Lada ngi ki paibbah ngi don ki khmat ban peit bad ki shkor ban ïohsngew ngi lah dei ban kyndit bynriew noh na kane ka jingïoh thiah lynngai bad ka jingshah pynthame ha kita ki nongthaw aiñ jong ngi ïa kiba ngi khot ki “nongïalam.” Ha ka jingshisha ka kyntien “nongïalam” ka long kaba kit jingmut shibun eh. U ne ka nongïalam ki prat lynti ban ïalam ïangi ki nongbud sha ka lawei kaba kham bha. Ha kane ka jylla pat, kita ki nongïalam ki nang pynsah dien pynban ïangi kat nang mih ki sngi ki por. Naduh ha ka liang ka pule puthi , ha ka koit ka khiah bun bah ki jingsahdien. Ha ka por ba dang kha ïa ka jylla Meghalaya ym pat don koit ka jingduk kumba long mynta. Ha ka survey kaba la leh da ka NITI Aayog ka tnad jong ka sorkar kmie, kumba 33 na ka shispah ki longïing ki long kiba duk tasam bha (below poverty line lane BPL). Toi mangi ki Khasi ngim ju don kita kiba duk tasam lane kita kiba ym don wat tang ka ïing shong ruh. Mynta te lah ïohi shai tyngkreiñ ïa ka jingduk ha ki katto katne ki bynta ka sor Shillong bad wat ha nongkyndong ruh.
Ha ka sorkar man la ka sngi ngi ïoh pule ïa ki khubor kiba kdew sha ka jingleh lyndet ha ki kam pynlut ia ka pisa tyngka. Dang ha kine ki khyndiat sngi la lap da ki heh pulit hi ba uwei na ki uba la pynkhamti bor da u heh pulit (DGP) ba mynshuwa u la thied kali haduh 29 tylli bad u set ïa kita ha ïing lajong khlem da register ïa ki namar ba ym biang ki kot ki sla. ïa kita ki kali la pyndonkam da uta u ophisar uba trei hapoh u leh pulit DGP kum u staff officer jong u, ha ki kam lajong katba ka petrol pat la theh da ka pisa sorkar kaba mut ka pisa paidbah. Ki pulit kiba trei sha ki distrik bapher bapher ki donkam ïa ki kali ban trei hok ïa ki kam jong ki kum ban thwet ïa ki runar bad ki nongkhaïi droks. Hynrei kim don kali, katba uta u AIG ha ka ophis u DGP pat u shu pynïeng kai ïa ki kali khlem da pyndonkam ïa ki. Ym pat ju ïohsngew bad don u AIG uba ïoh ban bat bor haduh katne.
Ynda ki jingtohkit da ki heh pulit ki kdew ba ka don ka jingleh palat da utei u AIG bad dei ban leh ei ei halor kane ka kam bad ban aiti noh ban tohkit da kawei pat ka Committee kaba kham donbor (high level committee). Hynrei sngew phylla ba ynda kane ka jingtohkit kaba napoh ka Police Department ka poi sha u Chief Minister, Conrad Sangma u kyntait ba don kano kano ka jingleh palat. Ka jingkylli ka long balei ba u Chief Minister us ïada ïa uta u AIG? Hato u Chief Minister um lah dei ban weng kam noh shipor (suspend) ïa uta u AIG haduh ba un da lah ban batai kumno bad da ka order jongno ba u thied kat haduh 29 tylli ki kali kiba khlem pyndonkam? Uno uno u Chief Minister uba trei hok u la dei ban shim ïa ka rai kloi kloi ban pynbeit bad pynshitom ïa kiba leh ïa ki kam be-aiñ khamtam ha ka tnad pulit kaba dei ban peit pyrman kumno ban pyntrei kam ïa ka aiñ. Hangne pat ngi shem ba iada pynban ïa u pulit uba pynkheiñ aiñ.
Naduh u snem 2018 ter ter haduh kine ki sngi ka sorkar MDA ka len wat ha ka iingshari ba ka don ka jingtih dewiong bad ka jingdie tuh ïa uta u dewiong. Hynrei ngi ki paidbah ngi ïohi ïa ki trok kiba wan na West Khasi Hills, na Jaintia Hills bad na Garo Hills kiba kit dewiong tangba lah sop ïa ki trok da ka tirpal plastic. Kawei kawei ka trok ka hap siew 90,000 tyngka khnang ba ki pulit kin pyllait suk ïa ki. Wat lada ïaid tang 600 tylli ki trok ha ka shisngi ka jinglum pisa nangta ka poi sha ka 5 klur 40 lak tyngka shisngi shisngi. Mano ba ïoh ïa kata ka pisa? Ki heh sorkar bad ki pulit bad katto katne ki seng bhalang ruh ki ïoh bynta khnang ba kin ym tuklar ïa kane ka jingleh klop ka sorkar.
Sngewphylla ba u myntri kam poh-ïing (Home Minister) u Ma Lahkmen Rymbui u pyrshang ban tep eit miaw ïa kane ka jingtih bad khaïi dewiong tuh da kaba ong ba ki par dewiong ki don sha lawbah lawsan sha kaba ki pulit ki hap ban ïaid kjat da ki 7-8 kynta ban lap ïa ki. Ka jingkyll ïa u Ma Rymbui ka long – kumno ki trok kit dewiong ki ïoh lad pat ban ïaid lyngba ki surok kiba la ap da ki pulit? Hato ïa ki pulit la bthah (order) ban kem ïa ki trok kit dewiong ne ban pyllait ïa ki ban kin leit suk haduh ban da poi sha Assam? Kine ki jingpyrshang ban pynthame ïangi ki paidbah ka lah long palat. Ngim dei kiba bieit ne kiba matlah. Ngi tip ba kane ka pisa kaba ïoh lum da kaba khaïi tuh ïa u dewiong yn sa pynlut ha ka por elekshon bad kaba bun la pyndonkam ban thied jaka bad thaw ïa ki ïing paki dulan jong ki myntri (minister) jong ka sorkar MDA. Ym don shuh kawei ruh ka Department kaba lait na ka bamsap.
Ha kine ki khyndiat bnai la sdang ban sam 5000 tyngka ïa ki nongrep. Hato kane ka jingsam kaba tang shisien kan lah ban ïarap kumno keiñ ïa ki nongrep bapli. Mynta pat la sam sa ïa ki sniang. Tip kin iap ne kin im kita ki sniang lada ym biang ka jingsumar bad jaka buh. Lehse ki nongrep ki kmen toh-hoh mynta shipor hynrei hadien tip yn long kumno ym lah batai. Kine baroh ki dei tang ki lad ban khwai ïa ki paidbah khnang ba ka sorkar U Conrad Sangma kan wan biang sa shisien ban synshar biang haduh 5 snem. Lada dang ai lad ïa kum kane ka sorkar kaba khlem burom shuh ïa ka hok ka sot u paidbah ban kaba bun kam tang ban ïoh shna pisa te ka apot sepsngi ka ap iangi.
Ka por ka la poi ban buh ïa ki jingkylli kiba eh ha ki rynsan paidbah bad ban pan jingjubab na ki myntri kane ka sorkar MDA halor ki kam bamsap baroh.
