Khatsaw tylli ki snem kila ïaid ba ka Sorkar Jylla kala rai ban thaw ïa ka Directorate of Prosecution, ka Tnad ka ban khmih ïa ki kam ki jam ban pynïoh ïa ka jingbishar kaba hok ïa u paid Nongshongshnong ha ka lynti jong ka Aiñ khamtam haba ïohi ba ki kam bymman hapoh ka Jylla kila nang kïew nang kïew katba nang tyllun ki snem katba ka jingpynngat sajia ïa ki nongleh bymman pat kala nang hïar arsut ha baroh ki kam bymman. U Lat ka Jylla lyngba ka Notification ba la pynmih ha ka 15 tarik Iaïong, 2008, ula mynjur ïa ka jingpynkha ïa ka Directorate of Prosecution hapoh ka Jylla hynrei tip shuh kaei ka daw ba ka Sorkar Jylla ka kheiñ sting bad ka rai kala shu kut tang ha ka jingthoh bala sop pumpum mynta ha Secretariat.
Kumba long ha kiwei ki Jylla, ka Directorate of Prosecution ka hap hapoh ka Tnad Law & Justice namar kat kum ka CrPC la kdew shai ruh ba u brïew ba khlieh ïa ka Directorate u dei ban long da ki rïewshemphang aiñ. Hynrei hangne kat kum ba sngewthuh la mih ka jingïapher jingmut haba ïadei bad ka jingpynkha ïa kane ka Directorate ban pynhap ïa ka ha kano ka Tnad la kan dei hapoh ka Home (Police) ne ka Tnad Aiñ ne Law Deptt ka Jylla. Imat kane ka jingïapher jingmut haduh mynta ym shym la lah satia ban pynbeit haduh ba ka jingpynkha ïa ka Directorate kala shu sahkut bad khlem lah pyntyllun shakhmat ïa ka kam.
Kat kum ka plan jong ka Sorkar Jylla ha ki snem bala leit noh, ka Directorate of Prosecution kan shim ka jingkitkhlieh ha ka ban pynïaid ïa baroh ki jingïasaid ha ki Ïingkashari jong ka Jylla bad kan don ruh ïa ka hok ban bishar ïa ki sakhi ha baroh ki case shuwa ban rah ïa ki hakhmat ki Ïingkashari-kaba mut ba kane ka Tnad kan shong bishar ïa ki sakhi sabut bala lum da ki Pulit bad ki kyndon Aiñ kaba ki Nongïasaid Aiñ kin ïasaid hapoh ki Ïingkashari ban pynthikna ba ki lanot kin ïoh ïa ka jingbishar ba hok.
Ym don ba lah ban len ba ka kam bymman ha Jylla kala kïew shaba palat liam la ngi kren ïa ka kam rahbor, kam leh be-ijot, kam pynïap brïew, kam tuh kam thiem ne kiwei kiwei hynrei haba bishar pat ïa ka jingpynsajia ba ki Nongleh kam bymman ki ngat, ym sngew lah ngeit ba ka jingdon jong kiba shah pynsajia ha manla ki jait kam bymman, ka long kaba duna shaba palat. Kane lehse ka lah ban dei ka daw kaba nang pynshlur ïa ki rïew bymman ban shim kabu ïa ka jingdkoh ka Aiñ bad kaba pynlong ïa ki ban nym tïeng nym smiej ïa ki kynjri pynsajia ne ka bor jong ka Aiñ.
Haba nujor ïa ki kam bymman bad ki jingpynsajia ba ki nongleh bymman ki ngat ha ki snem bala leit noh, ka ithamula shisha ban ïohi ba ki jingpynsajia ki kot tang hapdeng 8 haduh 10%. Na ka statistic jong ki Pulit kaba dei tang jong u snem 2014-2015, 2015-2016 la shem ba ki kam bymman kiba jia ha une u snem ka kot haduh 3983 tylli hynrei haba peit pat ïa ki rïew bymman ba shah pynngat ha ki jinpynsajia ka ong tang 254 ngut. Ha une u snem, haduh 118 tylli ki kam leh beijor la register case da ki pulit hynrei napdeng kine, tang 12 tylli ki case la pynngat ha ka jingpynsajia kaba long tang hapoh 10%. Ka jingngat pynsajia ïa kiba rahbor ïa ki Kynthei bad Khynnah ka long da u Nod ba heh (0) napdeng ki 38 tylli ki case bala register bad tang uwei uba ngat pynsajia na kiba jrong kti ïa ki Kynthei napdeng ki 128 tylli ki case. Kane ka Statistic ki Pulit ka dei ka sakhi ba haduh katno ka tlot ka rukom tian bishar ïa ki Nongleh kam bymman hapoh ka Jylla.
Balei ka jingtian bishar ka tlot?. Don mo ba kylli ïa kane?. Haba khmih ïa ka rukom pynïaid ïa ka jingtian bishar aiñ ha Jylla ba ïadei bad ki kam bymman, ka Jylla hi ka shanïoh tylli beit tang ha ki Pulit ba kin pyndep ïa ka jingtohkit ym tip la ka dei kaba biang ne kaba dkoh bad kaba kut pat la shanïoh sa ha ki Pulic Prosecutor ne ki Assistant Public Prosecutor ba kin pyndep ïa ka kam ban ieiñg ïasaid ïa ki case bala wanrah da ki Pulit ym tip la ki dei kiba biang ki sakhi satar ne kiba dkoh. Baroh shikatta hi la ju mih ki jing kynnoh ba kdew kti beit tang sha ki jingduna jong ki Pulit ha ka rukom tohkit hynrei ki katto katne ki mukotduma kiba mih kila pyni ruh ba ka jingduna kam dei lut tang jong ki Pulit hynrei wat ki Nongïasaid Aiñ ruh hap ban kynnoh namar ka jingduna ba don ha ki.
Ka polici jong ka Sorkar ban thungkam ïa ki Nongïasaid Aiñ Sorkar ne kita ki Public Prosecutor bad Assistant Prosecutor ha Jylla ka long kaba sammut bha ha kaba la shem ba ka Sorkar kala shu thung mata madei khlem da pynshong nongrim ïa ka jingshem phang (experience), ka rta ba ki shakri (practice) bad ki case ba kila pyndep. Kumba long mynta, ki Nongïasaid Aiñ Sorkar kiba bun hi ki dei kiba dang ïasaid aiñ dang lai snem haduh san snem duh bad kumno yn khmih lynti ïa kine ki Nongïasaid Aiñ ba kin ïakhun mukotduma pyrshah ïa ki nongïasaid Aiñ ba radbah ne ki Giant. Ïa kane ka polici la dei ban pynkylla mardor khnang ban ïohi ïa u soh ka jingkylla ha ka jingpynïoh ïa ka jingbishar ba hok ïa u paid nongshongshnong.
Ïa kine ki jingduna bad ki jingdkoh baroh lah ban tehlakam da ka Sorkar Jylla da kaba wanrah ïa ka Directorate of Prosecution bad pynlong ïa kane ka Directorate kaba treikam pura, ka ban don la ki jong ki nongïasaid Aiñ kiba thikna bad kiba shemphang bala jied kyrpang. Kane ka dei kawei ka lynti kaba lah ban tehlakam ïa ka jingjyllei ki kam bymman hapoh ka Jylla namar ka ju long ka rukom haba tip hi ba ka jingpynsajia ba tyngeh ka ap hakhmat, mano bym salia bad pyrkhar arsien shuwa ban shim ïa ka sienjam.
