Shillong, Jylliew 18 : Ka tnad ka Koit ka Khiah ka Jylla ka la shim da ka sienjam kaba thymmai ban pynshai bad pynsngewthuh ïa ki khun samla ka jylla ba kin ym kylla sohpdung lane ngat ha ka shongkha khynnah khlem pat dei por ban long kmie longkpa.
Da kaba shim kabu ïa ki rynsan social media kum ka youtube, ka tnad ka la pynlong ïa ka rynsan ïatai ba la tip kum ka ‘Adolescents Unfiltered’ ha kaba ki samla kiba la shemphang ha katei ka mat ki wan ban pynshai bad ïa sam ïa ki buit kumno ban pynsngewthuh ïa ki para samla ba kin lait na ka jingshah khot Mei shah khot Pa khlem pat dei ka por.
Haba ïatai halor kane ka mat, ‘Ka Shongkha Khynnah’ na ka liang u nongrwai ba la paw bha ha ka jylla, u Samla Wanjop Sohkhlet kumjuh u nongshna ïa ki phlim biria ba pawnam na rilum Jaiñtia u samla Kynpham Lamurong ryngkat i samla Evanjeline Thubru ki la ai shibun ki jingpynshai na bynta ki khun samla halor kane ka phang.
Ka jingïatai kaba kham long pdeng ha kane ka rynsan kadei halor ka jingbym don ki jingpynshai kiba bniah ïaki khun ba dang khie samla la ka long naduh na la iing haduh habar ne ha ki jaka pule ba kumno kin lah ban lait na kiba bun ki jingpynap kiba lah ban ktah syndon ïa ka lawei ha ka pule puthi bad khamtam ha ka jingim jong ki hi.
Na ka liang u samla Wanjop Sohkhlet haba maitphang halor kane ka mat u la ong ba ka imlang sahlang jong ka Jaidbynriew ka dang lehrain ban ïa kren markhmat ne paidbah halor ka ‘sex education’ bad dei na kane ka daw ba ki khun ba dang khie samla kim ïoh ïa ka jinghikai kaba paka kumno ban lait na ki jingpynshoi kiba bun kiba mih na ka.
“Lada ngi kren shaphang ka ‘sex education’ ha Meghalaya ka duna bha, kumta donkam ban pynshai namar kane kam dei na bynta kiba la heh la san hynrei khamtam eh na ka bynta kiba dang khie samla ba kin nang kumno ban kiar,” ong u Wanjop. Nalorkata, u ong ruh ba ïa kane ka mat ruh lada ki nongsngap ki shim ba kadei kaba sniew kan long kaba sniew hynrei lada ki shim pat ba kadei ka mat kaba bha kan long kaba bha bad ai jingmyntoi ïa ki.
Une u samla u la ong ruh ki khun samla naduh na iing ki la duh lypa ïa ka jinghikai namar bun ki kmie ki kpa khamtam eh kim don por bad kim hikai lane syllok ïa ki khun shaphang ka shongkha shongman. “Nga tharai ki skul ki donkam ban ai jinghikai namar ha iing kim lah shuh mynta namar ki la beh la ka kam.”
Haba kren pat halor ka jingkiew ka shongkha khynnah, u samla Wanjop u la ong ba ka mat kaba nyngkong kadei na ka daw ka jingbym adkar ne shimkhia nalade jong kito ki arngut bad kaba ar pat ka dei na ka daw ka jingbym tip kumno ban ïada.
“Na kata ka daw donkam ban pynshai bha ïa kane ka bynta, hap nud beit ban kren ïa kaba bha. Mynta lada u briew ha surok u tim sih khlem lehrain lane kren pathar ha social media ym lehrain hynrei ban kren shaphang ka sex education ym long. Ki kmie ki kpa ki dei ban ai jinghikai beit ïa ki khun ba ha kano ka por kim dei ban kyrkieh bad kumno ban kiar bad ban tip ïa ki lad ki lynti kumno ban ïada,” ula ong.
U samla Kynpham Lamurong u la bynrap lang ba kane ka mat ka dei kaba donkam bha bad ruh ba ym dei satia ban lehrain ban kren paidbah ïa ka namar lada lehrain ban kren dei ki khun samla kiban shah ktah bad kylla long ki sohpdung.
“Nga ai khublei ïa ka Health Department kaba la ailad laitluid ïangi ban pynshai sha ki paidbah lyngba ki projek jongngi,” u la ong.
Nangta, u samla Kynpham u la ong ruh ba kadei ka jingmlien ha ka imlang sahlang jong ka Jaidbynriew ban ong ba ka Iing ka lajah burom lada jia ba ki khun jong ki kiba dang khie samla ki la armet noh.
“Balei ban pyrkhat tang ïa kata ka burom. Kumta shisien ba la bakla ka dei ka bynta jong ka iingka sem ban kyrshan ïa i namar kaba kongsan kadei ka jingkoit jingkhiah jong i khunlung ban sa wan. Hynrei ïa ka burom hadien lah ban ïoh biang namar ym dei te ba pynïap briew. Tangba donkam pat ban phikir katba dang biang ka por, dei ban husiar, ban ai jinghikai paidbah na bynta ka jingmyntoi ki samla ba dang khie,” u la bynrap biang.
Kine ki arngut ki kyntu ruh ïa ki khun samla ba ki dei ban buh hakhmat eh ba lada ki bakla tang na ka daw ka jingbeh ïa ka rongphong ka lawei jong ki ka la kut namar ha ka jaka ban pynleit jingmut ha ka jingpule ki la hap ban phaikhmat noh pat kumno ban pyndap pynbiang ïa ka jingdonkam ka kurim bad ïa i khun ba dang pun.
