Na ka jingpyntreikam sha ka jingpynsuk na ka bynta ki kam khaïi bad ka bha ka miat jong ki nongtrei

Om Prakash Gupta

Ha ka ïoh ka kot jong ka pyrthei mynta, ha kaba ka jingsiew kaba ryntih, ka jingtrei kaba biang, bad ka jingïada ïa ki nongtrei ki long ki phang pdeng jong ka roi ka par kaba ïaineh, ka Wage Code, 2019 ka pyni ïa ka jingkylla kaba kongsan na ka bynta ka India, na ka jingpyntreikam sha ka jingpynsuk. Ki sakhi na ki katto katne ki ri kiba dang kiew, kum ka Vietnam, ki pyni kumno ki jingpynkylla kaba ha ka por bad kaba la saiñdur bha ïa ka kam ki lah ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot katba ki dang kyntiew ïa ka hok ha ka imlang sahlang. Ka jingpynkylla thymmai jong ka Vietnam ïa ki aiñ treikam jong ka, kynthup ïa ki jingpynkylla ïa ka bainong kaba rit tam bad ka jingpynkhlaiñ ïa ka jingïada ïa ki nongtrei, ka la nohsynniang sha ka jingkiew jong ka jingbei tyngka nabar ri bad ka jingkiew jong ka jingïoh kam ïoh jam ba la pynskhem. Ka International Labour Organization (ILO) ka la ban jur ïa ka jingdonkam kyrkieh ban pynthikna ïa ki rukom siew bai bylla kiba biang kum u mawjam ban pynurlong ïa ki Thong Sustainable Development Goal (SDG), khamtam eh ïa kito kiba ïadei bad ka jingpynduna ïa ka jingduk, ka kam kaba bit ba biang, bad ka jingroi kaba kynthup lang. Ha kajuh ka por, ki kam khaïi ha kylleng ka pyrthei ki la pynpaw ïa ki jingsngewkhia shaphang ki jingban khia ba jur jong ki kyndon, ki rukom pyntreikam kiba kyllaiñ, bad ki rukom pynshitom kiba khanglad ïa ka bor jong ki ban kiew bad ban ïakhun ha ka ïew kaba kylla stet ha kylleng ka pyrthei.
Ka India, kum kawei na ki ri kaba kiew stet bha ka ïoh ka kot bad ka dkhot ba kongsan ha ka ïew ki nongtrei ha ka pyrthei, kam lait na kine ki jingeh. Lyngba ka jingbun ki nongtrei (53.53 klur) kiba trei ha ki kam ba la pynskhem bad ki bym pat pynskhem (Economic Survey, 2021-22), ka ri ka la ïakynduh slem ïa artylli ki kam ban pynthikna ïa ka jingsiew kaba hok na ka bynta ki nongtrei katba ka pynsuk ïa ki rukom bud ryntih na ka bynta ki nongpyntreikam.
Ka jingbun ki aiñ kiba ïadei bad ka jingsiew (Payment of Wages Act, 1936; Minimum Wages Act, 1948; Payment of Bonus Act, 1965; bad ka Equal Remuneration Act, 1976) ryngkat bad ki kyndon jong ki kiba ïatyngkhuh bad ki jingeh ban pyntreikam, bunsien ka wanrah ka jingkulmar jingmut, ka jingban biang ïa kajuh, bad ki jingeh ha ka jingbud ryntih na ka bynta ki nongpyntrei. Kine ki jingbym biang ki la pynthut ïa ka jingseisoh ha ka ïoh ka kot bad ïa ka bha ka miat jong ki nongtrei. Ka Code on Wages, 2019 ka pynbeit ïa kine ki mat da kaba pynïasohlang ïa saw tylli ki aiñ kiba la don lypa ha kawei ka rukom treikam kaba ryntih. Kane ka jingpynsuk ka pynthikna ïa ki jingbatai kiba ïadei bad ka jingpyndonkam kaba beit ïa ki kyndon jingsiew, kaba weng ïa ki bynta bym donkam bad kaba ïarap ïa ka jingbud ryntih kaba suk na ka bynta ki nongpyntreikam katba ka pynthikna ïa ki jingsiew kaba ha ka por bad kaba dei hok na ka bynta ki nongtrei. Da kaba pynduna ïa ka jingeh ha ka rukom synshar, ka Code ka thmu ban kyntiew ïa ka jinglong kaba shai, ka jingtreikam kaba paka, bad ka jingïadei kaba sngewtynnad hapdeng u nongpyntrei bad u nongtrei. Kumta, ka Wage Code ka pyni ïa ka jingpyrshang jong ka India ban pynïahap ïa ki polisi treikam jong ka bad ki rukom treikam ba bha tam ha ka pyrthei, ban pynthikna ba ka jingïada ïa ki nongtrei bad ka jingseisoh ki kam khaïi pateng ki ïadon ryngkat ha ka rukom kaba pynskhem iwei ïa iwei pat.
