Ki Aiñ thymmai kiba lah ban pynïap ïa ka mariang

Patricia Mukhim

0

Ha ka 2 tarik mynta u bnai Nailar (August) ka Rajya Sabha ka la rai ba dei ban pynkylla noh ïa ka aiñ ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap kaba naduh u snem 1980 (Forest Conservation Act 1980) bad ka la pass ïa ka aiñ thymmai lane ka Forest Conservation Amendment Act 2023. Ïa kane ka aiñ thymmai la pynkylla sha ka ktien Hindi. Kiba bun ki aiñ mynta la pynkylla sha ka ktien Hindi imat khnang ba ma ngi kiba na kine ki thaiñ Shatei Lammihngi ngin ym lah sngewthuh eiei ïa kine ki aiñ kiba teh ba khim khun ïa ngi hi.
Katkum ka jingkam jong kane ka Sorkar Kmie NDA, la ong ba kane ka aiñ thymmai kan nang pynïar shuh shuh ïa ki khlaw bad ban ailad ruh ban thung ïa ki kynja dieng kiba pynmyntoi bad ïohnong (plantation) shabar jong kita ki jaka khlaw. Ngi tip bha ba ka Sorkar Kmie ka don ka jingthmu ban thung shibun kita ki dieng pynmih umphniang lane ki Palm Oil Cultivation. Kine ki kynja jingthung ki long kiba pynsniew eh ïa ka mariang namar ki dei kita kiba ngi khot ki Monoculture lane ki jingthung kiba tang shi jait ha kane ka jylla Shatei Lammihngi kaba dei kata ka jylla ha kaba ngi dei ban thung kiba bun jait ki jingthung namar kane ka ïarap ïa ka mariang. Kito kiba pule saïan khamtam kito kiba pule shaphang ki khlaw bad kumno ban pynneh pynsah ïa ki (Forestry & Forest Conservation) ki sngewthuh bha ba kane ka jylla Shatei Lammihngi la ju khot ka “Biodiversity Hotspot” lane ka jylla ha kaba ki jait dieng bad ki jingthung ba bun jait ki ïa mih lang marjan. Lada wanrah ïa kita ki jingthung dieng pynmih umphniang (palm oil plantantion) kane ka jylla kan ym lah shuh ban kyrshan ïa ka mariang bad ka don ka jingma ba ka mariang kan sa kylla syndet (climate change). Ka jingshit kan nang kiew bad ka lyer khuid ruh ngim ïoh shuh ban ring mynsiem. Kane kan sa wanrah ïa ki jingpang har rukom.
Ka jingeh kaba ngi shem mynta ka long ba ha ka por ba pyllait ïa katei ka aiñ ha ka 3 tarik mynta u bnai Nailar, ki nongmihkhmat (MP) kiba na ka Liang Pyrshah kim shym don ha Rajya Sabha namarba ki la mih jyndat noh (walkout) na ka daw ba ki dawa ba u Prime Minister u dei ban kren halor ki kynrum kynram bad ki jingpynïap bad leh be-ijot ïa ki kynthei Kuki hangto. Ka Sorkar ka la ïoh ïa ka kabu ban pynlong aiñ bak-bak ïa kane ka ka Bill khlem da don kano kano ka jingïatai bad jingpyni nia na ka ka Liang Pyrshah.
Katkum kane ka aiñ FCA 2023, kumba 100 kilometer na ki khappud bad kiwei pat ki ri yn pyndonkam ban thung ïa kita ki jingthung kiba ka Sorkar ka sngew dei ban thung khnang ba kita ki jylla kin lah ban lum khajna na kita ki jingthung. Bad ban leh ïa kata yn wan da ki kompeni nabar jylla kum ki Adani bad Ambani bad kiwei kiwei. Dang ha kine ki sngi la ïoh khubor ba ka jylla Nagaland kan sa thung ïa kita ki dieng umphniang ha kumba 11,000 hectare ka jaka kaba mynshuwa ka ju dei ka jaka khlaw.
