Shillong, Nohprah, 08: Ha ka tynrai jong ka thaiñ Shatei Lammihngi, ki longkmie na ki jylla bapher bapher ki la paw bha ha ka Ashtalakshami 2024, kaba pyni ïa ka jingaiti jong ki ban pynneh pynsah ïa ka jingriewspah ka kam thaiñ jaiñ bad ka jingshna ïa ki tiar tynrai.
Hapdeng ki jingeh shimet bad ha ka imlang sahlang, kine ki longkmie ki la saiñdur ïa ka lawei jong ka jingpynkupbor, kaba pynïasohlang ïa ka hiar pateng bad ka rukom saiñdur thymmai. Lyngba ki jaiñ ba itynnad bad ki tiar ba shna da ki kti, ym tangba ki pyndon burom ïa la ki tynrai deiriti hynrei ki prat lynti ruh ha ka kamai kajih bad ka jingkiew shaphrang, da kaba pyni ba ka dustur tynrai kalong ka lad kaba khlaiñ na ka bynta ka jingkylla.
Ka Kong Cecilia Wanlang na jylla Meghalaya kalong ka nuksa kaba khraw halor kumno ka jingsaiñdur bad ka imlang sahlang ki lah ban wanrah jingkylla. Ha ka rta kaba 51 snem, ka la jop ïa ki jingeh bad ka jinglong marwei da kaba ïasoh bad ka Self-Help Group (SHG), kaba la ai jingkyrshan ha ka ïoh ka kot bad ka jingsuk mynsiem. Lyngba ka SHG, ka Kong Cecilia ka la pynkhie im ïa ka kam thaiñ jaiñ, ka kam ba la hiar pateng la pateng ha ka longiing jong ka.
Ka Kong Cecilia ka la long kaba tbit ha ka jingthaiñ ïa ki ryndia, kaba kongsan bha ha Meghalaya, bad kaba paw namar ka jingïadei bad ka deiriti. Ka Ryndia, ka jaiñ ba thaiñ da ka kti na ka Eri silk ka don ïa ka jingmut kaba kongsan ha ki Khasi. Ka kam pynmih ïa kane ka jaiñ ka kynthup ka jingri ïa ki ñiang sai rusom, ka jingthad sngi ïa ki sop khniang, ka jingweng ïa ki jaboh, ka jingkyllaiñ da ka kti bad ka jingai rong. Ka jinglong jong kane ka jaiñ ka long kum ka dak jong ka hiar pateng jong ki Khasi. Ka jingpyni ha ki rynsan kum ka Ashtalakshmi, ka Kong Cecilia ka la pynïar ïa ka kam thaiñ jaiñ jong ka, da kaba wanrah ïa ki rong bad ki rukom ba thymmai, da kaba pynneh ïa ka jingïadei ka Ryndia bad ka dustur. Ka kam jong ka ka la long ka tyllong jong ka kamai kajih bad ka jingpynkupbor ïa ki longkmie ha shnong jong ka. Lyngba ki sienjam jong ka, ka Kong Cecilia ka la pynneh pynsah ïa ka jingriewspah ka pateng ba ïadei bad ki kam thaiñ jaiñ jong ka jylla Meghalaya, kaba kyntiew ïa ki lad kamai kajih ba ïaineh, bad pynthikna ka jingneh ka Eri silk ha ki pateng ban wan.
Ka Kongam Romicha na Manipur kalong kaba hakhmat eh jong ka jingïakhih ban pynneh pynsah bad kyntiew ïa ka jingriewspah ka pateng thaiñ jaiñ kam dei tang kawei ka bynta jong ka jingim hynrei ka jingsaiñdur ba pyni ïa ka jingngeit jong ki briew jong ka, ka jingïaid lynti jong ka Kongam kalong ka jingskhem jingmut bad ka jingbuh jingmut ha la ka kam. Hapdeng ka jingmad ïa ki jingeh shimet bad ka jingkyrduh pisa, ka la trei borbah ban tbit ha ka kam, da ka jingthrang ban pynthikna ba ki rukom thaiñ jaiñ jong ki longshuwa kin nym jah noh.
Ha ka jingithuh ïa ki jingtrei borbah jong ka, ka Kongam ka la ïoh ïa ka khusnam National Merit Award ha u snem 2017-18, ka dak ka jingtrei borbah jong ka ban pynneh pynsah ïa ki rukom pynmih jaiñ tynrai jong ka Manipur. Ka jingphaikhmat ba kongsan jong ka kam jong ka kadei ka jingpynmih ïa ka Wangkhei Phee, ka jaiñ ba la ïoh GI tagging kaba kongsan bha ha ki dustur ha Manipur. La shna na u cotton ba bha bad ki rong ba shna hi, ïa kane ka jaiñ thaiñ kti la tip namar ki rong ba itynnad bad ki jingsaiñdur ba bun bynta. La phong da ki longkmie ha ki jingrakhe kyntiew kurim bad ki jinglehkmen, ka Wangkhei Phee kadei ka dak jong ka jingitynnad bad ka kyrdan. Ka jaiñ kaba stang ka plié lad ban ïohi ïa ki jingdeng. Ka jingaiti jong ka Kongam ka pynthikna ba kine ki rukom thaiñ jaiñ tynrai ki bteng ban kiew shaphrang, ha kaba la pynneh ïa kane ka jait jaiñ na ka bynta ki pateng ban wan.