Ka Jingbatai kaba ryntih ïa ka jingsiew: Ka jingpynkylla kaba kongsan kaba la wanrah hapoh ka Wage Code, 2019 ka long ka jingpdiang ïa ka jingbatai kaba ryntih bad kaba bniah ïa ka “jingsiew”, kaba bujli ïa ka rukom treikam kaba la phiah lypa kaba mynshuwa ha kaba kawei pa kawei ka aiñ treikam ka don la ka jong ka jingbatai. Kane ka jingbym ïahap bunsien ka wanrah ïa ka jingkulmar, ka jingshah mudui, bad ki jingeh ha ka jingbud ryntih ïa ki nongpyntreikam bad ki nongtrei kumjuh, namar ba kajuh ka kyntien “ka jingsiew” ka kit ïa ki jingmut bapher bapher na ka bynta ki jingthmu bapher bapher. Da kaba pynbeit ryntih ïa ka jingbatai, ka Wage Code kan wanrah ïa ka jingshai kaba kham bha bad ka jingsuk ha ka rukom synshar ha ka jingkheiñ ïa ka bainong. Ka jingbatai kaba la pynïasoh mynta ka ai ïa ka jingpynbeit kaba shai ban tip ïa kaei kaba kheiñ kum ka “jingsiew,” kynthup ïa ka basic pay, dearness allowance, bad ka retaining allowance, katba kam pat kynthup ïa ki bynta ba kyrpang kum ki bonus, ka jingsiew bai wai ïing, bad ka jingsiew na ka bynta ka jingtrei palat ïa ka por. Na ka bynta ki nongpyntreikam, ka ai ïa ka jingshai jong ki kyndon bad ka jingsuk ban bud ryntih, kaba kyntiew ïa ka rukom siew kaba kham shai bad kaba ryntih ha kylleng ki kam.
Ki nongpeit bniah kum ki nongpynïaid: Ka bynta kaba wanrah jingkylla jong ka Wage Code, 2019, ka long ka jingpynkylladur ïa ka bynta jong ki nongpeit bniah. Hapoh ki aiñ kiba mynshuwa, ki nongpeit bniah ki trei nyngkong eh kum ki nongpyntreikam, bunsien ka ïalam sha ka jingïadei kaba pyrshah bad ki nongpyntreikam. Ha ka pyrthei baroh kawei, ka la don ka jingkylla ha ki rukom pynïaid na ka jingpyntreikam kaba pyrkhing sha ka jingpynsuk, ha kaba ki nongpynïaid ki long kum ki paralok ha kaba pynthikna ïa ka jingbud ryntih. Da kaba pynpaw ïa kane ka jinglong ha kylleng ka pyrthei, ka Wage Code, 2019 ka batai biang ïa ka bynta jong u nongpeit bniah kum u “Nongpeit bniah-bad-u-Nongpynïaid,” kaba pyni ba ïa ki nongpeit bniah ym shym la ïohi shuh tang kum ki nongpyntreikam hynrei kum ki nongplie lad; kiba shakri kum ki nongïalam lynti, ki nonghikai bad ki paralok jong ki nongpyntreikam. Ka bynta jong ki mynta ka kynthup ban ïarap ïa ki kam khaïi ban sngewthuh bad ban bud ïa ki kyndon bad ban ai jingmut ïa ki riewshemphang ban kyntiew ïa ka jingbud ryntih.
