Ha ka ri synshar paidbah ka kamram ki paidbah kam kut tang ha kaba jied ïa ki nongthaw-aiñ. Kata ka long tang kawei ka jingkitkhlieh kaba rit tam. Ka kamram jongngi ki paidbah ka sdang ynda haba lah dep jied ïa kita ki nongthaw-aiñ bad ka seng saiñ hima (political party) kaba ïoh bun tam ki MLA ka ïoh ban don ha ka sorkar bad ban synshar san snem lait noh tang lada don ka jingïa tan tyllai ban pynkhyllem noh ïa ka sorkar na kano kano ka daw. Ha ka jylla Meghalaya ngim pat ju ïoh shisien ruh ïa ka sorkar kaba la thaw tang da kawei ka seng saiñ pyrthei namar ba kata ka seng kam lah ban jop pura marwei (majority). Ha Meghalaya ngi don 60 tylli ki konstituwensi. Ban lah ban synshar marwei kano kano ka seng ka hap ban jop ym duna ïa 31 ki konstituwensi. Wat la katta ruh dang don hi ka jingsyier ba ïoh kita kiba don ha ka liang pyrshah ki khroh ki kjor bad khwai noh ïa ki MLA na ka liang synshar ban ïa thaw sorkar noh bad ki. Kane ka la ju jia bun bun sien. Bad ngi ong ba ki nongthaw-aiñ ki bun kam ha kaba pynkhyllem sorkar ha ka jaka ban pynlut por ha ka ban synshar bhai ïa ka jylla.
Ngi ki paidbah nongjied ngi shu peit kai ïa kane ka jingïaknieh shuki kine ki nongthaw-aiñ bad ngim ju ong ei ei ruh. Ngim ju pynpaw paidbah ba ngim sngewtynnad ïa kane ka jingïaknieh shuki namar ba ka kdew ba kita kiba shong ha ka liang pyrshah ki jawdud ban don noh sha la liang synshar bad ïoh long minister namar ba bun ki jingïohnong. ïoh naduh ki kali, ki nongtrei ha ïing, ka leit ka wan shabar jylla ruh ïoh ei. Ka bai sumar pang ruh ki ïoh ei. Ka bai petrol ruh ïoh ei kat kaba donkam. Nalor kata man ba ai ïa kano kano ka kam kontrak ha ka tnad trei kam (department) jong uno uno u myntri, u ïoh ruh ka bhah na u/ki kontraktor. Lada dei lei lei ba u/ka myntri sorkar ki ïoh peit ïa ki tnad kiba dei peit ïa ka shna surok, shna ïing sorkar bad shna jingkieng (Public Works Department -PWD) ki ïoh ïa ka bhah na man la kawei ka kam kontrak. Kumjuh ruh lada long u/ka myntri ba dei peit ïa ki kam sam um bam um dih (Public Health Engineering). Ha kane ka sorkar MDA ha kaba ïatrei lang ka NPP, the UDP, ka PDF, HSPDP bad NCP, ngi shem ba ki myntri sorkar kiba dei peit ïa ka tnad PWD ki long ruh ki kontrak kiba don la ka jong ka kompeni. Ha ka ktien phareng ïa kum kane ka rukom bam ar maloi ki khot ka “conflict of interest” kaba mut ba lada u myntri PWD u dei ruh u nongpyntrei surok hato un kham kitkhia ban snha ïa ki surok kiba bha ba neh ne un ïaleh katba lah ban pynduna ïa ka jinglut ha ka jingtrei khnang ban kham ïohnong ka kompeni lajong. Dei na kata ka daw ba ki surok jongngi baroh mynta shisien wan u lap-bah ki lah thliew lut bad la shu pyndap da u maw bad u shyiap. Dei kane kajuh ka daw ba uto u mot ha ka ïing Dorbar Thawa-aiñ ha Mawdiangdiang u khyllem; ki jingkieng ki sdang ban shah rong, ka ïing pynïeng kali kiba wan nabar jylla (ISBT) ka lah or-pait.
