïa kine ki jingleh jingkam ka sorkar. Haba ki MLA liang pyrshah ki kdew ïa kane ha ïing dorbar thaw-aiñ u myntri rangbah Conrad Sangma u ong ba ki sorkar kiba mynshuwa ruh ki thung hi ïa kum kine ki Chairman, Vice Charman, Deputy Chairman etc. Ha u snem 2004 bnai July, ka sorkar ha kato ka por kaba la ïalam da U Dr Manmohan Singh ka la pynmih ïa ka aiñ ba dei ban thung minister tang 15 na ka shispah (15%) ha ka sorkar kmie bad ki sorkar jylla ruh. Katkum kane ka aiñ ka jylla Meghalaya ka dei ban thung tang 15% na ka 60 ngut ki MLA. Kata ka mut tang 9 ngut ki lah ban ïoh bat ïa ka kam minister. Hynrei ym lah sngewthuh kumno ba ha ka jylla Meghalaya ki don haduh 12 ngut ki minister.
Kawei na ki daw ba la pynmih ïa katei ka aiñ ka long namar ba ki sorkar ki shong syier tang namar ba ki MLA/MP ki kwah long minister bad ki ryngkoh seng na kawei sha kawei pat tang ban shah thung minister. Sa kawei ka long ban kham pynduna ïa ka jinglut jingsep ka sorkar namar man uwei u minister u hap ban ïoh bun ngut ki nongtrei, ar bad lai tylli ki kali, sa ka ïing shong bad ka leit ka wan shabar jylla kaba dei ban siew da ka sorkar na ka pla pisa paidbah.
Ka jingpynlut phut jong ka sorkar ka long kaba la kham palat bad ym lah shuh ban buddien ruh ïa kine ki jingpynlut. Tip don jingmih eiei mo na kine ki jingpynlut pisa? Haba leit sha ki nongkyndong pat ym ïohi eiei ruh. Ka surok kaba dang siang ha u snem ba la lah mynta ka la khoh lut bad la paw sa tang ki mawria bad u shyiap. Mynta la sdang ka ring ïa ki pipe um kylleng halor kata ka skim JJM hynrei imat ka pisa la pynlut ban thied ïa ki pipe um khlem da pyrkhat naei kan wan kata ka um. ïa kane ka skim la dei ban wad jingtip shaphang ka rukom pyntrei kam. Wat tang ha Laitkor ruh bun ki bym pat ïoh um ha ïing. Te ki shnong kiba kham sha kyndong leilei ynnai ïakren.
Kiba bun ki shnong sha nongkyndong ki ud bha ha ka rukom pyntreikam ïa ka skhim JJM namar ki top um la dep shna ki pipe la dep ring hynrei ka um pat kam pat tuid ne poi haduh mynta sha ki ïing jong ki briew. Katba ka sorkar pat ka kam ba kumba 75% la dep ban pyntreikam ïa kane ka skhim. Kane kam long tang hangne ha ri lum Khasi bad Jaintia hynrei wat sha ri lum Garo ruh kumjuh. Kumta ka sorkar ka dei ban phah bud dien bha ïa kane ka skhim lada ka kwah shisha ba ka umdih kan poi sha man la ki thliew ïing jong ki briew namar lada ym bud dien ïoh poi ka por ba ka sorkar pdeng kan phah tohkit da ka CBI namar kane ka dei ka skhim jongka sorkar pdeng.