Kane ka jingkylla na ka jingtohkit sha ka kam plie lad ka thmu ban tei ïa ka jingshaniah para ma ki bad ban pynïadei bad ki rukom treikam ba bha tam jong ka pyrthei kiba ban jur ïa ka jingïatreilang bad pynduna ïa ka jingbym shaniah hapdeng ki nongpyntreikam bad ki bor pynïaid. Da kaba kyntiew ïa ka jingïatreilang, ka code ka pynshlur ïa ka jingbud ryntih kham bha ïa ki aiñ jingsiew katba ka pynsuk ïa ka jingïaid lynti jong ki nongpyntreikam ban bud ryntih. Ka ïahap ruh bad ka jingïaid lynti ka pyrthei na ka bynta ka jingpynbeit ryntih, ha kaba ka jingïakren bad ka jingshaniah ka long ka nongrim jong ka jingbud ryntih.
Ka jingweng ïa ka jinglong beaiñ bad ki jingpynshitom ba la buh kyrdan: Kawei na ki jingpynkylla ba la pdiang sngewbha ka long ka jingweng ïa ki jinglong beaiñ. Kham mynshwa, ki jingpynkheiñ ïa ka aiñ ba ïadei bad ka jingsiew bunsien ki ïalam sha ïa ki jingshah pynngat ha ki kam runar kiba jrong, kaba pynmih ïa ka jingkhuslai bad jingpynslem ïa ki nongpyntreikam. Ka rukom treikam kaba thymmai ka shim ïa ka rukom treikam kaba buh nyngkong ïa ka jingbud ryntih, kaba ïarap ïa ki nongpyntreikam ban pynbeit ïa ki jingbakla ban ïa kaba pynshitom ïa ki khlem da ïahap.
Ka wage code ka wanrah ïa ka rukom pynshitom ba la buh kyrdan, kaba pynthikna ba ki jingpynshitom ki ïadei bad ka jingjur jong ka jingpynkheiñ. Da kaba pynbynta ïa ki jingpynshitom katkum ka jingkhia jong ki kam runar, ka code ka thmu ban kyntiew ïa ka jinglong ryntih, ka jinglong mar ryngkat, bad ka jinglong hok ha kaba pyntreikam. Ki jingbakla kiba rit kin ym khring shuh ïa ki jingma kiba jur, katba ki jingpynkheiñ kiba jur kin dang shah pynshitom katkum ki aiñ ba dei.
Ka rukom daiñ kuna ïa ki jingleh bakla: Ka jingpynbeit na ka bynta ka jingdaiñ kuna ïa ki jingleh bakla ka ai ïa ki nongpyntreikam ïa ka jingpynlait kaba donkam bha na ki kam aiñ kiba slem. Ka rukom treikam kaba rim ka la pynngat ïa ki jingpynshitom beiñ wat na ka bynta ki jingbakla kiba rit, ki jingbakla ha ka rukom treikam, kaba la ïalam sha ka jingmudui kaba jrong bad ka jingtieng hapdeng ki nongpyntreikam. Hapoh kane ka rukom treikam, lah ban pynbeit ïa ki katto katne ki kam beaiñ da kaba siew ïa ka kuna beit beit sha ka bor ba la buh, kaba ïaryngkat bad 50% na ka kuna kaba heh tam ba la buh (Ka Section, 56). Kane ka jingpynkylla kan pynduna shibun ïa ka jingpynslem ha kaba ïadei bad ka aiñ, kan pynbeit ryntih ïa ka kam, bad kan ïada ïa ki kam na ki jinglut bad ki jingbymthikna jong ka jingshah mudui. Ki nongpyntreikam mynta ki lah ban pynbeit ïa ki jingïakynad da kaba suk katba ki dang bteng ïa ki kam jong ki khlem jingpynthut.
Ka jingbud ryntih ïa ki kam digital-Ka jingsuk ban trei ïa ka kam: Ha ka pyrthei kaba la ïaid katkum ka jingkylla sha ka kam digital, ki rukom pynïaid ki nang pynkylla ban pynduna ïa ki jingeh jong ki bor synshar. Ka Wage Code ka pynïahap ïa ka India bad kane ka jinglong ha ka pyrthei da kaba wanrah ïa ka jingbuh jingthoh da ka kor elektronik bad ïarap ban ryntih lyngba kawei ka jingpynrung kyrteng bad kawei ka jingai jingtip. Kham mynshwa, ki kam khaïi ki ïakynduh ïa ki jingpynrung kyrteng bunsien, ki jingai jingtip, bad ki kot ki sla kiba bun hapoh ki aiñ bapher bapher kiba ïadei bad ka jingsiew.
