Ka jingim ha kine ki sngi ba bun ki pyrshang ban pynneh ka koit ka khiah ka dei kaba la buh jingeh kylla pynban ïa ka jingim briew. Ki don bun ki briew kiba kynduh jingeh hapdeng ba ki pyrshang ban bud kine rukom bam. Ki don bun napdeng kine ki rukom bam kiba hap ban kyntait ki katto katne ki jingbam. Hynrei ka long kaba donkam ban sngewthuh ba ym don uwei ruh u jingbam ba paw ba u long uba sniew- hynrei kaba kham kongsan ka dei ka jingbam ba kynthup bun ki nutrient bad ka por ba phi bam.
Kam ju don kano kano ka kam kaba dier por ban dang ka jingpynkylla na ka bynta ka jingbha bad ka jinglah ban ai jingmyntoi ha ka liang ka koit ka khiah.
Kine harum ki long khyndiat ki lynti jong ka jingpynkylla kiba lah ban ai jingmyntoi shibun ha ka liang ka koit ka khiah :
Ka bamstep : Ka bamstep ka dei kaba kongsan halor ka jingshalan bor bad tehlakam ka jingthngan lamher. Ka bamstep ka dei ka bam ba nyngkong na ka bynta baroh shisngi kaba donkam ban bam hapoh ka shikynta hadien ba phi lah khie thiah. Ka bamstep ka dei ban kynthup naduh ka jingdon ka protein, ki fat kiba tei bad ka fibre. Kane ka jingkynthup kum kine ki jait jingbam ka dei kaba lah ban pynneh slem ka jinglong kdang bad pynduna ka jingthngan lamher. Na ka bynta ki khynnah ka bamstep ka dei kaba kongsan halor ka jinglah ban pynleit jingmut bad ka jinglah ban lehbha ha ki jingpule jong ki.
Ka jingdih um : Kham bun ki dei kiba jied ban dih da ka sha bad coffee bad wat ki jingdih ba jur ka shini bad ki soda kiba dap da ka cafeine kiba lah ban pynpeit mat. Hynrei kum kine ki jingdih ki dei kiba wallam ka jinglong tyrkhong ha ka met. Lehse phi ju ïohsngew na ka por sha ka por ba ka long kaba donkam ban dih shibun ka um. Ka um ka long kaba kongsan halor ka jingtreikam hapoh ka met. Lada phi pyrshang ban pynhiar ka jingkhia, phi donkam ban buh ha ka jingmut ba ki dohksah kiba tyrkhong kim lah satia ban pynum ïa ka fat. Ki jingdih kiba lah ban ai jingmyntoi ki kynthup ruh kum ka um sohjew bad khyndiat ka mluh kaba lait na ka jingdon ka shini. Haba phi leit jingleit rah ryngkat ka um ym satia ha u bilor plastik.
Ki jingbam ba shet hi ha la ïing lajong : Ka jingleit bam shabar ka dei kaba lah ban wallam ka jingduh jingmyntoi. Ki rukom shet bad ka umphniang ba pyndonkam ha kine ki jingbam ryngkat bad ka jingjur ka mluh ki lah ban long ka daw ba ktah ka koit ka khiah jong u klongsnam. Ki transfat kiba don ha kine ki jingbam ki ktah halor ka koit ka khiah bad buh jingma halor ka jingkiew ka cholesterol, triglycerides, ka jingjur ban don ka fat ha u dohnud napdeng kiwei de. Kumta ka long kaba donkam ban shet hi ki jingbam ha la ïing lajong- hapdeng baroh ki jingber ba phi donkam ki dei kiba phi antad hi kat ban biang.
Ki jingbam pynmyllen kiba tei : Phi donkam ban kiar na ki jingjied ki jingbam kum ki chips, ki jingbam sdieh tyrkhong napdeng kiwei de ki jingbam ba don lypa ha ki song. Ki soh, ki soh ehsnep, ki soh tyrkhong, ki jingdih ba sboh ba khleh da ki soh, ki jhur ba phi shet hi ba khleh lang bad ki hummus ki dei kiba kham bha ba phin bam.
Ka jingpule ki jingthoh ha ki song : Ka long kaba donkam ban da pule ki jingthoh kiba don ha ki song jingbam ba phi thied, ki jingthoh ne ki jingpynpaw kiba don ha kine ki song ki dei kiba pynpaw na kiba kham pyndonkam bun sha kiba kham pyndonkam duna kumba kiba paw nyngkong duh ki dei napdeng kiba jur tam ban don ha kine ki song jingbam ba phi thied.
Kumta ka long kaba donkam ban khmih ba napdeng kine ki dei kiba lait na ka jingdon ka shini bad jur ban don ka fibre, bad kumjuh ruh kiba paw ka jingduna ban don ka fat.
Ka jingkilan met bad ka jingkhih jingksar : Ha kane ka juk ba mynta, kham bunsien hi ngi pynlut bun ka por ha ka jingkhmih halor ki screen. Dei halor kane, ngi donkam ban kynthup halor ka jingkilan met. Hynrei kaba kham donkam bad kham kongsan ka dei ka jingdon bynta ha ka jingpynkhih ka met ka phad- sangeh ban shong da ka kali haduh ban da poi sha ka jaka ba phi mut pyrshang ban ïaid kjat noh na shiteng ne shipawa lynti ban poi sha ka jaka ba phi mut ban leit, pyrshang ban pyndonkam bad kiew da ki mawkyndon. Kane kan ïarap halor ka jingtreikam ban pynum ïa ka fat- bad aibor halor ka jingtreikam hapoh ka met.
Ka jingpynrung ka protein : Kham bun nangi – wat hapdeng kito kiba bam naphang, kim shym la pynbiang satia halor ka jingkynthup ban pynrung ka protein lyngba ki jingbam ba ngi bam. Lada phi dei napdeng kito kiba jied ban bam tang da ki jhur bad kiar ka jingbam doh, ka long kaba kham donkam shuh shuh ban kynthup ki jingbam ba don ka protein napdeng ki jingbam ba phi bam, napdeng ki jingbam ba ïoh lyngba ki jingthung ki kham duna ban don ka protein. Ki jingbam symbai, ki soh ehsnep, ki jingbam symbai, tofu, ka dud bad ki jingbam ba ïoh lyngba ka dud ki dei kiba dap da ka jingdon ka protein.
Ki lynti kiba dei halor ka rukom bam bad jied ki jingbam :
Phim dei ban bam jingbam hapdeng ba phi peit ki phone, TV napdeng kiwei de ki jingkhmih – kine ki khang lynti halor ka jinglah ban sngewthuh ka jinglong kdang
Long kiba la pynkhreh lypa na ka bynta ban shet hi ki jingbam ha la ïing lajong.
Bam ha ki pliang barit khnang ba phi lah ban bam duna.
