Mawkyrwat, Lber 23: Ka ophis jong u District Medical & Health Officer (DM&HO), South West Khasi Hills District, Mawkyrwat mynta ka sngi ka la ïoh ban rakhe ïa ka National Oral Health Programme (NOHP) bad ka National Tobacco Control Programme (NTCP) ha ryngkat ki samla pule jong ka St. Xavier’s Umoid, South West Khasi Hills District ha kaba u Dr. P.M. Nadon, District Nodal Officer jong ka National Tobacco Control Program (NTCP), South West Khasi Hills District u la long u nongpynshai.
Haba kren ha katei ka prokram ai jinghikai (Awareness Programme), u Dr. P.M. Nadon u la iathuh ba ka jingthmu ka long ban pynsngewthuh ïa ki samla pule shaphang ka jingkordor bad jingdonkam ban pynkhuid ïa ki bniat, ka shyntur bad kumjuh ruh ba kin kiar na ki jingbam kiba pynsniew ïa ki bniat bad ka shyntur. U la ong ruh ba ka shyntur ka dei ka khyrdop na ka bynta ki jingdonkam ha ka met. “Ka shyntur ka dei ka lynti ban pynrung ïa ki jingbam ba bun jait ha ka met u briew (gateway to the body) la ka long ki jingbam kiba thiang ne kiba kthang ruh”, u la ong.
Ha kane ka sngi la ïoh ruh ban pynshai halor ki 5 tylli ki mat ba donkam (five golden rules) kiba la buh lypa da ka National Oral Health Programme (NOHP) jong ka sorkar India ba ki briew kin bud khnang ban sumar ïa la ka shyntur ban lait na kino kino ki jingpang ha ka shyntur. Kaba nyngkong ka long ban shut bniat ar sien ha ka shi sngi la kumno kumno kumba ar minit ei ei. Kaba ar ka long ban pynkhuid ïa ka shyntur man ba la dep bam da kaba kynruh da ka um khnang ba ki jingbam kin ym sahkut ha ki bniat. Kaba lai ka long ban kiar na ki jingbam kiba thiang khamtam eh na ka bynta ki khyllung. Kaba saw ka long ban bam ïa ki jingbam kiba jyrngam kum ki jhur im. Kaba san ka long ban phah ïit (check-up) ïa ki bniat la kumno kumno man ka hynriew bnai.
U la ong ruh ba lyngba kine ki jingbthah jong ka sorkar India lyngba ka NOHP ka la long ka jingmyntoi na ka bynta ki paidbah lada ki pyndonkam hok ïa kine ki jingbthah bad ka long ka jingïaid ïa ka jingkoit jingkhiah jong ki bniat bad ka shyntur.
Ha kane ka sngi na ka liang u Dr. Nadon u la ïoh ruh ban batai ïa ki samla pule ha kaba ïa dei bad kumno ban shut bad pynkhuid ïa ki bniah, namar bun kim da ïoh ïa ki jinghikai kiba bniah ha kaba ïa dei bad kane ka bynta.
Kane ka program ka dei ba la pynïaid da ka sorkar India ha kaba la bthah ïa ki doktor ba kin leit ha manla ki jaka ban ai ka jingpynsngewthuh sha ki paidbah nongshong shnong, ki khynnah skul bad ki samla pule kumjuh halor ka jingdonkam ban pynkhuid ïa ki bniat bad ban kiar na ki jingbam kiba pynsniew.
Ha ka jingkren jong u ha ka program u la kren ruh ïa ki aiñ kiba ïa dei bad u duma ne sikret bad kumjuh ruh ki jingktah lada u ne ka briew ki pyndonkam da kaba ong ba ki khyllung ki dei kiba shah ktah nyngkong eh lada don kiba dih ne pyndonkam duma khamtam eh haba ïa donlang ha ka juh ka jaka ne poh kamra.
U la pynkynmaw ruh ba lada ïa nujor lang ïa kiba ïoh ïa ka jingpang AIDs, ka jingpang tuberculosis bad ka khieshoh, dang kham bun hi kiba ïap na kaba dih bad bam ïa u duma. Namar lada pyndonkam kyrni ïa duma kan pynïoh ki jingpang stroke, heart attack, ki jingpang ki tor, pynduna ïa ka bor ïohi ne pynmatlah (ka ban lam sha ka jingïohi byrngut byrnget ïa ki khmat) bad kiwei. Dei halor kane ka nongrim ba ka National Tobacco Control Programme (NTCP) ka sorkar India ka kwah ban pynrung ha baroh ki shnong ki thaw bad kumjuh ruh ha ki skul pule ban pynsngewthuh halor kiba bun ki daw na ka jingktah lada pyndonkam ïa u duma.
U la pynkynmaw ruh ba ka jingdih duma kam ktah tang ïa u ne ka briew ba pyndonkam hynrei ka ktah ruh wat ïa ka mariang sawdong sawkun namar ki nongpyndonkam ynda la dep ki shu bret pathar ïa u duma khlem da peit la ka ding ha u duma ka la lip ne em, kumta ka pynlong ïa ki khlaw, ki pyntha phlang kin kem ding.
Namarkata, u la kyntu ïa ki samla pule shynrang bad kynthei ba wat pyrshang ne mad ïa u kwai, u duma bad kiwei kiwei ki jingmlien ba sniew lada ym pat ju mlien namar u ïalam sha ka jingsniew bad wei la kyrni la eh ban bthat. Ha kaba ïadei bad u duma, ka don shibun ka jingktah ym dei tang ïa u nongpyndonkam hynrei wat ïa kiba don hajan ne wat kina ring mynsiem ïa ka tdem duma. Kane ktah ruh ïa ka pla tyngka lada ngi pyndonkam than ïa ka jingbam kwai ne dih duma.
Hadien ka program la ïoh ruh ka jingïamir jingmut hapdeng u doktor bad ki samla pule jong ka St. Xavier, Umoid, South West Khasi Hills bad lyngba kane ka la long ka jingmyntoi bad jingïarap ba ki samla pule kin nang sngewthuh kham bha halor ka jingma lada pyndonkam ïa u kwai bad u duma.
U Dr. P. Nadon u la iaroh ia ka St. Xavier, Umoid ba ka long ka skul pule ba pynneh pynsah ïa ki riti dustur lane kolshor khasi bad ban kyntiew ïa ka riam tynrai jongngi da kaba sem jaiñ kyrshah ar liang ha ki skul pule. Kum ban shu pynkynmaw katei ka kolej ka long ka skul pule ba nyngkong eh ha ka jylla ban phah sem jaiñ kyrshah ar liang ia ki khynnah naduh ba sdang ia ka kolej katta ha u snem 2019 bad ba ki ju sem ha man ka sngi balang jong ka taïew.
Kiba ïadonlang ha kane ka sngi ki long naduh ki samla pule, ki nonghikai kumjuh ruh ka Sr. Lucika S. Sangma, Vice Principal jong ka St. Xavier, Umoid, kaba la ai ka jingkren pdiang sngewbha bad ka Ibadalin Wanniang, BA 2nd Semester kaba la ai ka jingkren khublei.
