Ha kine ki khyndiat sngi ngi ïohsngew bad ïohi ïa kiba bun ki ophis sorkar ba ki rakhe ïa kata kaba ha ka ktien Hindi ki ai kyrteng “Swacchata Hi Sewa Hai,” kaba mut ba ka jingkhuid jingsuba ym tang ha ïing ha sem lajong hynrei sha ki sawdong sawkun jong ki shnong ki thaw baroh ka long kaei kaei kaba donkam eh. Ban ri khuid ïa ki dong bad ki shnong ka long kawei na ki jingshakri kiba kordor tam na ka bynta ka mariang. Ka sorkar kmie ka pynmih ïa kane ka jingkyntu namar ba u ñiut ha kane ka juk mynta u lah tap tyllep lut ïa ki surok bad ki lynti ki syngkien bad ki um ki wah. Ki nala harud surok kiba la shna khang ban tuid ka um ki lah dap pynban da ki pla plastik bad ka um nala ka la tuid lut sha surok. Dei na kane ka daw ba ki surok jong ngi kim neh slem namar ba khamtam haba jur slap ka um ka lynsher ïa ki surok bad ka kit lut ïa ka rong siang surok.
Namar ba kane ka jingkyntu ban pynkhuid ïa ki jaka paidbah baroh ka wan na ka sorkar kmie, baroh ki ophis sorkar ki dei ban pyni ba ki lah leh eiei ha kano kano ka jaka paidbah bad ki dei ruh ban da phah da ki dur ki dar ban pyni ba ki la bud ïa kata ka jingbthah. Hynrei kane lehse kan kut noh tang ha ka 2 tarik u bnai Risaw. Hadien kata pat mano ban salia ban leit pynkhuid ïa ki surok ïaid paidbah lane ki jaka shangkai (tourist spot) kiba mynta ki la dap da ki pla plastik har rukom bad ki bilor plastik kiba la shu bret pathar.
Nga la ju ïai thoh halor kane ka mat ka phang bad ong ruh ba ki wahduid bad ki wah heh jong ngi ha kane ka jylla baroh ki la nang sdot bad tang shu la duna slap ki la i ring tyrkhong. Kim itynnad bad kim tuid shaid shaid shuh kumba ki ju long mynnor. Bun na kine ki wah ki la kylla long pynban ki jaka bret ñiut wat la ha man la ki shnong mynta ki don ki trok kiba wan shim ïa u ñiut la kumno kumno arsien shi taïew. Ki briew mynta imat kim don shuh ka jingïatiplem bad kim don jingartatien khyndiat ruh ban shu bret ïa u ñiut na la ïing beit beit sha surok, sha nala paidbah lane sha ki um ki wah. Ngi shu nang sa tang ban rwai kyn-ud ba ieid mariang bad ba ieid ri hynrei ki kam jong ngi kim kdew satia shata.
Bunsien haba ngi ïaid ha surok ngi ïohi ba ki briew kiba shong da ki kali remdor ki bret ïa ki plastik ba song jingbam na jingkhang ïit shabar khlem da don kano kano ka jingsngew khia, lane ka jingsngew rem. Ki saïantis ki ïai kyntu ïa ngi bad ki pynkynmaw ruh ba ngi ki khun bynriew ngi don tang kane kawei ka jaka shong (planet) jaka sah kaba dei kane ka pyrthei. Lada ngim kylla kaba mut bad ngim leh ïa kiei kiei kiba lah ban pynbha pat ïa ka mariang te dei ki longdien jong ngi hi ki ban sa tim kylla ïa ngi namar dei ma ngi ha kane ka juk plastik bad ka juk kwah spah da kaba pynjot ïa ka mariang kiba la pynduh pyndam ïa ka mariang.
