Ym tang u Munim
Bah D. Pakynteiñ

Ki CAG Report, ki pynkhynñiuh ïa ka sorkar kmie, ki sorkar jylla, ki union territories, baroh ki tnat treikam, kiba bei pisa da ka sorkar, bad ki tnat shimet, kaba ka sorkar ka hap ïohmyntoi, hynrei ki ai jingtippat, ïa ki paidbah kumno ki sorkar ki treikam. Hadien 9 snem eiei, lah hap plie bad pule biang ïa kawei ka kot ba pawnam, kaba la thoh da U Vinod Rai, u Comptroller & Auditor General (CAG) uba 11 (khatwei) jong ka Ri India. Hakhmat eh, ki don ki kyntien, kiba la thoh da U Dr A.P.J. Abdul Ka lam, u President uba 11 (khatwei) ka Ri India, bad la sngewthuh ba kane ka kot ka khampher na kiwei pat ki kot.
Kane ka kot, ka bang bha ban pule, namar ka jingïaid lynti u nongthoh ha ka kam na Dimapur sha Delhi, ka long kaba seisoh. Yn sot khyndiat, na kane ka kot shaphang ka kynhun ki sanngut ki ophisar jong u snem 1972(1972 batch of the IAS) kiba la bhah na ka bynta ka jylla Nagaland (Nagaland cadre) kita ki dei; R.S. Pandey, A.P. Sharma, Ravi Dhingra, N.G. Lallo, bad Vinod Rai, hynrei baroh sanngut lah phah biang ba kin leit phai bad pyntip (report) sha ka department of personnel, ka sorkar India. Hadien ba lah ïapynbeit, la pdiang ba kin pyndep ïa ka training, bad ha kaba khatduh tang ïa u R.S. Pandey bad N.G. Laloo, la pynneh ha Nagaland. Ïa u A.P. Sharma, la phah sha Manipur, Ravi Dhingra sha Himachal Pradesh bad ïa u Vinod Rai sha Kerela.
Don bun jait ki khajna, riewspah ne duk, ym don ba lait, thied jingpruid ding lah ngat khajna namar ha ka synduk lathoh Re.1/- ne Rs.2/- (inclusive of all taxes, ne la kynlum lang bad ki khajna);tang shong kali ïew, lah ngat khajna, namar u nongñiah ne u nongbud, u hap siew khajna ba thied umphniang, u kynlum lang ka bai kali bad ka khajna ban siew patda ki nongshong kali. Dei pat sa ka kamram ka sorkar kmie bad ki sorkar jylla, ter-ter,ba kin pyndonkam pat ïa kane ka pisa na ka bynta baroh ki jindonkam jong baroh ki nongshong shnong, katkum ka hok-ka hukum, khlem da peit, lada dei na kajuh ne na kiwei ki party,namar baroh ngi siew khajna.
Bun ki nongtrei, wat la ki rit kyrdan ruh, hynrei, ki long ki bastad/ba shemphang, hynrei don ki bym shlan ne kwah ban pyni haba ki lap ba ki ophisar, ki bakla, ym don batip ba nang lut, ne bym bakla (nobody is perfect), ki ophisar ba-biej, ki nong wat batai stad, ki ophisar bastad, ki sngap ïa ki jingai jingmut kiba rit. Haba la ïohi shynna ba ka long kaba bakla, ki nongsynshar bad ki ophisar, ki dei ban ïa pyni ban ïa kdew mar kylliang, bad ban da bishar bniah, khnang ban lait na ki jingeh, ki ban samih pyrthei, hadien-habud, lyngba ki CAG Report bad RTI. Na ka bynta ban kiew ka Ri bad ki Jylla ha baroh ki liang, ym dei shuh tang ka ‘do this do that’ ne tang ka ‘yes sir yes madam’donkam sa ka ‘no sir no madam.’
Ki CAG report ki dei kiba lahkhmih/kheiñ bha bin pa bin, bad kim dei kita kiba wad daw ïano-ïano ruh, hynrei ka ophis, ka hap ban pyndep ïa la ka kamram, namar kata dei ban shim khia da kaba pynbeit/pynshai/bahkhlieh ïa kita ki observation/objection. Ban pynkynmaw, ba ha u snem 2012, ka Supreme Court badonburom ka India ka ong, bad yn sot – ba u CAG um dei u Munim (Accountant) ne nongbuh jingkheiñ, hynrei u dei uba la pynkupbor da ka Konstitution ka Ri, ban peit biang, ban kdew, ban khmih ïa ka jingtyngkai, ka rukom pynlut-pynsep, bad kumno ki sorkar ki pyndonkam ïa ki jingïoh-jingdon-jingem (resources) ki jong ki. Wat kheiñ-jem (undermine) ïa ka ophis CAG.
Ban pynkut, ym don shuh da kiwei pat ki kyntien ban pyndonkam hangne, lait na ka ‘yes & thank you sir’ ïa u nongthoh kane ka kot kaba u ai kyrteng ‘Not Just An Accountant.’