Pyllait paidbah u CEM ka JHADC ïa ka skim PES ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap
‘Lyngba ki Youtube pynsaphriang u DC-EJHD ïa ka podcast jong ka PES’

Khliehriat Naitung 1: Ha ka jingïalang ba la pynlong ha Khliehriat West Community Hall myn ha ka 29 tarik u jylliew 2022, u CEM jong ka Jaiñtia Hills Autonomous District Council, u bah Lasky Rymbai, u la pyllait paidbah ïa ka skim Payment for Eco-System Services (PES), ha kaba kane ka dei ka skim kaba kyrpang ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap.
U la onh ba hadien ba ki la dep pynjot pynpra ïa ki khlaw donkam ban pynbha pat ha kaba ki dei ban thung ki dieng, ki siej “Lda phi ki paidbah phim don ka jingsngew trai ym don ba lah ban pynbha pynmiat pat, kane ka dang dei ka por kaba biang, to ngin long ka jingkmen ïa ka lawei kaban wan” ong u bah L.Rymbai.
U la kyntu ruh ïa ki trai khlaw ba kin register sha tnat khlaw, namar ki don ka lad ban ïarap namar ha JHADC la ju register ïa ki khlaw, u la pynshlur ban pynneh pynsah ïa ki khlaw khnang ban ïada na ki jingpang ba bunjait bad donkam ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki ban pynmih ïa ka lyer kaba khuid.
U kyntu ïa ki kmie ki kpa ba kin sngewbha ban tehlakam ïa ki khun ba kim dei ban mlien ha kaba thang pathar ïa ki khlaw ki btap, u la ong ruh napdeng ki lai tylli ki District Council kiba don hapoh ka jylla dei tang ka JHADC kaba dang leh ban pyndep ïa ka Forest Policy, lyngba ka jingkit khlieh ka EC jong ka JHADC ha kane ki policy ki don shibun ki kyndon ban ïada ïa ki khlaw ki btap, ki don ki Community Forest, don ki khlaw Lyngdoh, ki khlaw niam, ki khlaw shimet, ki khlaw shnong “Lada ngi kum ki nong shongshnong jong ka ri lum Jaiñtia lada ngi lah shisha ban bud ïa ki aiñ ki kyndon kiba katkum kane ka policy nga ngeit ba ha kawei ka sngi ngin iohi biang ïa ki khlaw kiba jyrngam, ngin ioh ïa ki jingdonkam kiba long ka jingmyntoi na ka mariang, kaba dei ruh na ka bynta ka koit ka khiah, ngi iohi ba ki don ki Agency bapher bapher kiba la wan ban iarap ban ïa kit ïa tynrong lem ban pynbha ïa ki khlaw ki btap kiba don ha ka ri Jaiñtia, ka la don ruh ka mang tyngka kaba haduh T1600 klur tyngka ba la bei tyngka da kawei ka Agency ba la tip kum ka JAIKA” ngi la dep iakren bad ki heh sorkar bad ong ba ka Jaiñtia ka dei ban ioh bun ka bhah na ka JAIKA, namar ha Garo ïa ki khlaw la peit da ki Nokma, ha Khasi la peit da ki Syiem katba ha ri lum Jaiñtia la peit da ka JHADC.
Ha kajuh ka por u CEM-JHADC u la kyntu bad pynshlur ïa ki paidbah ba kin wan sha khmat ban shim ïa kane ka kabu ban shim ïa kane ka skim PES khnang ban dup ka lad ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap.
Kiba la ai jingkren ha ka jingialang ki kynthup ruh u Range Forest Officer Wildlife, Jowai, u bah Shanbor Law bad kiwei kiwei.
Kumjuh ruh, ka ophis jong u Deputy Commissioner ka East Jaiñtia Hills District ka la pynbna bad pynllait paidbah lyngba ka youtube ïa ka skim ba kyrpang, ka Payment for Eco-System Services (PES), kane ka skim ka long kyrpang na ka bynta ban pynneh pynsah ïa ki khlaw ki btap bad ka jingai jingiarap kan long da ka khung pisa na ka bynta ki trai jaka kiba don ka khlaw kaba heh 5 hecter shaneng bad ka jingai jingiarap kan long ha baroh ki san smen kynthih bad ki trai khlaw ki hap ban shim ka jingkitkhlieh ban pynneh ïa ki khlaw haduh lai phew snem kynthih.
