Ka sngi kynmaw mariang: Ka jingpuson halor ka jingïadei U Blei Nongbuh Nongthaw bad ki jingthaw

0
Kyrsoibor Pyrtuh
Bun na ki nongshong shnong ka Jylla Meghalaya ki ngeit ba u Blei Nongbuh Nongthaw u pynlong ïa ka Pyrthei-Mariang, katba kiwei pat ki ngeit ba ka Pyrthei-Mariang ka long, ka san hi, ka pynmih bad pynkha hi ïa kiei kiei lyngba ki por bad ki pynshong nongrim ïa kane ha ka stad saïan. ñiuma, kane ka jingthoh kam dei ka jingïatai nia hapdeng kiba ngeit ha U Blei pyrshah ïa ki bym ngeit, lymne ka jingpynksan ba kiba ngeit ha U Blei ki kham lah ban ai ka jingbatai ne jingpynshai kaba paka halor kane ka sobjek ban ïa kaei ba ka stad saïan ka batai. Kam pher kata ka jingngeit Blei ne ka jingngeit saïan jong ngi, hynrei ngi dei ban kynmaw ba ma ngi ki khunbynriew bad kiwei de ki para jingthaw kiba im hapoh ka Pyrthei- Mariang, ngi don tang kane kawei ka ïing bad ngim don da kawei pat. Lada jot kane, baroh ngin jot bad ïap.
Ki sngi jong ka jingshah hikai ha skul Theology: Ki sngi jong ka jingshah hikai ha ka skul Theology, ha Bishop’s College, Calcutta, ka la long ka por kaba kongsan, namar dei hangne ba la ïohlad ban ïathir bad ïamir jingmut bad ki dei riti ne jingngeit tynrai jong ki kynhun jaitbynriew kiba lai phew skit. Kawei na kita ka dei ka jingïathir bad jingshah hikai ha uwei u riewstad Bible, ka Testament Barim, u Timothy Hembrom, uba ju sngewsarong ha ïalade ban pynithuh ba u dei na ka Jaitbbynriew trai ri (Indigenous) kaba la tip kum ki Santals. U Timothy Hembrom u la thoh bad pynmih ruh kawei ka kot kaba khraw kaba kyrteng,  “The Santals- Anthropological- Theological Reflections on Santali and Biblical Creation Traditions”. Kane ka kot ka batai shaphang ka khana niam jong ki Santals bad ka ïathuh ïa ka tynrai bad ka thymmei jong ka jaitbynriew Santals.
Kumba long kiwei ki kynhun jaitbynriew trai ri kiba mih na ka longïing Austroasiatic, kaba kynthup ruh ïa ki Khasi, ki Santals ki dei ki jaitbynriew trai ri kiba la rim tam ban buhai shnong ha ka dewbah India. Kumta ki la saiñdur bha ïa ka imlang sahlang bad ka synshar, ka bishar. Ki Santals kim don kot niam, kim don temple ban mane blei, kim don dur blei ban mane bad kim ju buh ki jaka kyrpang ban leit mane blei. Pynban ki ïeng skhem ha ka jingngeit tynrai jong ki, kaba shat phalang ha ki khana niam kiba la ïatahuhkhana pateng la pateng bad lyngba ki dei riti ba ki pynpaw ha ka shad ka kmen bad ka leh niam leh rukom.
Kumta ka jingïathir bad jingïamir jingmut bad ki kynhun jaitbynriew trai ri, kum ki Santlas, ka pynriewspah ym tang ïa ka jingtip, hynrei ka pynïar ïa ka pyrkhat pyrdaiñ bad ka pynlah ban ïohi ba don shibun kiei kiei ba kum ki kynhun Jaitbynriew trai ri ngi ïasyriem bad ngi don shibun ka spah jingtip ba ngi lah ban ai sha ka pyrthei. Ha kine ki jingïathir bad jingïamir jingmut, U Timothy Hembrom u ju kob, u ju pyndik bad ktik jingmut bad da ki kyntien kiba shai kdar u khynñiat ïa ngi sha ki thwei jingpyrkhat kiba jylliew, “Ki Santals ne kino kino ki jaitbynriew trai ri, kaba kynthup ïa ki Khasi, ki don la ki jong ki khana niam kiba ïathuh ïa ka thymmei bad tynrai. Kumta, u ne ka samla pule kaba dei ka Santal ne Khasi, kiba pule shaphang ki khanatang na ka Bible kiba ïathuh ïa ka jingthaw jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang, kin hap ban pule ïa ki khana jong ki jaitbynriew Sumerian bad Babylonian, ki Jaitbynriew ki bym don shuh ha Pyrthei. Mynta ka jingkylli ka mih, ba balei u ne ka samla pule na ki jaitbynriew trai ri, kiba dang don bad im ha Pyrthei bad kiba don la ki jong ki khana niam, kim lah duriap, ban thud, ban wad bad pule ïa la ka jong ka tynrai bad nangta sa ïanujor bad kaei kaba ki pule na ka kitab Genesis jong ka Bible?”
