Ka jingim jong ki paidbah nongshong shnong ha ki thaiñ nongkyndong kan jin da la long kaba isangsot haduh katta katta lymda don sa ki seng trei monsngewbha na kino kino ki sengniam bad ki kynhun Balang kiba aiti la ka mon sngewbha ban shakri na ka bynta ka imlang ka sahlang bad ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot jong ki paidbah ha ki thaiñ nongkyndong.
Ka jingdon jong kine ki sengtreimon sngewbha ka wanrah ym tang ïa u soh uba thiang, hynrei ka pynkylla dur ruh ïa ka jingim jong ki paidbah nongshong shnong ha ki shnong nongkyndong. Kumba paw mynta, ha manla ki District ka jingdon jong ki Seng Khristan la ka long na kano kano ka Balang ka la ai jingmyntoi shikatdei eh ïa ki paidbah nongkyndong kiba dang don sah ka jingbiej jingbym tip ïa ka thoh ka pule.
Ym lah ban len ka jingdon jong kine ki kynhun, ban shakri ïa ki paidbah ha ka liang ban tip ïa ka sengkam sengjam ka la pynkylla dur shikatdei eh ïa ka jingim jong ki. Lada phai hi sha ka jingim ba shisur jong ki paidbah nongkyndong ka long kaba isangsot haduh katta katta, kiba shu tip beit ïa ka jingim kaba dang sahdien kiba tip beit tang ïa ka rep ka riang. Hynrei ka jingdon jong kine ki kynhun, ka la long kumba plie ïa ki khhmat jong ki paidbah ban ïohi pat ïa ka lawei kaba phyrnai da ka jingwan iuhkjat jong ki seng trei mon sngewbha kiba wanrah da ki lad kamai jakpoh kiba kham thymmai kiba ka pyrthei hi ka ïabeh.
Ka jingdon jong ki Self Help Group ka la ïarap shikatdei ïa ki paidbah ban sngewthuh kumno ban ieng ha la ki jong ki kjat ban sengkam sengjam khnang ban tih ïa ka spah bah kaba ka mariang ka la ai. Kine ki SHG ha kiba bun ki liang, ki la long ka kti ka mon ka kti ka diang na ka bynta kito kiba sngewthuh ïa ka jingmyntoi jong ka kam kamai jakpoh da kaba ïasynrop lang kawei.
Da ka jingdon jong kine ki SHG, ka Sorkar Jylla ka pynshlur haduh katta katta ïa ki ban mih shakhmat ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot bad bad rat dyngkhong ïa ka jingduk jingkyrduh. Nalor kane ka jingdon jong ki Co-Operative Society ka la ïarap shikatdei eh ban bei pisa na ka bynta kine ki Self Help Group kiba ïatreilang da ka sngewthuh jingmut kumno ban kamai ïa ka hok da kaba jaw la ka um syep.
Ha kiwei kiwei ki jylla ka Sorkar Kmie ka pynshlur bha ïa ka jingdon jong ki Self Help Group namar ka angnud ban rat dyngkhong ïa ka jingduk jingkyrduh ha kane ka ri India baroh kawei. Dei halor kane ka nongrim ba ka Sorkar Pdeng ka wanrah ïa ki skhim kiba laiphew jait ban kyntiew ïa ki shnong nongkyndong. Kum ka nuksa ka jingwanrah ïa ka skhim MGNREGS ka la pynsuk shikatdei eh ïa ki paidbah ban ap ïa ka kabu ka jingwan hi ka kam ha la ing khlem da donkam ban leit wad jingtrei sha kiwei kiwei ki shnong.
Kane ka skhim jong ka Sorkar Pdeng ka la long ka jingmyntoi ïa kiba bun balang ban rat dyngkhong ïa ka jingduk jingkyrduh bad ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot haka jylla hi baroh kawei.
Lyngba ka jingpule bathymmai ba ka tnat pule puthi ka Sorkar Jylla ka la wanrah ha ki Kolej ban pynrung ïa ka jingpule Social Work la long ha ka Degree ne Post Graduate Level ka la long kum ka jingkieng kaba pun ïa ka jingïadei hadpeng ki nongshong shnong na ki thaiñ nongkyndong bad na Sor. Balei ka long kumta, ka daw ka long, dei lyngba kine ki khynnah pule khlempep ha kawei ka sngi, kin wanrah beit ïa ka jingkylla ha ki shnong nongkyndong. Ka jingdon jong kine ki khynnah pule kiba lehse ha kawei ka sngi kin sa long pat ki nongsaiñdur ïa ka lawei jong ki thaiñ nongkyndong kumba long lem ha kiwei kiwei ki jylla jong kane ka ri India.