La pynshai ruh ba kane ka skim ka long ban iarap ïa ki nongshongshnong, ïa ki kur ki jait, ïa ki shnong ki thaw kiba don ïaka jingkit khlieh ha kaba pynneh pynsah bad ri bad sumar ïa ki khlaw ki btap ha ki shnong ki thaw, ki lah ban dei ki khlaw shnong ne ki khlaw kur ne ki khlaw kyntang lane ki khlaw shimet kam pher bad ka jinglong trai jongki kan neh kumjuh hi.
Kane ka skim ka pynshlur ruh ïa ki nongshongshnong ba kin thung ïa ki dieng ki siej, ban pynneh pynsah ïa ki khlaw bad kiba lah ban shim ïa kane ka skim ki dei kito kiba don ïa ki khlaw kiba heh kumba 5 hecter sheneng bad lada don kito ki duna ïa kane ka 5 hecter ruh kam pher ha kaba ki lah ban wad paralok bad kito kiba don jaka khlaw kiba mar jan khnang ban pynpoi ïa ka jingheh ka jaka kumba 5 hecter na ka bynta ban ioh ïa kane ka lad jingiarap na ka sorkar, Kane ka skim ka ai jingiarap da ka song pisa kaba T.8000 hajar tyngka shi snem na ka bynta ka shi hecter ka jaka, ka ban kot haduh T 40000 hajar shi snem na ka bynta ka san hecter bad kane ka jing ai jingiarap kan long haduh san snem kynthih, nalor kane ki dang don shuh shuh ki lad jingiarap kiba lah ban ioh ki jingtip kiba kham bniah na ka tnat treikam jong ka Basin Khliehriat.
Lada dei ba ki nong aplai ki dei da ka kynhun, ki lah ban ai kyrteng ha uno uno u dkhot jong ka kata ka kynhun ha ryngkat bad ka Bank Account jong u.
Donkam ruh ba ki nongshong shnong kin sngewthuh katkum ka kyndon ba ïa kane ka pisa donkam ban pynskhem shwa ïa u pud u sam jong ka jaka khlaw khnang ban ïada na ka jingshah thang pathar ki khlaw, ïa ka pisa kaba tam ki lah ban pyndonkam katkum ka jingsngew donkam ki trai khlaw, kane kan nym ktah eiei ïa ka jing long trai ïa ki jaka puta, la kyntu ïa ki nongshong shnong ba kim dei ban artatien ban wan shakhmat ban ioh ïa kane ka kabu ka ban long ka jingioh jingmyntoi na kane ka skim.
Ki kyndon kiba don hapoh kane ka skim ki long ba hapoh kane ka skim yn shah bad ailad ïa ki briew ba kin leit thoh dieng ha kaba pyndonkam ha ka shet ka tiew, ki lah ban leit tongum tangba ym dei ban shna eiei ha kane ka jaka khlaw, ym shah ban rep ban riang, ym shah ban rep syrti bad ym shah ban tih ïa kino kino ki mar poh khyndew na ka khlaw, kane ka lad jingiarap ka dei kaba la mang na ka bynta san snem tangba ki hap ban shim ka jingkitkhlieh haduh lai phew snem.
Kino kino kiba don jingmut ba aplai ki dei ban pynbiang noh ïa ki kot ki sla bad leit buh ïa ki form ha ka ophis Basin kaba don ha Khliehriat hajan ka ophis u Deputy Commissioner bad ki lah ruh ban pynpoi ïa ki kot ki sla sha ka ophis jong u BDO bad dei ban pynbiang noh hapoh une u bnai naitung 2022, na ka bynta ki jingpynshai kiba kham bniah ki lah ban phone ha u number 8837352834.
Ka don ruh sa kawei ka lad jingiarap bad kata ka long ba lada ki trai khlaw ki leit ban register kyrteng sa ha ka tnat khlaw ban pynlong kum kum ki Community Reserve ban pynneh pynsah ïa ki khlaw, ki trai khlaw kin ioh jingiarap sa T 5000 (san hajar tyngka) man la u snem.
Kawei ruh ka jingiarap ki trai khlaw kin ioh, kan long T2000 (ar hajar tyngka) man la u snem, kata lada ki trai khlaw ki register bad ka tnat Wildlife, kata lada ki khlaw ki dei kiba rben, lada ki bor shnong ki iathuh ba ki dei kum ki khlaw kyntang, ne don ki jingkieng jri lane ki jaka kiba ju iaid lynti ki mrad.