H a ki khyndiat bnai ba la dep la ju ïohi ba lada ïaid lynti ha ki bynta jong ka Khyndailad bad ki jaka ba marjan ki ju don beit ki plastik lane ki jaboh jabain kiba wit bad saphriang ha ki lynti syngkien. Hynrei naduh ba la kylluid la ïohi ba kine ki lyngkhot lyngkhai ne ki song plastik i kumba ki jah rngai lang. Lada ka long kumne i mat lah ban ong ba ka jinglehkhuid ka ïaid ryngkat ryngkat bad ka jingkylluid. Kumta lada ka long shisha kumne kylleng ki jaka paidbah khamtam ha shi lynter ka surok kali donkam ban pynkylluid noh khnang ba kin i khuid.
Haduh mynta hi lada kren ïa ka jingshisha ki nongwan jngohkai pyrthei haba ki wan sha Meghalaya ki kwah ban leit kai sha ki iew ki hat thik kumba long ki nongshong shnong ka jylla haba ki leit sha kiwei ki jylla ne shabar ri ruh kumjuh. Kumta ka long kaba i lehrain haduh katta katta lada jia ba ki nongwan jngohkai pyrthei ki tur sha Iewduh lane ki jaka ba marjan namar wat shwa ban rung shapoh la hap ïaid shwa na kii nur um ktieh, lane ki jaboh jabain kiba bun. Lada jia ba kito ki nongwan kai ki leit tang ha Khyndailad lehse dang lah ban da burom hynrei kan long pat kaba eh ban da burom lada jia ba ki kwah ban leit shaduh Iewduh kaba dei ka iew kaba pawnam bad kaba heh tam ha ka thain baroh kawei.
Kumta, halor kane ka bynta, ka la donkam kyrkieh ïa ki bor ba dei peit la ka long naduh ka Hima Mylliem, ka KHADC bad khamtam eh ka Sorkar Jylla kaba long kum ka Kmie ba kan peit ba ka jingpyntrei ïa ka skim pynkylla dur ïa ka Iewduh kan kham ïaid stet khnang ba kan ym kylla long ka jinglehrain ïa ka jylla lada jia ba ki briew kiba nabar ki kwah ban iuhkjat ha katei ka iew.
Ha kawei ka liang lah ruh ban ong ba ka khuid ka suba ka long kawei ka kam kaba donkam tam ha ka jingim jong ngi ki briew ha kane ka juk mynta. Ngim lah ban len ba ka jingjakhlia jong ki jaka sah, ki tyllong um bad ki rud ki kiar ha kane ka sawdong sawkun ba ngi ngi im mynta ka la nang kham shyrkhei shuh shuh ban ïa kaba ki long ha ki por ba kham mynshwa. Ka daw baroh ka mih namar ka jingnangkiew ha ka jingbunbriew, ka jingnangroi ha ka jingstad saïan, ka jingnangkiew ha ka jingdon jong ki karkhana barit bad ba heh.
Ka long kaei kaei kaba thamula ban ong ba ka jingnangroi ha ka jingstad saïan ka nang pynjakhlia shuh shuh ïa ki sawdong sawkun jong ka jaka ba ngi im ngi sah ma ngi ki briew, hynrei ka long pat kaba shisha ba ka jingnangroi ha kane ka jingstad ka pynbun ïa ka jakhlia ba ki ong ka ‘Solid Waste’. Ha ka juk jong ngi mynta bun kiei kiei ki long ha ka dur ba pyndonkam bad bret noh ‘use and throw’ ki bym lah shuh ban pyndonkam pat ‘reuse, ne recycle’. Ki plastik ba ngi pyndonkam ha kaba ngi thep ïa ki tiar ba thied na iew, ki kynja plastik ha ki tiar ki tar ba ngi ju pyndonkam man ka sngi kum, ki mobile, TV, ki kali, tiar iing, bad kiwei kiwei, la jan baroh la pyndonkam da ki kynja plastik. Kine ynda ki la sniew ngi shu bret kumto khlem lah ban pyndonkam pat ïa ki, ki pynlang ïa ka jakhlia ha ki sawdong sawkun jong ngi.
Haba phai sha ki jaka nongkyndong ngi lap bad ïohi ba ka jingjakhlia ha ki shnong ki thaw ka ka kham duna ban ïa nujor bad ki jakhlia ha ki jaka sor, kane ka long namar ka jingduna ha ka jingdon briew ha ki nongkyndong. Ha ki jaka nongkyndong ka jingeh kaba hakhmat ba ki mad ka long ka jingbym biang ki painkhana paidbah ban leit bar katba ha ki jaka sor pat ka jingeh ka long ban bret ïa ki jakhlia. Ym lah ban tip la ka jingbym biang ka painkhana ha ki nongkyndong kan kham sniew mo ïa ka jingjakhlia jong ki ‘solid waste’ ha ki jaka sor? Lada ngi ïaid ha ki jaka sor khamtam ha ki jaka ba lum ïa ki jakhlia ngi ju ïa set noh ïa ki khmut jong ngi namar ka jingsma kaba shyrkhei ka mih na kato ka jaka ba lum ïa ki jakhlia. Haba peit i kumba ka jingma ïa ka koit ka khiah ba mih na ka jingpynlang ïa ki jakhlia ha ki jaka sor ka kham sniew bun shah ïa ka jingbym biang ki painkhana paidbah ha ki nongkyndong.
Ka long kaei kaei kaba sngewsih ba katba ki briew kila nangkiew ha ka jingnang jingstad pynban ngi lap ba ka jingkiew ha ka jingjakhlia ruh ka kham shyrkhei katba nang mih ki sngi.
Kane ka jingkiew ha ka jingjakhlia ha ki sawdong sawkun jong ngi ka la pynlong wat ïa ka sorkar India ban kyndit bynriew na ka jingma ba lah ban mih. Ka la dei eh ka por ba ka sorkar ha ryngkat ki Nongsynshar Shnong, ki Sengtrei mon sgnewbha kin saindur kumno ban pynlong ïa ki shnong jong ngi kiba khuid kiba suba. Dei ban don la ka jingthmu kaba biang kumno ban pynïaid ïa kine ki jakhlia kiba mih na ki iing ki sem, ki skul, ki kolej, ki ophis, ki iew ki hat, ki karkhana bad kiwei kiwei de ki jaka. La ïoh jingtip ruh ba ka sorkar ka la thmu ban buh ïa kita ki jaka pynïaid ïa ki jakhlia la dei ban pynsted ïa kane ka kam khnang ba ka jingjakhlia jong ki shnong ki thaw ki iew ki hat jong ngi kin ym don shuh. Ka sorkar ka la dei ruh ban leit bishar bniah ïa ki Karkhana kiba don ha ka jylla jong ngi bad bthah ïa ki ba kidei ban pynïaid ïa ki jakhlia ba mih na ki karkhana jong ki ha kata ka rukom ba kim dei ban pynjakhlia wat tang khyndiat ruh ïa ka Mariang, la ïa ka lyer, ka um ne ka khyndew.
