“Ki Nongshong shnong ba shisha jong kane ka jaka ki dei ki Khasi, ïa ki ba la tip na ka JINGLEHKHUID bad ka jinglong SHISUR SHIDUR
Na ka kot Book of Social Studies Class X, By Anita Sood, Prof Madan Swati Rajput.
Nga kynmaw ha ka por ba nga shong klass X (U snem 2014), ngi pule ïa ka subject Social Science ha ka lynnong ba San jong ka bynta jong ka Civic, ka lynnong shaphang, ki nongshong shnong jong ka Meghalaya. Ngam tip ioh mynta ki la pynkylla iaki kot(Syllabus), ioh ki pher na ki ba ngi pule mynshwa, hynrei haba nga pule ia kane ka bynta nga da sngewbang bad kmen eh ban ioh ban pule bad ban tip ba ki khasi la tip bad ithuh da ka jingleh khuid bad ka jinglong ba shisur shidur jong ki, dei naka ne ka daw ha kato ka por ngam lah khlem da shim ia u khulom bad ka note book jong nga ban note ia kane ka bynta. Bad kane ka dei ka jingshisha ba ngi ki khasi ngi long shisha ki ba leh khuid bad ki ba sumar bha ialade (kham tam ki briew ba mynshwa). Ki shnong ki thaw ba shong ba sah ki khasi ki da khuid ki da suba bha. Hynrei ha ba ngi phai pat mynta da ki jingmih ki dukan ka jing kiew ka ioh ka kot, ngi iohi ba ki jingkhuid jingsuba ha ki shnong ki thaw jong ngi ki la sdang duh, da ka jingbun ki plastic bad da ka jing bym burom shuh ia ka mei mariang, ka mariang ka la sdang jaboh bad ki jingitynnad ki jingkhuid ki la sdang ban duh.
Ïa ka jylla Meghalaya la tip bad ithuh da ka jingriewspah ha ki spah mariang, ki jaka jngoh kai (Natural Tourist spot) ki ba itynnad, ki ba u Blei u la ai bad kyrkhu kyrpang bad ka mariang ka ba sngewtynnad. Kiwei ki briew jong kiwei ki jylla bad kiwei ki ri jong ka pyrthei ki peit itynnad bad peit jaw dud ia ka ri khasi jong ngi. Ki ong ba ka ri Khasi jong ngi ka dei ka ri ba la kyrkhu u Blei bad ka ri ba shong ki Blei. Hynrei ma ngi pat, ki ba dei ki trai shnong (original’ inhabitants) ngim iohi ia kata bad ngim burom ia ka mei mariang.
Ki don Shibun bha ki jaka jngoh kai ha ri Khasi jong ngi. Sha Sohra, Dawki, Nongstoin kum ka ‘Dew Lynong bad kiwei kiwei. Sngew sarong ba ha kane ka jylla jong ngi ka don kawei ka shnong kaba khuid bha bad ka jingkhuid jong ka la tip da ka pyrthei baroh kawei bad ka dei ka shnong ka ba khuid tam hapoh Asia. Kane ka shnong ka la dei ka role model na ka bynta kiwei pat ki shnong ba kin bud ia kane ka nuksa ka jingleh khuid. Ki shnong ki dei ban bud ia nuksa kane ka shnong bad ki dei ruh ban ong ‘La da ka Shnong Maw Lynnong ka lah balei ngi pat ngim lah.’ Lada ngi don shisha ia kane ka jingmut nga ngeit ba kiwei ki shnong ruh kin sa ioh ka jing khuid jingsuba bad ka jingithuh na ka sorkar. Nga sngewtynnad ban iathuh ba ka shnong ba nga sah Ka shnong Pahamlapong bad Pahamsohthri ki ju pynlong ka jingsar bad pynkhuid shnong man la ka step sngi saitjain, bad ia kane la pyn iaid da ka seng khynthei. Ka jingleh jong ki ka la wanrah shisha ka jingkhuid jingitynnad bad ki dei ban ioh ka jingiaroh ka jingpyrto.
