Kham bun ki tip ba ka jingkhmih palat ha ki screen – la ka long ki kor kompiwtor lane ki mobile phone – ki dei kiba lah ban wallam ka jingthut ka thah ka dem. Kane ka wanjia hapdeng ba ki cell kiba don ha ki khmat jongngi lada ki jur palat ka jingpynshah ha ki jingthaba ka jingshai ka kylla long ka daw jingpynkylla ka por treikam ba la tip kum circadian rhythm ka hapoh ka met jongngi.
Ka jingtreikam katkum ka por ha ka met jongngi ka dei kaba la tip circadian rhythm. Lada kine ki cell ki jur ka jingpynshah ha kine ki jingthaba jong ki jingshai ki light ha ka por mynmiet ka por treikam hapoh ka met jongngi ka kulmar, bad kylla long ka daw ba buh jingthut ha ka liang ka koit ka khiah.
Ki bynta ba shadien ki khmat jongngi ki don ki kynja membrane kiba la tip kum ki retina, bad hapoh jong ki ki don ki kynja phlia kiba rit hapoh ki cell kiba pynshah halor jingshai kiba treikam kum ki pixel ha ki camera.
Lada kine ki cell ki bteng ban pynshah ha ki jingthaba jong ka light, ka protein ba la tip kum ka melanopsin ka bteng ban treikam lang bad ki, kaba ju don bynta ha ka jingai dak sha ka jabieng ba ïadei bad ka jinglong peitmat, thiah ne ka jinglong husiar.
Ka Melanopsin ka dei kaba treikam borbah halor ka jingpynkylla ka por treikam hapoh ka met jongngi hadien shiphew minit ba pynshah ha ka jingthaba jingshai, bad hapoh ka jingshai kaba thaba ka don ka jingbanbor halor ki hormone melatonin, kiba don bynta bad ka jingïohthiah. Haba ïanujor bad kiwei pat ki cell kiba don bynta halor ka jingpynshah ha ka jingthaba jingshai ha ki khmat, ki melanopsin cell ki kham nehslem katba dang neh ka jingshai, ne wat hadien katto katne second ba la sangeh ka jingshai jong ka light.
Kane ka jingshem ka dei kaba lah ban plielad thymmai halor ka jingshim ki lad jingsumar na ka bynta ka migraine, ka jingthut thiah bad ka jingthut ka por treikam hapoh ka met-kiba paw ba don jingïadei bad ka jingthut treikam ha ka liang ka bor jabieng, ka jingngat ha ka jingpang bampong, ka jingjur ka jingsngaid, ka jingkyntait ka met ban pyndonkam ka insulin, ki jingshitom ba mih na ka jingtlot ka bor met bad kwiei de.
Kane ki jingdih harum ka dei kiba lah ban ïarap halor ka jingïohthiah bha: Ka Dud ba la khleh lang bad u Shynrai : Katkum ka jingpynpaw ki nongsumar la kam b aka jingdih shiklat ka dud bad la khleh lang bad u shynrai ka dei kaba lah ban ai jingmyntoi halor ka jingïohthiah bha.
Kane ka jingpynpaw ka dei kaba la kyrshan ruh katkum ka jingstad science mynta hapdeng ka jingkdew ba ka dud ka don ka tryptophan, ka amino acid kaba lah ban kylla sha ka serotonin, ba la tip ba ki dei kiba lah ban wallam ka jinglong aram ha ka jabieng bad ïarap halor ka jinglah ban ïohthiah bha.
Khleh tang khyndiat u shynrai ha ka dud syaid bad sa dih pat ha shuwa ban thiah. U Shynrai u dei uba don ka bor ba lah ban ai jingïarap ha kiba bun ki liang. Kumjuh ruh u don ki antioxidant, ka bor ba lah ban ïakhun pyrshah ïa ki bacteria bad virus bad ka jinglah ban pynduna ka jingkiew ka jinglong tyrha.
