Ka jingleh experiment ïa ka rukom im ha ki jingmlien ha ka jingbam kai ba pynmyllen, ka la aiksai ba haduh katno kita ki jingbam ri sepngi ki lah ban pynsniew ïa ka kpoh. Ki stad wad bniah ki la bthah ïa ki briew ba kin pynkylla ïa ki rukom bam jong ki haduh ar taiew – 20 ngut ki nongïashim bynta na US ki phai sha ka jingbam ba duna khleiñ ba bun fibre katba ïa 20 ngut ki nongïashim bynta na ki thaiñ nongkyndong jong ka Africa pat la bthah ba kin bam kham bun ki jingbam khutia mutia ne jngbam kai (junk food). Wat la kane ka jingpynkylla ka long tang shi por, ïa ka jingktah lah ban ïohi, la ong ka Nature Communication.
Ki nong America ki ïoh jingmyntoi na ka jingduna ka jinglong tyrha ka kpoh, katba ki nongïashim bynta na Africa ki mad ïa kata ka jingnang sniew ha ka koit ka khiah jong ka kpoh ne snier. Tangba kam long kaba lah na ka bynta ban shim ïa kano kano ka rai kaba skhem ne ba thikna ba la pynshong nongrim na kum kane ka jingpule bniah kaba rit, la ong ki stad shemphang.
Ki jingshem na kane ka jingwad bniah ki kyrshan ïa kata ka jingngeit ba kita ki jingbam ri sepngi jong kane ka juk ba mynta- kiba long ki jingbam ba bun khleiñ bad shini bad duna pat ka fibre- ki long kiba sniew na ka bynta jong ngi.
Kiwei pat ki jingpule bniah ïa ki nongbuhai shnong nong Japan sha Hawaii ki la pyni ba ka shim por tang shi pateng jong kata ka rukom im ri sepngi ban pynkylla ïa ka jingduna ki jingjia jong ki jingpang colon cancer sha ka jingnang bun ba la ïohi ha ki trai nongshong shnong Hawaii. Bad ka jingpule bniah ka la pyni ba ka jingbam khambun kita ki dietary fibre, khamtam eh ki jingbam slai ne ba ïoh na ki lyngkha rep, ka pynduna ïa ka jingma na ka jingpang bowel cancer, katba kaba bam ia ki doh saw bad ki doh ba la pdem ban um sniew ki kyntiew ïa ka jingma.
Ha kane ka jingpule bniah halor ka jingpynkylla ïa ka rukom bam, kata ka jingbam ba ïahap bad ha ri sepngi ba la ai sha ki nongïashim bynta na Africa ka long kum kita ki jingbam khutia mutia lane ki jingba fast food- kum ki burger bad jingbam sdieh. Ki nongïashim bynta na US, ha kawei pat ka liang, ki pynkylla ïa ka rukom bam jong ki sha kita ki jingbam ba kynthup ïa ki jingbam sbai bad ki kynja shyieng prisbin. Baroh ki nongïashim bynta ki ioh ïa ka jingleh medical test ne ka jingtest ïa ka koit ka khiah jong ki ha shuwa bad hadien kane ka jingpynkylla ïa ka rukom bam jong ki.
Kane ka jingpynkylla ha ka rukom bam jong ki la ïohi ba ka wanrah ïa kita ki jingkylla ba phylla bad kongsan ha kine ki cell kiba don hapoh ka kpoh kumjuh ruh kita ki bacteria kiba im hapoh ka snier- ha kaba ki nongïashim bynta na US ki kham ïoh jingmyntoi.
U Dr Stephen O’Keefe, uba long u stad wad bniah ba lamkhmat na ka University of Pittsburgh, u la ong “tang hapoh ar taïew, ka jingkylla ha ka rukom bam na kata ka jingbam ri sepngi sha kata ka jingbam tynrai nong Africa ba bun fibre, ka jingbam ba duna khleiñ ka pynduna ïa kine ki dak ki shin ba kongsan jong ka jingma na ka cancer, da kaba kdew ba ka por kam dier satia na ka bynta ban pynykylla ne pynthymmai ïa kata ka jingma na ka Colon cancer”. Ki stad shemphang ki la buh jingkheiñ antad ba haduh shi bynta na ka lai bynta jong ki jingpang bowel cancer ki long kiba lah ban kiar da kaba bam shuh shuh ïa ka jingbam ba tei ïa ka koit ka khiah.
U nongaiktien na ka bynta ka Cancer Research UK u la ong ba ki jingpule bniah ba kham heh bad kham shim por slem ki dang long kiba donkam ban pynlong.
