Kine ki long ki ktien ba nga ïoh napdeng iwei jong ki arngut ki khynnah kiba la wan pan jingïarap ban kylla phareng ïa ka dissertation jongki, kiba pule ha ka ‘Homiwell Study Centre’, Mawklot. Kine ki khynnah ki dei na ka thaiñ sepngi jongngi bad na ka shnong Nongstoiñ.
Kine ki kyntien ki mih na kawei ka Purinam jong ka thaiñ sepngi, kaba dang sah ha ka shrah ai jingtip ka ban da ïa puh ïa tih ban ïa ngam ha ka ‘stad tip’ u Khasi kaba la shat byngut-byrnget mynta ha ngi. Ki la shon shap ha ka mut ka pyrkhat, bad ki jingïohi da mut jongnga ïa ki jingmut ba ha lyndet jong ki.
Ka la pynlong hi ruh ïa nga ban kylli na ki shaphang katei ka shad khlem ïa kren ïa ka jingpynsnoh ktien ar kynnoh, na ka jinglong rit rta jongki.
Kat kaba nga lah ban ïoh ha ka jingïakren jongngi – Ka Purinam, ka ïathuh ba ka Mei Pyrthei ka kwah ban pynïapoikha ïa ka khun jongka. Ka da pynlong ïa ka jingïalang jong kiwei pat ki para jingthaw, kum u Kyllang, U Symper, ka Leilieh ban ïa shem ïa pyrkhat, shuwa ba u syntai lum-Shyllong ne ’shu Lang, un kubur.
La mih pynban ka jingbym ïa beit ïa biang, ka ïa mai- ka ïa nia, ka ïa tim – ka ïa tla, haduh bym lah ban ïa poi shuh sha ka ïa beit ïa bha, sah satang ka kynsha, thawsha, ka ha nga-ka ma nga, ka lalot – ka ngar, ka kwah bor –ka thom bor bad ka leh jubor. La kut ki lad ki lynti.
Kumta, ka Mei Pyrthei ka la leit kyrpad ha u Mawlong – Mawteh, uba ki briew na sepngi jongngi ki khot ‘U Maw-Peiñ’, uba don ha kawei ka khlaw kaba jngai kumba san mer, shuwa ban poi ha Nongstoiñ.
Une u Mawlong-Mawteh u la leit ban tem ïa ka jingbym ïa sngew-bym hun-bym suk, ba la synhsar jingsngew da ka ‘Ma nga’ – ka ‘Ha nga’ bad ka jingïa pyni bor, pynheh hima, da ki kwah jingbriew – leh jingbriew. Ka khana ba la ïathuh ka kren ruh ha ‘U Maw –Peiñ’ u la lah ban rah ïa ka Nam – ka Burom kum ‘U Li-Peiñ’, u maw ba shong ka Hok ban wan ka jingsuk na u Long Blei.
Ka Purinam ka kren hi ruh ïa ki long Mariang bad ‘U Sha-kmia’, kata ka jingsngewthuh ba u Pahara – ïa ki jingpynlong ka Mariang ban ym pynjulor-pynduh, leh pathar-madei, namar kitei ki bor ba la ïa kynduh lang ki don hi la ka jingpynkup bor ban pynjot bad ban bam duh lada ngim don ka Mynsiem Pyrkhat lem ïa la ki para shah thaw ha pneh ka Mei Mariang. Khamtam, ha ka leh tuh, leh lyndet bad leh pyrshah ïa ki Adong-ki Bidong, kaba U Long Blei u la saiñ- u la tiah, ha ka synshar jong ka long dong-long shnong, long Raid- long hima jongngi.
Kumba la sngew dei ban ong, ba ka ktien ‘kyrsan’ ba la pynhap bad ka ktien ‘kyrbah’ kum ka kynnoh ktien ha ka Pyrkhat Khasi bad kaba la pynkiew hi ruh, ha ka leh rukom jong ka ksan Rngiew, ha ka longbriew jongno-jongno, dei ban da weng shuwa ïa ki tlod jingbriew bad na ka longbriew shimet ban khot pat ïa ka ‘Rngiew – Ka Bishi’ ba la ruid la pruid ha shynrong khlieh jongngi kum ‘i Lyngtyrwiang’, pyni lup- i maiñ ïa nga ïa ngi bad ïa phi baroh.
La sngew dei hi ruh ban ong ba ka jingjem nud – ka Bor-Blei, kan khem ïa kiei kiei ki shaïong- Ba-ïong, ki kyndit – ki kynmaw ïa la ki Deiti- bad ka Dei-Riti, kaba ka Jing sngewthuh Blei kum u Khasi kan synshar ïa ka mut-ka pyrkhat, ka long Mynsiem bakhuid bad khiah krat ha ka longbriew.
Da kumta, keiñ, U Nong-Pynlong , U Nongthaw bynriew buh bynriew, u buh u tynsat ha ki jingpynlong ka Mariang kum ka jinghikai ïangi – Ban ïai ïaleh ban kiew jinglong – ha ka Tip-Briew – ka Tip-Blei bad ban lum la ka kynshew tam – bam da kaba khuid ba suba.
Da kumta keiñ ka Pynshai Shem Sngewthuh ka wan ha u briew, u jingthaw ba kongsan jong u Long – Blei, ban ïaid ha ka lynti hok ba khuid ba synlar ha la ka longbriew. Ngi pynjem la ka Rngiew – ka Bishi na la ka met longbriew ba buh hok u Nongpynlong, Uba najrong bad ngi ïa beh na ka thaiñ Ïarong buh sbai sha ka thaiñ tynsong tongkhwai. Ki jingmlien ki la kylla jinglong bad pynngam pynjah ïa ka Sap Tip briew bad ka ïajan Mariang, ha la ka long muluk – jaka.
Da kumta keiñ, ki longshuwa ki thir – ki thaiñ lyngba ki khana – thuh – tang, ki Puriskam bad ki Purinam ban da pynkup hi ruh ïa ki jingpynlong ha ka Mariang sawdong jong ngi ïa ki sup – ki thiar, pynngam wad jingtip, ban pynkiew ïa la ka stad pynnang kaba ym khang – ym jnang ne pynduh – pyndam ïa ka sap tip u Khasi bad da ap por ap samoi ba un kiew shem sngewthuh hala bad na la ka longbriew bad ka Hok – Long jait bynriew kum u Khasi Khara.
Kumta, to ngin ïa shad Ainguh lang ha ba shit, haba shai kum ka Jing Sngew Mynsiem ba tlem ha la U Long Blei, ban weng bad kyndat ïa baroh ki jingpang, ki khlam-ki ngoh, bad ïa da ïa Long Muluk-Jaka ban sait ïa ki tyrut-ki smer. To U Blei Trai Kynraad un da ai bor ai mynsiem ba kum u Khasi un ym kyrtep lade ha la ka mut ka pyrkhat bad ha la ka jingleh-jingkam.
Shad Suk Mynsiem ba kmen shaphi baroh
Ah Blei ‘kyrsan eh Rngiew’
Ka Ainguh Shad kan siew.
