Ka jingïakhun ban ïoh rung ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra jong ka riti synshar jong ka ri India, ka la ïai bteng bad ym tang ba ka ïai bteng, hynrei la nang pynlyngngoh ruh ïa kiba bun, balei hadhuh mynta kam ïoh satia ïa ka jingkular na ka sorkar pdeng ba kan sa pynrung noh ne ban ai noh ka jingithuh ha ka Riti Synshar jong ka ri katkum ka Eight Schedule.
Naduh ba la mih ka jingdawa ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi ha ka riti synshar, kaba la sdang naduh shuwa ba ka Meghalaya kan ïoh la ka jong ka jylla haba ka District Council ha u snem 1967 ka la pass ïa ka Resolution ban dawa ban pynrung noh ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra jong ka riti synshar. Hadien ki jingdawa ki la nang ïai mih bad ka la kham jur haba ka Khasi Author’s Society ruh ka la buddien ban tynruh ïa kane ka kam ym tang na ka sorkar jylla, hynrei wat shaduh ka sorkar pdeng ruh kumjuh.
Ha ki snem kiba hadien bad khamtam hadien ba ka Meghlaya Legislative Assembly, ka la pass ia ka Resolution bad phah sha ka sorkar pdeng, kiba bun kiwei pat ki kynhun bad ki Party ruh ki la shimkhia ban pynjur ïa ka jingdawa. Ha ka snem 2023 shuwa ka elekshon MP, ki MP ka Seng Trinamool Congress ki la rah ïa kane ka mat ha Parliament, ha kaba u MP ka TMC ha Rajya Sabha, u Derek Obrien, u la rah ha Rajya Sabha. Nangta ki MP ka Congress ruh ki la pynlong ka Demonstration hakhmat ka Parliament ban dawa na ka bynta kane kajuh ka mat. Ki MP na ka jylla naduh u ma Vincent H Pala MP Lok Sabha bad u Dr W.R Kharlukhi jongka Rajya Sabha ruh ki la kren halor kane ka mat hapoh ka Parliament.
Dang ha kine ki khyndiat bnai na ka KAS ryngkat ki nongmihkhmat na ka jylla bad ki Sengbhalang ki la pynlong ka Seminar bad kumjuh ruh ka jingdawa ha nongbah Delhi ban pynsngew sha ki bor sorkar halor ka jingdawa ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra. Ki heh sorkar jong ka jylla naduh u Bah Paul Lyngdoh, ka Dr. Ampareen Lyngdoh, nangta u Bah Metbah Lyngdoh, Chairman ka State Planning Board bad kiwei ki la ïashim bynta lang ha ka jingïakhih ha Jantar Mantar. Khyndiat sngi hadien kane, la kiew sa ka Seng HANM kaba ym tang ba ka la pynlong ka jingkhih ha Jantar Mantar Delhi, hynrei ka la leit ai ruh ryngkat ka jingthoh sha ka tnad Ministry of Home Affairs.
Ha kane ka dorbar mangtyngka ba mynta , u Myntri Rangbah ka Meghalaya, u Conrad Sangma, u la ïathuh ba ka sorkar ka la phah haduh phra tylli ki shithi ban ithuh noh ïa ka ktien Khasi ha ka riti synshar jong ka ri India, hynrei kaba sngew diaw ka long ba ka sorkar pdeng kam shym la jubab eiei halor kane bad ka sngap man man. Na ka jingïathuh u Myntri Rangbah la sngewthuh ba ka sorkar pdeng kam buh satia kano kano ka kyndon ïa ki ktien ban pynrung ha ka riti synshar ne ban ïoh jingithuh noh ha ka riti synshar jong ka ri.
Kumta ka long kaba sngewlyngngoh kaei pat ka jingeh ba ka sorkar pdeng lyngba ka tnad kam pohïing kam sngap ïa kane ka jingdawa na ka jylla Meghalaya wat lada ka dei ka jingdawa kaba la palat sanphew snem. Hato ka dei ba ka sorkar pdeng kam kheiñ snep ïa kane ka jylla lane kam pat i long ban ithuh noh ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit kaba phra?. Lada kam pat I long ka dei na kadaw aiu?, haba ym don kano kano ka kyndon kaba la buh ban ai jingithuh ïa ka.
Kumba long mynta ka ktien Khasi ka dei kawei na ki 38 tylli ki ktien kiba la ap lain ne kiba don ha ka list ban ithuh noh ha ka riti synhshar jong ka ri India. Ka jingïoh rung ha ka Khyrnit kaba phra kumba la ju batai na ka por sha ka por ba ka wanrah shibun ki jingmyntoi, ha kaba ki samla ka jylla ki lah ban thoh eksam noh na ka Khasi. Nangta ki lah ban ïaleh interview da ka ktien la jong, kata ka ktien Khasi. Nangta kan long ruh kum ka jingplie lad na ka bynta ka ïoh kam ïoh jam lyngba ki Translation bad kiwei kiwei.
Kumta ka jingbym jubab ka sorkar pdeng halor kine ki jingdawa ban ithuh ne pynrung ia ka ktien Khasi ha ka riti synshar ka shu sah ha ka lyngngoh, lano ka sorkar pdeng kan ai jingithuh noh ïa ka ktien Khasi ha ka riti synshar jong ka ri?.Ki paidbah ki shu ap khmih lynti kmang lano ba ka sorkar pdeng kan ai ïa kane ka jubab.