Lyngba ka jingthrang jong ka ha ka jingsaiñdur ïa ki siej, ka Sanchita Debnath ha Tripura ka la long ka dak jong ka jingpynkupbor ïa ki longkmie na ka imlang sahlang kaba shem jingeh. Hadien ba ka la kyntiew kurim, ka Sanchita ka la ïatreilang bad u kurim jong ka ha ka kam saiñdur ïa ki siej. Hynrei, shen ka la sngewthuh ba ka jingangnud jong ka kam dei tang ban saiñdur ïa ki tiar ba itynnad na ki siej hynrei ban ïarap ïa kiwei ban plie ki lad kamai ïalade.
Da ka jingkut jingmut ban leh ei ei kaba phylla, ka Sanchita ka la sdang ban ai jinghikai ïa ki longkmie ha ka shnong jong ka, da kaba hikai ïa ki ïa ka sap ban thaiñ siej. Ryngkat bad ka jingkyrshan u kurim jong ka bad ka jingïarap jong ka kynhun ki longkmie, ka Sanchita ka la pynskhem ïa ka rukom treikam ym tangba ka pynneh pynsah ïa ka jingsaiñdur tynrai hynrei ka plie ruh ïa ki lad ïoh kam ki bym pat ju don mynno mynno. Man ka sngi, ka Sanchita ka trei ryngkat bad 40 ngut ki longkmie, ka hikai ïa ki shaphang ki bynta bapher bapher jong ka kam kaba ïadei bad ka jingthaiñ ïa ki siej bad ïarap ïa ki ban tbit ha ka kam jong ki. Ka jingsaiñdur ïa ki siej ha Tripura ka paw bha namar ka jingitynnad, ka jingneh slem bad ka jingsaiñdur kaba bun bynta. Naduh ki shuki, ki miej, bad ki pla haduh ki pangkha rit bad ki jingbuh pynitynnad ha iing, kine ki tiar ym tangba kilong kiba shongdor ha ka thaiñ, hynrei la shalan ruh kylleng ka pyrthei. La shna na ki siej ba don ha ka thaiñ, man ki tiar ki pyni ïa ka pateng deiriti ba riewspah jong ka thaiñ. Lyngba ka kam jong ka, ka Sanchita ym tangba ka pynneh ïa ka rukom tahin siej hynrei ka nohsynniang ruh sha ka ïoh ka kot jong ka jylla Tripura, ka kyntiew ïa ki longkmie, bad tei ïa ka lawei kaba phyrnai na ka bynta ka imlang sahlang jong ka.
Ha ka rta kaba 46 snem, ka Irene Chhangte na jylla Mizoram ka rah shakhmat ïa ka pateng jong ka imlang sahlang jong ka, da kaba ïatreilang bad ka kynhun jong ki longkmie na ka shnong jong ka. Naduh u snem 2005, ka Irene ka la aiti sha ka kam thaiñ jaiñ, bad ki longkmie ha ka kynhun jong ka ki sdang treikam ha ka por 4 baje mynstep, ki thaiñ jaiñ katto katne kynta hashuwa ba kin sdang ïa ki kam iing. Hapdeng ka jinglong ka kynhun kaba rit, 10-20 ngut ki longkmie ki shna ïa ki jaiñ ba pyni ïa ka jingriewspah ka deiriti jong ka jylla Mizoram. Ki pynmih ïa ki jaiñ tap miej, ki pla bad ki Mozi puan hapoh ka kam ba pynïaid ka Irene, ka Weave Me More Dreams. Ka Irene ka thrang ban pynkhie im ïa ki kam thaiñ jaiñ tynrai jong ki Mizo da kaba pynkupbor ïa ki nongthaiñ kti ha Mizoram bad ka thaiñ shatei lammihngi lyngba ka jingai jingsiew kaba biang, ka jingkyntiew ïa ki sap, bad ka jingpynïaid iew. Lyngba ka jingpynïasoh ïa ki rukom tynrai bad ki jingsaiñdur katkum ka juk mynta, ka la pynmih ïa ki puan ba thaiñ kti, ki patlun, ki pla, bad ki jingbuh pynitynnad ha iing. Ka kam jong ka Irene ka pynïasoh ïa ka pynnneh ïa ka pateng, ka jingsaiñdur thymmai, bad ka jingai bynta ïa baroh da kaba pynthikna ba ki rukom saiñdur ka Mizoram ka hiar pateng sha ki pateng ban wan. Lyngba ka jingkyrshan jong ka sorkar, ki sienjam jong ka Irene ki la ïoh ka jingithuh palat na shnong jong ka, kynthup ki lad ban pyni ïa ki tiar jong ki jong ki ha Delhi. Kane ka jingïoh ban pyni ïa ki tiar ka la ïarap ban pynïar ïa ka pynïaid iew jong ki bad wanrah ka jingithuh ïa ki rukom saiñdur ba itynnad jong ki. Ïa ka Irene, kane ka jingïaid lynti ym tangba kadei shaphang ka kamai kajih – kadei ka thong ban pynkupbor ïa ki longkmie bad pynneh ïa ka pateng deiriti jong ka Mizoram.
Baroh, kine ki longkmie kim dei tang ki nongsaiñdur; kilong ki nongwanrah jingkylla. Lyngba ka jingsaiñdur bad ka jingskhem jingmut kum ka jinglong tynrai jong ki, ki pyni kumno ka jingpynneh ïa ka pateng deiriti ka lah ban ïalam sha ki kabu ba thymmai bad ka jingkiew shaphrang. Ka jingïaid lynti jong ki kalong kum ka jingai mynsiem kaba khlaiñ, ym tangba ïa ka imlang sahlang jong ki hynrei ïa ka pyrthei, kaba pyni ba ka jingpynïasoh ïa ka dustur tynrai bad ka jingseng kam lajong ka don ka bynta ba khraw sha ka jingpynkubpr bad ka jingwanrah jingkylla.