Ka don ka daw balei ba ngi dei ban tieng ïa kine ki jingthung kynsha ki bym dei kiba na kane ka jylla. Ki don bun kiwei pat ki ri kum ka Indonesia bad Malaysia kiba la thung ïa kine ki dieng umphniang bad kiba la shem ba u khyndew u la duh lut ïa ka jingsboh nalor ba kine ki dieng ki tan kjit shaba palat ïa ka um. Ha Mizoram ruh la ju thung teng ïa kine ki jait dieng bad hangta ruh la shu duhei ka khyndew nalor ba ym don kano kano ruh ka kompeni ka ban thied ïa kita ki soh kiba dei ban khem umphniang. Ha kaba kut ka jaka kam seisoh shuh nalor ba la sadng ban tyrkhong um lut ki lyngkha marjan kita ki jaka thung dieng umphniang.
Ka jingthrang jong kane ka Sorkar NDA ka long ban pynshlur ïa ki kompeni ba kin wan ban thung lane ban rep katba mon khlem da don shuh kano kano ka jingpyrkhing. Ka jingkylli hangne ka long–hato ka jylla Meghalaya kaba don ïa ki District Council kiba la seng katkum ka 6th Schedule jong ka Konstitushon kin ym don bor shuh halor ki khlaw ki btap? Bad lada ki dang kwah ban bat ïa kata ka bor hato ki la ujor ne em ïa kane ka aiñ thymmai namar lada pyntrei kam ïa kane ka aiñ ki District Council kim ym lah shuh ban pynsangeh ïa ki jingthmu jong ka Sorkar Kmie.
Hooid, ha kata ka aiñ la pynsngewtynnad da kana ong ba yn thaw ïa ki jaka jngohkai kum ka Eco-tourism, ka jaka ri mrad (Zoo) bad ki jaka ïalam kai ïa ki Tourist ban peit ïa ki mrad (safari) khnang ban don ka jingmih ne jingkamai pisa da kaba khrong pisa na ki Tourist. Ka Sorkar Kmie te ka pynsngew ba kane ka dei ka dei ka lad ban pynïar ïa ki jaka kiba mynshuwa kim ym pat kynthup hapoh ki jaka khlaw bad kane ka aiñ thymmai kan nang pynïar ïa ki khlaw khnang ban lah ban ïaleh pyrshah ïa ka jingkylla ka mariang. Hynrei hato ka jingthmu ka dei shisha kumta?
Ka sobjek kaba ïadei bad ka jingpynïaid bad ban khmih ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap ka dei hapoh ka Concurrent List. Kane ka mut ba ki jylla ruh ki don hok ban kren bad thaw aiñ halor kane ka bynta. Ka Sorkar Kmie kam lah ban shu thaw bad kyntur ïa ki aiñ khlem da ïasyllok bad ki jylla baroh. Hynrei naduh u snem 2014 ba la shimti ïa ka synshar khadar da ka Sorkar BJP la shem ba la shu kyntur jubor beit ïa ki aiñ baroh. Kane ka long kaba ma namar ki jylla mynta ki la sdang ban duh bor. Sa kawei pat ka jingeh bad ka daw ba ka Sorkar Jylla ka dei ban ieng ïaleh ka long ba kane ka aiñ mynta la thoh da ka ktien Hindi ïa kaba ki riewlum Shatei Lammihngi bad ki briew jong ka bynta ba shthie jong ka ri (south India) kim sngewthuh satia namar ka thoh da ka ktien Hindi.
Ka jingkylli mynta ka long la ki lai tylli ki District Council ka Meghalaya ki shimkhia ne em ïa kane ka Aiñ Pynneh Pynnsah Khlaw, 2023 (Forest Conservation Amendment Act, 2023) bad hato ki la ai ne em la ki jong ki nia (resolutions) sha ka Sorkar Kmie? Lada kim leh eiei halor kane ka bynta kane ka jylla kan don hapdeng ka jingma bad lehse ki District Council hi ruh kin sa duh noh ïa la ka iktiar.

Leave A Reply

Your email address will not be published.