Kawei ka jaidbynriew, ar tylli ki District Council: Ar tylli ki jaidbynriew, kawei ka State

Allan Lyndem
Kumba baroh ngi tip ba ha ki por ba synshar ki Phareng ha ka dewbah Indian Sub-continent, ka jaidbynriew Hynñiewtrep ka la lah don ha ka kyrdan kaba kyrpang kaba long kham halor shuh shuh ïa ka kyrdan ‘tribal’ bad ruh ka khlem hap hapoh Assam lait noh kito kiba dei ki ‘British Area’. Te kumta ha ki samoi ki ïa shuwa ka 26.01.1950, ka jaidbynriew Hynñiewtrep ka lah don ha ka khyrdop jong ka 1st Schedule. Hynrei namarba lah shah pyn-ithuh noh ïa ngi kum ki ‘tribal’ bad ruh namar ba ngi khlem ïoh ha ka 26.01.1950 ïa la ka jong ka State kaba hap hapoh ka 1st Schedule, la shu pynhiar la ka pynhiar noh sha ka kyrdan District Council kaba hap hapoh ka 6th Schedule kaba pyni ba ka jingthmu jong ka, ka long ban ïada bad ban tehsong ïa ka jaidbynriew ryngkat ïa ki riti ki dustur, ki jaka ki puta jong ka.
Kaba sngewlyng-ngoh ka long ba mar-mar hi hadien ba la lah pynhap ha ka 6th Schedule, ka Sorkar ka la pynmih ïa ki Notification ha ka snem 1951 ha kaba ïa ka Block-I bad Block-II la dkhat noh na ka bri jong ngi bad pynïasoh bad ka Mikir Hills. Te kine kiei kiei ki pynartatien ïa ki samla pule ha kato ka por ba la kata ka District Council lyngba ka 6th Schedule kan ai aiu ïa ka jaidbynriew jong ngi. Te kumta ki samla pule ha kita ki por ki pynleit bor bad por ban sngewthuh bniah bha ïa ka 1st Schedule bad ruh ban ngam jylliew ïoh don ki lymboit ki lymbiang ha ka 6th Schedule bad kiwei ki kyndon kum ka Art 371.
Haba ki samla pule ki shem ba ka rukom long kiei kiei ha ka por ba wanrah ïa ka District Council kam ïadei dur bad ka jingthmu kaba dei ban ïadei dur bad kata ka jingthmu, ki samla pule ki la pynlong ïa ka “Black Flag Demonstration” ha ka 27.06.1952. Watla ki samla pule lyngba ki por ki sngewthuh shai ba kum kawei ka jaidbynriew naduh Rilang haduh Kupli, ngi donkam hi ban don hapoh kawei ka State kaba hap hapoh ka 1st Schedule, hynrei ha ka snem 1964 la nang pharia shuh shuh ïa ka jaidbynriew da kaba wanrah sa kawei pat ka District Council-Ka JHADC.
Ki political party kiba don ha State Assembly ne ha ki District Council ki trei ka kam jong ki katkum ka jingkhlaiñ-bor jingkhlaiñ-iktiar kaba ka Assembly ka don lane kat kum ka jingkhlaiñ-bor jingkhlaiñ-iktiar kaba ki District Council ki don. Ka long katkum ka bor ba ki don (ka thap ïa syriem ïa kato ka puriskam jong ka jingïa-tynjuh bor hapdeng u Tong bad u Miang).
Kum ban shu phai biang sha katei ka jingïakhih pyrshah jong ki ki samla pule ha ka 27.06.1952 (ka sngi ba la kha ïa ka District Council) ka long lehse ba kito ki samla pule ki sngewthuh shai ba ka State Assembly hapoh ka 1st Schedule ka don ki bniat kiba khlaiñ ban ktha ban ïa ki bniat jong ka District Council. Hangne ki don katto katne ki jingphalang shaphang kane- ba ïa ka ‘bill’ jong ka Assembly, u Governor u hap la kumno kumno ban ai ka ‘assent’ jong u, hynrei ïa ki ‘bill’ jong ka District Council kam long kumta namar ka shong ha ka mon lane ka jingsngewbiang jong u Governor. Nangta don sa kawei ka jingphalang ruh ba ka aiñ ‘Anti-Defection’ kam ‘apply’ ha ki District Council.
Ki political party kiba mihkhmat ha Assembly ne ha District Council ki la leh bun ki kam babha ïa ki paidbah, ïa ki shnong ki thaw na bynta ka suk ka saiñ bad leh bha ïa ki baduk ba lanot bad kumta ter-ter, kiba ki hap hi ban leh kumta. Hynrei ngi ngeit ruh ba ki kynmaw ïa kaba kham kongsan (fundamental) tam ka long ban ïada bad ban tehsong ïa ka jaidbynriew ym ban shah ban pharia (divide & rule) kumba lah dep pharia da ki nongsynshar mynnor.
Ka Meghalaya State ka kynthup ïa ar tylli ki jaidbynriew kiba kham bun paid – kata ki Hynñiewtrep (ha East Meghalaya) bad ki Achik (ha West Meghalaya). Kum ban shu pynkynmaw hangne ba ha ki por ba dang synshar ki British, ka Ri Hynñiewtrep jong ngi ka hap hapoh ka Surma Valley Administrative Division bad ka ri Achik ka hap hapoh ka Brahmaputra Valley Administrative Division.
Ha East Meghalaya (ha kaba ka Bri U Hynñiewtrep ka don) haduh mynta don artylli ki District Council bad ym lah ban ong kaei ka ban long hadien ha ki por ki ban wan. Kyrmen ba ka por kan sa syrpai bad lehse hadien kum kawei ka jaidbynriew Hynñiewtrep (ha East Meghalaya) ha jaka ban don ar tylli ki District Council ngin don noh tang hapoh kawei ka State.