Ka jingïakhun ban ïoh rung ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit Baphra jong ka riti synshar ka ri India ka la ïai bteng bad ym tang ba ka ïai bteng hynrei la nang pynlyngngoh ruh ïa kiba bun balei hadhuh mynta kam ïoh satia ïa ka jingmynjur na ka Sorkar India nalor ka jingdawa ïa ka Inner Line Permit (ILP).
Ka jingdawa ïa ka Inner Line Permit ka la mih na ka por sha ka por namarba ka ishu ïakren ban wanrah ïa ka lynti Rel ka la thnem bha. Ka Khasi Students Union (KSU) kaba ieng pyrshah ïa ka jingpynpoi ïa ka lynti Rel sha rilum Khasi bad Jaiñtia ka la mih surok da ki phew phew sien ban pynsngew ïa ka jingpyrshah sha ki tyndong skhor jong ka Sorkar Jylla.
Dang shen ka Sorkar Pdeng ka la bthah ïa ka Sorkar Meghalaya ban pynphai noh ïa ka 200 klur tam ka pisa ba la mang ban shna ïa ka lynti rel namarba kam lah shuh ban dang ap ïa ka jingkyrpad jong ka Sorkar Meghalaya na ka daw ka jingjur shaba palat ka jingpyrshah jong ki kynhun bapher bapher kiba sheptieng ïa ka jingwan ka lynti Rel kan wanrah lang ïa ki mynder ri bad ïa ki briew kiba nabar ka jylla.
Ka jingdawa ban pynrung noh ïa ka Ktien Khasi ha ka Khyrnit Baphra kaba la sdang naduh shuwa ba ka Meghalaya kan ïoh la ka jong ka jylla haba ka District Council ha u snem 1967 ka la mynjur ïa ka Resolution ban dawa ban pynrung noh ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit Baphra. Hadien ki jingdawa ki la nang ïai mih bad ka la kham jur haba ka Khasi Author’s Society (KAS) ka la buddien ban tynruh ïa kane ka kam ym tang na ka Sorkar Jylla hynrei wat sha ka Sorkar Pdeng ruh kumjuh.
Ha ki snem kiba hadien bad khamtam hadien ba ka Iingdorbar Thawaiñ ka Jylla ka la mynjur ïa ka Resolution bad phah sha ka Sorkar Pdeng bun seng saiñpyrthei kiba la shimkhia lang ban pynjur ïa ka jingdawa.
Ha u snem 2023 shuwa ka elekshon MP, ki MP ka Seng Trinamool Congress ki la rah ïa kane ka mat ha Parliament, ha kaba u MP ka TMC ha Rajya Sabha, u Derek Obrien, u la rah ha Rajya Sabha. Nangta ki MP ka Congress ruh ki la pynlong ka jingïakhih hakhmat ka Parliament ban dawa na ka bynta kane kajuh ka mat. Ki MP na ka jylla naduh u Bah Vincent H Pala mynba u dang long u MP ka Lok Sabha ha kito ki snem bad u Dr W.R Kharlukhi u MP ka Rajya Sabha ruh ki la kren halor kane ka ishu hapoh ka Parliament.
Ka long kaba sngewlyngngoh kaei pat ka jingeh ba ka Sorkar Pdeng lyngba ka Ministry of Home Affairs ka shu sngap manman ïa kane ka jingdawa na ka jylla Meghalaya wat lada ka dei ka jingdawa kaba la palat sanphew snem. Hato dei ba ka Sorkar Pdeng kam kheiñ snep ïa ka jylla Meghalaya lane kam pat i long ban ithuh noh ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit Baphra? Lada kam pat i long ka dei na ka daw aiu haba ym don kano kano ka kyndon kaba la buh ban ai jingithuh ïa ka?
Kumba long mynta ka ktien Khasi ka dei kawei na ki 38 tylli ki ktien kiba la aplai ne kiba don ha ka thup ban ïoh jingithuh noh ha ka riti synhshar jong ka ri India. Jin lada ka Ktien Khasi ka ïoh rung ha ka Khyrnit Baphra kumba la ju batai na ka por sha ka por kan wanrah shibun ki jingmyntoi ha kaba ki samla ki lah ban thoh eksamin noh da ka Khasi bad ki la lah ban ïaleh interbiw da ka ktien Khasi bad kan long ruh kum ka jingplie lad na ka bynta ka ïoh kam ïoh jam lyngba ki Translation bad kiwei kiwei ha ki tnat treikam ka Sorkar Pdeng.
Kumta ka jingbym jubab ka sorkar pdeng halor kine ki jingdawa ban ithuh ïa ka ktien Khasi ha ka riti synshar ka shu sah ha ka lyngngoh, lano ka Sorkar Pdeng kan ai jingithuh. Haba shu peit i kumba ka don ka jingleh politik sha lyndet namarba ki nongmihkhmat na rilum Garo ruh ki dawa ban ïoh jingithuh ïa ka ktien Garo ha ka Khyrnit Baphra. Mano ban ïoh shwa nyngkong, ka por kan sa batai.