Kine kiei kiei baroh ki jia hynrei mangi ki paidbah ngi ia sngap mynthi man-man. Bad dei kane keiñ kaba pynshlur shuh shuh ïa ki myntri sorkar ba kin nang tuh ia ka pisa paidbah ban pynkiew spah ïalade shimet. Ha ka por elekshon pat ki pyndonkam kylla da kato hi ka pisa ban sam sha ngi ki paidbah ban khroh ban kjor ïangi bad pynbieit ïangi ba ngi pynjop biang ïa ki. Man ba ki jop ka spah jong ki bad jong ka ïing ka sem jong ki ka nang kiew sha ki spah klur katba mangi ki paidbah pat ngi nang hiar ha ka ïoh la kot; ki samla kim ïoh ïa ka kam ka jam lait noh katto katne ngut kiba lah nang lah stad bad kiba ithuh baheh bahaiñ. Lada duk rangli katta nang jynjar.
Peit bha sha ki nongkyndong. Lah bun ne em da ki heh spah na sor kiba wan thied ïa ki jaka da ki phew spah akar katba ki nongkyndong pat tang ka jaka ban shna ïing ruh ym don shuh. Kane ka jingleit shiliang ka pisa bad ka jingkiew spah irat tang jong ki katto katne katba ka jingdon jong kiba duk ka la nang kiew ka long kaei kaei kaba ngi dei ban pyrkhat sani bha.
Ka por ka la poi ba ngi dei ban pynsgew la ka tyngam bad kdew ïa ki lait ki let jong ki nongthaw-aiñ (MLA) bad jong ki myntri (minister) kiba pynïaid ïa ka sorkar la kumba ka dei ka kompeni kaba long trai shimet. Ha kane ka sorkar kaba mynta lei lei lah long palat. Kat shaba phai don sa tang ka jingduna. Bad dei na kata ka daw hap ban khot sa da ka kompeni ka ban pyndap ïa ka social media jong ka sorkar da ki jingkam ba ka sorkar ka la leh ïa kane bad katai; katta katta ngut ki la long kita ki nongkhaïi kiba sdang da lade (entrepreneurs) bad bun kum kita ki jingpynthame. Lada tih tynrai bha lehse bun kita ki skim kim trei kam khamtam lei lei sha nongkyndong.
Na kata ka daw, ka por ka la poi ba ngin kren jam bad pynïohsngew ïa ki jingtlot trei kam ka sorkar khamtam ha ka liang ka koit ka khiah bad ka pule puthi ha kaba ïa ki nonghikai ad-hoc la leh mynthi khlem pynkiew tulop na ka 18,000 shibnai.
Lada mangi ki nongjied nongthaw-aiñ ngi kmen toh-hoh ïa ka pisa ba sam ki kyrtong ha ka por elekshon bad ngi jied ïa ki tang na ka daw ba ngi la ïoh pisa, te ngim don hok shuh keiñ ban kwah ïa ki lynti ki surok kiba bha, ka synshar hok bad ka synshar kaba ïohi jngai kaba thew ym tang san snem hynrei kaba peit shaduh ki arphew lane laiphew snem shakhmat.
Lada ki kyrtong ki wan sha ngi, ka jingkylli kaba nyngkong ka dei ban long – Hato phi don mo ka jingpyrkhat sani bha kumno ban kyntiew ïa kane ka jylla khnang ba ki khun ki ksiew jongngi kin ïoh ïa ka lawei baphyrnai? Kumno phin leh ïa kata? Hato kaei kaba phi kular ban leh ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot ha ka jylla? Kumno phin ïarap pynïoh jaka thaw ïing ïa kiba khlem jaka? Kumno phin ïaleh ban pynmih kam mih jam na ka bynta ki samla?
Lada ngi nud ban buh ïa kitei ki jingkylli nga ngeit ba ngin ïoh ïa ki nongthaw-aiñ ki ban sa kyntiew ïa kane ka jylla jongngi.