Ha sor Shillong don tang kawei ka jaka ha kaba baroh kawei ka sor ka bret ñiut bad kata ka dei ka Marten kaba don ha Mawïong. Ka jingpyrshang ban ïoh sa kawei pat ka jaka theh ñiut namar ka Marten ka lah kut ka por bad ka bor jong ka ban kdup ïa u ñiut uba da ki spah ton man la ka sngi, ka long ka bym seisoh namar kawei hadien kawei ka shnong ka pyrshah ban ai ïa kum kata ka jaka lum ñiut. Ha ka jingshisha dei ban don ki mashin kiba lah ban pynkylla sboh ïa u ñiut ba-im bad ban pynkylla pat da kumwei ïa ki kynja plastik (recycle) khnang ba lah ban siang surok pat da kata kaba la pynkylla. Hynrei haduh mynta ngi pat lah ban ïohi ïa kata ka kor tylliat ñiut ka ban lah ban leh eiei ïa u ñiut ha Marten uba la kylla long kum u lum.
Ka jingpynkhuid kaba tang shipor ka kylla long pynban tang ka tamasa. Man la ki shnong ki dei ban don ka jingthaw lad thaw lynti (action plan) kumno ban pynkhuid ïa ki lynti ki synkien bad khamtam eh ïa ki wah kiba tuid lyngba ki shnong jong ki. Hynrei tang ïa kata ruh ki Dorbar Shnong kim lah ban tehlakam ïa ki nongshong shnong jong ki. Kito kiba lah thaw ïing syndon halor ki wah, ki pyntuid ruh ïa ka um nala bad um paiñkhana beit beit sha wah, khlem kano kano ka jingsngew khia ba kato ka um ka long pat ka um bam um dih jongno re bad ka long ruh ka um sait jaiñ jong kito kiba shong ba sah kham sharum kato ka wah. Tip balei sha mo ba ngi la kylla long kiba khlem pyrkhat bad khlem durïap shuh na ka bynta ka mei mariang?
Ïa ki khlaw ki btap ruh ngi la shu ïa pom pathar. Mynta lei lei ka jingtih maw tih shyiap ruh kaba lah palat liam. Bad ngi ai daw da kaba ong ba kane ka long ka lad jingkamai jakpoh. Hato ngin kamai jakpoh da kaba pynïap ïa ka mariang? Ïa ki khlaw ngi lah shu pynïap khlem dei por bad ym don kawei ruh ka shong ka ban ïakhih ban thung dieng namar ba ïoh rngad lut ki tlong um. Teng teng I phylla ïa ka jinglong jong ngi namar ha kawei ka liang ngi sngew kum kiba ieid eh ïa ka mei mariang ngi bad thaw jingrwai kiba shi mynsiem haduh katta katta hynrei ki kam jong ngi pat kim kdew shata. Ka mariang ka la jot ka la ïam pangnud tangba ma ngi ki khun bynriew ngi lah kyllud bad matlah.
Dei tang ynda haba ka mariang ka la sdang ban ïaleh pyrshah hi dalade ba ngin sa peiphang. Ha kine ki bnai kiba lah dep u slap u la lynsher ïa ka shnong Wayanad ha Kerala ha kaba lah shah rah ki ïing jong kiba bun ngut bad palat spah ngut ki briew ki lah ïap. Ha Nepal ha kine ki sngi ka umsaw ka lah rong ïa ki ïing hangto ruh bad lah ïap kumba 170 ngut ki briew bad bun kiwei pat kiba ym lap shuh tang ka met ruh. Ki lah shah rong ha ka um.
Haba jia kum kine kiei kiei ka mariang ka kyntu ïangi ba ngin im ïa ka jingim kaba kham adkar bad kaba burom lem ïa ka. Hynrei hato ngi ïa shah shkor mo ïa kata ka jingkyang ka mariang? Ne ngi leh kyllud leh matlah wat la ngi tip ba kaei kaei kaba ngi leh ka long kaba bakla. Halor kane ka phang wat ki seng niam ruh ki sngap jar jar. Ki skul ruh ki shu hikai shaphang ka mariang hynrei kim ju ïalam ïa ki khynnah skul ban leit pynkhuid wah lane ban leit thung dieng. Kan myntoi aïu keiñ kum kata ka jinghikai kaba tang hapoh kamra klas katba shabar pat kam don jingktah eiei ruh.
Haduh katno keiñ ngin lehbeiñ ïa ka mariang?
