Ka por slap ka wanrah shibun ki jingkyrkhu ïangi hynrei ha kajuh kapor ka wanrah ruh shibun ki khñiang jingpang bad ki jingpang ba har rukom. Ki jingpang kum ki jingpang shitmet, baiong khlieh, jyrhoh ki jur bha ha kine ki por, hynrei ka jingpang prie pynhiar kadei kaba kynrei tam haka por slap.
Kane ka jingpang ka neh la kumno kumno 2-4 sngi hynrei wat la ka neh tang katto katne sngi, ka met jongphi pat ka tyrkhong bha bad tlot namar ka jingmih ki um ba don haka met lyngba ka jingleit paiñkhana khah khah. Kane ka wanrah ïaka jingbymsngew tynnad haka met bad kalah ruh ban wanrah jingma kaba khraw lada ym sumar ha kapor kaba biang. Kadei ka jait jingpang kaba phi kwah eh ban lait noh kloi kloi na ki katba lah haba ïa nujor bad kiwei pat ki jait jingpang.
Ka daw jong ka jingpang prie-pynhiar :- Baroh ngi tip ba ka por lyiur kadei ka por ba ki jingbam ki sniew kloi na ka daw ka jingshit ka suiñbneng bad ka jingkharoi ki khñiang jingpang bad ka um ka jaboh naka jingwan tuid ki umslap. Namar kata ka jingpang prie pynhiar ka ju jia bha haka por lyiur na ka daw ka jingbam ïa ki bam ba lah sma bad sniew noh bad dih ïa ka um jakhlia ne khlem da shet lypa ban dih bad ka nang pynsniew shuh shuh lada ktah ne shet ïa ki jingbam da ka kti ba jakhlia khlem da sait bha. Katto katne ki khñiang jingpang kiba pyndap lyer ïaka kpoh, kynroi prie (gastro-enteritis) bad pynhiar kpoh khah khah kilong:
Bacteria – Salmonelia lane ki Escherichia.
Viruses- Norovirus or Rotavirus.
Parasites- Giardia Intestinal.
Ki dak ki shin jong ka jingpang prei-pynhiar
Ka jingleit khyndew kaba long um khah khah.
Ka jingkynroi prie bad prie.
Ka jingsuh khyrwait ka kpoh bad ka jingtlot ki dohksah.
Ka jingshit met.
Ka jingtyrkhong ka met.
Ka jingbym sngew thngan ne bym kwah bam.
Kine ki jingshitom kin jah hadien katto katne sngi hynrei phi donkam ban thiah pynaram ïalade bad dih shibun ka um katba lah hapdeng kine ki por. Ym don eiei palat ïa ka jinglah ban dih um lane ki Oral Dehydration Solution (ORS) kiba khlehlang bad ka um.
Ka jingpashat jingmut :– Ki don shibun ki jingai jingmut ban ïada na kine ki jait jingpang kiba phi lah ban bud ryntih ban ïoh ïa ka met kaba koit ba khiah.
Dih da ka um kaba khuid :- Katkum ka jingshem ki nongwadbniah ki ong ba 80% kiba ïoh ïa ka jingpang prie pynhiar ka dei na ka jingdih ïa ki um jakhlia bad ki bym da tap bha bad ka por slap ka dei ka por ha kaba baroh ki tyllong um ki tngit bad jaboh shibun eh kiba wanrah shibun ki khñiang jingpang kaba ïalam sha ka jingkynrei ki jingpang jingshitom khamtam ka jingpang prie pynhiar. Namarkata phi dei ban pyndonkam da ki um kiba khuid ban shet ban tiew bad da shet pynthnam bha ïa ka um shuwa ban dih. Da kaba leh kumne kan ïarap pyllait ïaphi na shibun ki jingpang jingshitom bad ki ïada khamtam na ka jingpang prie pynhiar. Ban dih ïa ka um ba la dep shet kan pynïap ïa baroh ki khñiang jingpang kiba don ha ka um bad da kaba pynmlien ban shet bad dih man ka sngi kan ai jingkoit jingkhiah ïa ka met bad lait na shibun ki jingpang jingshitom.
Ka um ba dep shet :- Ka um shetja ka dei kawei ka lad ba biang tam ban sumar haba pang prie pynhiar. Ka dei ka dawai bah kaba lah ban tehlakam ïa ka jingsuh kpoh bad ïada na ka jingtyrkhong um ha ka met. Ka um shetja ym tang ba ka pynbiang ïa ka um ha ka met ban ïada naka jingtyrkhong ka met, hynrei ki ïarap ruh ban pynduna ïa ka jingleit khyndew palat namar ki don ha ki ka low fiber kaba lah ban pyllait na ka jingsuh ka kpoh bad ka jingleit khyndew kaba long um. Phi lah ban shet 1 pela u khaw bad 2 pela ka um la kumno kumno 10 minit haduh ba kin longdih. Pjiar ïa ki nangta sa dih da kaba ber mluh ne shini malu mala. Kine kin ïarap shibun haba prie pynhiar.
Saitkhuid ïa ki kti :- Ka jingpang prie pynhiar ka lah ban ïabit na uwei u briew sha uwei pat na ka jingjaboh jongka kti, namarkata phi dei ban sait khuid ïa la ki kti man la kapor shuwa bad hadien ba lah dep bam ruh ka long kaba donkam namar ka lah ban ïarap pynduna na ka jingsaphriang jongki khñiang jingpang.
Ki rukom bam :- Ka jingkitkhlieh ïa ka jingkoit jingkhiah ba pura ka shong eh ha ka bam ba ngi bam. Ka jingbam ïa ki bam ba lah sma ne sniew ka ïalam sha ka jingïohpang gastroenteritis bad beit beit sha ka jingpang prie pynhiar. Ban lait na ka jingsniew kloi ki jingbam donkam ban da pynkhuid bha ïa ki ïingshetja bad ki tiar kiba phi ju pyndonkam man ka sngi.
Ba dei ban kiar :- Haba phi ïohpang prie pynhiar, la met jongphi ka la tyrkhong lypa bad tlot, namarkata ban kilan met ha kum kine kipor kan pyntlot arshah ïa ka met kaba lah ban nangpynsnoew shih shuh ïa ka jingkoit jingkhiah jong ka met. Ka bha ban pynaram shuwa katto katne sngi ïa ka met tad haduh ba phin sngewkhlaiñ nangta phi lah ban sdang kilan met biang ban ïoh ïa ka jingkoit jingkhiah ba pura jong ka met.