Ka jingkhuid ka mei mariang kam dei tang ba ngi ioh ka jingitynnad lane tang ban ngi ioh iaka koit ka khiah hynrei kadei ruh kawei ka lad ai kam ai jam. Namar lada ka mariang (environmen ment) ka khuid, ki briew ki ba wan jngoh kai pyr thei(Tourists) ruh ki sngewtynnad bha bad haba bun ki nongwan jngoh kai, kan long ka jing myntoi ba khraw bad kham tam ka kyntiew ha ka ioh ka kot (Economy).
Sngewtynnad, ba ka ri India jong ngi ha poh ka jingialam jong u Prime Minister, u Narendra Modi u la launched ka Swatch Brarat Mission haka 2 Tarik, u bnai Risaw jong u snem 2014, ka mission ban pyn long ka ri India ka ba Khuid ba suba. Ka Swatch Bharat Mission ka mih dang shen eh hynrei haba ia nujor ka jingpyn khuid shnong u khasi ka la don lypa naduh myn hyndai myn hynthai. Ka ri Khasi jong ngi, ki briew ba mynshwa ki ladei lupa ki briew ki ba leh khuid haduh katta katta bad la tip ia ki da ka jingleh khuid. Ka jingwan jong ka Swatch Bharat Mission kan long ka jingmyntoi shibun, hynrei ka jingkylli ka mih pat balei ba mynta ngi la pher bha ha ka jaka ba ngin kiew ha ka jingkhuid ngi hiar arsut bad ki briew kim ithuh shuh ia ngi da kata ka jinglong.
Ka don kawei ka kot khubor, nga ioh ban pule ha u Nongsain Hima, haka 16 tarik u Nailar (Nga la klet ban note ia u snem) ka heading ka ba ong ‘Ioh ka Agartala ia ka kyrdan ba ar haka Swatch Brarat Abhiyan.’ Haba nga pule shapoh ban wad jingtip, nga lyngoh ban tip ba ka Meghalaya, Shillong (City) ka ioh ha ka kyrdan ba 120, katba kiwei pat ki Nongbah(cities) jongki jylla hapoh North East kum ka Gang tok- 10, Agartala-32, Guwahati 51, Kohima-76, Imphal-83. Kane ka khubor ka la pynlyngoh bad pyn sngewsih shisha ia nga ba kumno ha ba nga dang ioh pule ha ki kot pule skul ba ki Khasi la ithuh da ka jingleh khuid mynta pat la ithuh da ka jingjaboh. Iano ngin kynnoh, mano ba leh bad hato kane kadei ka jingshisha, ngin sa puson hi da ladade.
Kaba pynsngewsih shuh ha kine ki sngi ka dei ba ngi iohi ha ki kot khubor ba ka sorkar kam ioh jaka bret niut ha Shillong bad kumjuh ruh jong ka Sor Jowai. Ka pyn pangnud shisha ban iohi ba ka sor Jowai la pynlong jaka bret niut. Kane ka la pynhiar dor shisha ia ka jylla jong ngi. Bad kine baroh ki paw shai ba kadei ka jingbym bit trei kam ka sorkar. Kum u wei u samla u ba don ka jingkit khlieh ia ka lawei jong ka ri bad ka jaid bynriew, ngam lah khlem da shim ia u khulom bad ka kot sada ban khot iawer ia baroh ki nongshong shnong ba ieit eh jong ka ri Khasi bad Jaintia ban kyrsiew thiah lyngba ine i jingthoh barit, ba ngin kyndit bynriew noh ban sdang biang ban leh khuid naduh na la rympei haduh ha bar ban nym bret pathar iaki plastic iaki jaboh jabain hynrei ban bret ia ki haki jaka ba dei. Ban wan rah biang ia ka burom ba la jah jong ka ri Khasi kam dei ka ba suk lada ngim don ka jingkit khlieh bad lada ngim don ka jing iatrei lang na baroh ki liang bad kham tam na ka sorkar kaba don ka jingkit khlieh ka ba khraw ha baroh ki liang.
Na u Samla Sankupar Lyngdoh
Umsong, Ri-Bhoi District.