Ki khanatang ba pher shaphang ka jingthaw jingpynlong ïa ka pyrthei-mariang: Ha kane ka jingthoh, yn pyrshang ban peit ïa ki bynta kiba kongsan tam jong ki khanatang kiba ïathuh ïa ka jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang bad kiba mih na ki lyngwiar dpei jong ki Jaitbynriew trai ri, kum ki Santals bad Hynñiewtrep. Ha kine ki khanatang yn shem ruh ïa ka jingïadei kaba jylliew hapdeng u Blei Nongbuh Nongthaw bad ki jingthaw jingpynlong kiba don hapoh ka Pyrthei-Mariang bad yn lah ban ïanujor bad ki jingïathuh khana kiba don ha ka Bible.
Ki Jaitbynriew trai ri kiba pher kiba don ha ka dewbah India, ki don la ki jong ki khanatang kiba la ïathuhkhana na kawei ka pateng bynriew sha kawei pat. Ha kajuh ka por kine ki khanatang ki don ka jingïasyriem kawei bad kawei pat, khamtam hapdeng ki Jaitbynriew Trai Ri kiba mih na ka thymmei longïing Austroasiatic. Wat la ka ïapher ha ka rukom ïathuhkhana ne ka jingpyndonkam ïa ki dur ki sur ne ki kyntien, kine ki khanatang baroh ki thew sha kawei ka sohpdung bad kata ka long ban pynpaw pyrthei kumno ba u Blei Nongbuh Nongthaw u thaw bad pynlong ïa ka Pyrthei-Mariang. Ym lah ban len ba lyngba ki por kiba slem, ki Jaitbynriew Trai Ri, kum ki Santals, ki Hynñiewtrep bad kiwei ki la shah pynbor ban pdiang ïa ka niam ne dei riti jong kiwei pat ki kynhun niam kiba heh paid, kum ki Hindu, Islam bad Khristan. Ki la don ki por i kumba kin shah tyllep noh ha ki dei riti ne ki jinghikai jong ki kynhun niam kiba heh paid. Hynrei, haduh mynta mynne, ki jaitbynriew Santals bad Hynñiewtrep ki dang lah ban ksoh bad pynneh ïa la ka thymmei, wat la ka don shibun ka jingpyrshang ban pynkylla bad tyllep noh ïa ki tynrai jong ki lyngba ka pule puthi bad jingpynkylla niam.
Katkum u Timothy Hembrom, don artylli ki khanatang jong ki Santals kiba ïathuh shaphang ka jingthaw jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang bad ïa kine ki khanatang la lum thup bad pynmih ha ki kot da ki ar ngut ki missionary, kita ki long u Rev. L. O Skrefsrud bad Rev A. Campbell ha ki snem 1870-71 bad 1892. Haba kynthoh kyllum shaphang kine ki khanatang jong ki Santals, U Timothy Hembrom u ong, “ha kaba sdang u don u Thakur-Jiv bad une u dei u Blei uba pynlong ïa ka Pyrthei-Mariang ha ryngkat bad kiwei de ki blei kiba hapoh jong U. La ïathuh ba da ka jingaibor jong u Thakur-Jiv, kiwei pat ki blei ki la thaw ïa ki khunbynriew. Ha kaba nyngkong la thaw ïa u/ka briew na ka dewmet, pynban ka la mih ka jingkulmar bad kane ka la pynlong ïa U Thakur-Jiv ban pynbeit bad ban thaw ne pynlong ïa ki khunbynriew na ka pylleng jong ka sim. Shuh shuh U Thakur-Jiv u la pyndonkam ïa ka um ban pynwandur ïa ka pynthei-mariang baroh kawei bad u don ka jingsngew jan ne jingsngew ba kyrpang ïa ki khunbynriew. U Thakur-Jiv u dei ruh u Nongthaw ba ki jingthaw ki lah ban leit ban wan sha U, khamtam ha ki por ba ki mad ïa ki jingeh… Da ka hukum jong u Thakur-Jiv la thaw ïa ki briew, kynthei bad shynrang bad kine ki ïalong mar ryngkat… Kumta ka Pyrthei-Mariang bad kiei kiei baroh kiba don hapoh jong ka, ki dei ki jingthaw-jingpynlong…”
Kumba long ki Santals, ki Hynñiewtrep ruh kim don jingthoh ne kot Bakhuid bad ïa ka tynrai bad thymmei jong ki la ïathuhkhana pateng la pateng na u thylliej ha u thylliej. ñuma, hadien ka jingwan jong ka pule dangle bad ka jingshem ïa ki dak thoh ha ki bynta ba pdeng jong ka spah snem ba khat khyndai, ki la don ki jingpyrshang bad jingtrei da ki nonghikai niam, ki riewkhuid bad riewstad ban lum ban lang bad buh ha ki jingthoh ïa kine ki khanatang. Kine ki khanatang ki la long ki jingmyntoi bad ki la kylla long ki kot hikai niam. Ha kajuh ka por pat, kiba bun na kine ki jingthoh ki dei ki jingthoh jong ki riewshimet katkum ka jingpule ne jingshem jong ki bad yn ym lah lehse ban pynïa ryngkat dor ïa ki bad ki kot niam tynrai.
Kawei ka mat kaba kongsan kaba ngi shem ha ki khanatang jong ki Santals bad kumjuh ruh jong ki Hynñiewtrep ka dei ka jingdon lypa jong u Blei ne ki blei Nongthaw Nongpynlong ha shuwa ka jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang. Hapdeng ki Hynñiewtrep, khamtam hadpeng ki kur ki kha kiba don ha ka kynhun Niam Tre, ka paw shai lyngba ki jingduwai, ki jingleh niam bad ka shad ka kmen, ba dei U Tre-Kirot ha ryngkat bad kiwei de ki blei, kiba ki la ai nam kum ka Syiem Wa Booh bad ka Syiem Rym Aw, kiba la thaw bad pynlong ïa ka Pyrthei-Mariang. Da ka mon u Tre-Kirot, ka Syiem Wa Booh ka thaw ïa kiei kiei kiba don ha sahit bneng ha jrong bad ha khyndew ha tbian bad U Tre-Kirot u pyrsad mynsiem ha ki jingthaw naduh u bru haduh u mrad. Kumjuh, ka Syiem Rym Aw, da ka mon U Tre-Kirot,  ka thaw bad pynlong ïa ka um, ka khyndew, ka shyiap, ki jingthung, ki dieng, ki soh ki pai, ki syntiew ki skud, ki jhur bad kiwei de ki jingthaw.
Ha kawei pat ka liang i Bah H. O Mawrie, u stad pyrkhat uba la ngam jylliew bha ïa ka Bible bad jinghikai Khristan,  i la thoh bad pynmih shibun ki kot Khasi kiba batai shaphang ka tynrai bad thymmei jong ka jingngeit ne ka niam Khasi. Ha ka kot Ka Risaw Ka Niam Khasi, i la kdew katba lah ïa ki nongrim ba kongsan jong ka jingngeit ne niam Khasi, bad i la thoh ha ki kyntien ba ki riewpaidbah ki suk ban sngewthuh. Ha ka jinghikai jong i Bah H. O Mawrie, la pynpaw ba ki Khasi ki tip shaphang u Blei da ki kyrteng kiba pher bad ki khot, “U Nongbuh, U Nongthaw, U Nongsei U Nongpynlong, U Nongthawbynriew, U Nongpynlongbynriew, U Blei Nonghukum ne ka Nonghukum, U/Ka Blei Nongsynshar, U/Ka Leilongspah, Leilongphew, Leilongkur Leilongjait, U/Ka Leilongiing Leilongsem ne Ka Blei ha ïing…” Kine ki kyrteng ki kdew ïa ka jingïadei jong ki khun Hynñiewtrep bad U Blei ha ki bynta ba pher ba pher jong ka jingim, ym dei ïa ki jinglong ba pher jong U.
Ha ka kot, The Santals, u Timothy Hembrom, u kdew ïa ki ar tylli ki khanatang kiba ngi pule ha ka Bible, Jenesis 1-2, kiba ïathuh shaphang ka Jingthaw ïa ka Pyrthei-Mariang. Kine ki khanatang ki ïapher kawei na kawei pat bad ki riewstad jong ka Bible ki batai ba kine ki khanatang ki mih na ki ar tylli ki tyllong jingtip, kawei ka Priestly Source bad kawei pat ka Yahwistic Source. Ka Priestly Source, kaba ngi pule ha ka Kitab Genesis 1: 2-4a, ka batai shaphang ka jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang baroh kawei bad ba la pynlong ïa ka na kaba suda. La thaw ïa ki jingthung jingtep, ïa ki mrad ki mreng bad ki khun bynriew. Ka ïathuh ruh ba U Blei um shym la trei marwei ïa kane ka kam, pynban U trei bad ka kynhun jong U. Katba ka Yahwistic Source pat, kaba ngi shem ha ka kitab Jenesis 2:4b-25, ka kdew ïa ka jingïadei kaba jan hapdeng u khun bynriew bad ka mei-ramew. La thaw ïa u Adam na ka dewmet ne adamah ha ka ktien hebrew. La buh ïa u briew (adam) ha khyndew ba un trei halor jong ka bad ynda u la ïap un leit phai sha ka dewmet. Kane ka kdew ïa ka shalyntem jong ka jingïadei hapdeng ki khun bynriew bad ka mei-ramew.
Ka jingthmu jong ka jingthaw-jingpynlong ha ka jingïadei bad U Blei Nongthaw: Ha ka jingsngewthuh jong ki riewpaidbah ka long ba U Blei Nongthaw bad khunbynriew ki dei ka pdeng jong ki khanatang shaphang ka jingpynlong ïa ka Pyrthei-Mariang. Bad ha ki jinghikai jong ki niam ba pher la ju pynpaw ba ki khunbynriew ki dei ki jingthaw kiba kyrpang bad ki long halor kiwei pat ki jingthaw lane la pynkup halor jong ki ïa kata ka kyrdan ba khraw bad ki long ki nongmihkmat jong u Blei hangne ha pyrthei.
Ha ki jinghikai niam hyndai bad kiba pyrkhing, la ju pynsngewthuh ba la pynkup bor ha ki khunbynriew ban synshar halor ki jingthaw baroh. Kane ka saañ pyrkhat ka la long kawei na ki daw jong ka jingpyndonkam bakla ïa ka bor, ka jingleh tohmet bad jingpynjot pathar ïa ka mariang.
Ha kawei pat ka liang ka don ruh ka saiñ pyrkhat kaba kham pher bad kaba hikai ba ki khunbyniew kim dei ki trai bad kim dei ki nongsynshar halor ka jingthaw jingpynlong, pynban ma ki ruh ki dei shi bynta na ka Jingthaw Jingpynlong jong U Blei bad la tynrong ha u khunbynriew ïa ka lyngkor ban ri, ban sumar, ban pynneh, ban pynsah bad tyngkai ïa ka Pyrthei-Mariang. Ki khunbynriew ki dei tang ki sordar ki ban khmih bad sumar ïa Pyrthei- Mariang. Ki khunbynriew ki dei shi bynta na kata ka jingthaw jingpynlong kaba khraw bad ba ïar. Kawei ka jingim ne kawei ka jingthaw ka ïasnoh bad kawei pat. Ka jingim jong ki khunbynriew ka shaniah ha ka jingbha bad jingkoit jingkhiah jong kiwei pat ki para jingthaw. Kawei ka jingthaw ka donkam ïa kawei pat ban im hangne ha Pyrthei bad ym lah satia ban im marwei. Kumta ka jinglong sordar ka khot lang ïa ngi ba ngin ñiewkor bad burom kylliang bad ba ngin ïatreilang ban pynneh pynsah ïa ka Pyrthei-Mariang na ka pateng sha ka pateng.
Leave A Reply

Your email address will not be published.