Ka rukom treikam kaba thymmai ka pynïasohlang ïa kine ki jingdonkam ha ka rukom treikam digital kaba ryntih. Kane ka jingpynkylla thymmai kan pynduna ïa ka jingban khia ha ka liang ka rukom pynïaid kam, kan pynduna ïa ka por bad ki jingdon jingem. Da kaba kyntiew ïa ki lad pynbeit digital, ka jingpynkylla kan nohsynniang sha ka jingthmu kaba kham heh jong ka jingsuk ban leh ïa ki kam, kaba pynskhem ïa ka kyrdan jong ka India kum ka ïoh ka kot ha ka pyrthei kaba lah ban ïakhun.
Ka jingtei ïa ka rukom treikam kaba ryntih: Ka Code on Wages, 2019 ka long kham palat ban ïa ka jingpynkylla na ka bynta ki nongtrei. Ka pyni ruh ïa ka sienjam kaba kongsan na ka bynta ki nongpyntreikam, kiba ïoh ïa ka jingshai, ka jingtreikam, bad ka jingkyrshan ha kaba pynïaid ïa ki kamram jong ki kiba ïadei bad ka jingsiew. Lyngba ki nongpeit bniah kum ki nongpynsuk, ka jingweng ïa ki jinglong beaiñ, ki jingpynshitom ba la buh kyrdan, ki kyndon ba pynkhlaiñ, bad ka jingbud ryntih katkum ka lad digital, ka code ka wanrah ïa ka jinglong kaba ïadei bad ka kam katba ka pynneh ïa ka jinglong hok bad ka jingkitkhlieh. Katba ka India ka buh ïalade kum ka ri kaba donbor ha ka ïoh ka kot ha ka pyrthei, ka jingpynryntih ïa ka hok jong ki nongtrei bad ka jingsuk jong ki nongpyntreikam ka long kaba kongsan bha. Da kaba pynbeit ïa ki jingeh jong baroh arliang, ka code ka buh ïa ka rynsan na ka bynta ka ïew treikam kaba kham ïadei bad kaba ïaid shaphrang, kawei ha kaba la pynshlur ïa ka jingbud ryntih, la pynduna ïa ki jingïakajia, bad ka jingkyntiew ïa ka ïoh ka kot ryngkat bad ka hok ha ka imlang sahlang.
Ka lah ban long kaba donkam ban ong hangne ba mynta donkam ban pynkylla man ka por ha ka jingpynwandur ïa ki mar bad ka jingsong jong ki bad kiwei kiwei katkum ka jingdawa jong u nongthied. Ha ka jingdawa kaba kham heh ïa ka mar ban pynbiang ha ka por ba la buh, ka jinglong jingman ka lah ban donkam ïa ka jingtrei jong ki nongtrei na ka bynta ka por ba la pynjlan palat ïa ka por trei ba man ka sngi bad na ka bynta kane yn siew bai lutksan ïa ki da kaba ai jingsiew kumba la buh. Lada don ka jingpynbeit ha ka por trei, ki nongpyntreikam ki hap ban shim ïa ki nongtrei ba thymmai kiba lah ban nym tip bad kin donkam por ban sngewthuh ïa ka kam kaba ym tang ba kan ktah bha ïa ka jingpynmih hynrei ka jingkyntait kaba kham heh ïa ki mar ruh, namarkata, ïa ki nongtrei kiba la don lypa lah ban shah ban trei katkum ka por ba la buh ban pyndep ïa ka kam.
Ka Code on Wages, 2019 ka pyni ïa ka sienjam jong ka India ban pynthymmai ïa ka rukom treikam jong ka kum ka jubab ïa ka jingdawa jong ka pyrthei na ka bynta ki kyndon kiba kham ryntih, kiba suk, bad kiba kham thikna. Da kaba pynbeit ïa ka jingbud ryntih, ka rukom treikam katkum ka lad digital, bad kyntiew ïa ka jingïatreilang hapdeng ki nongpyntreikam bad ki nongpynïaid, ka Code ka pynïadei ïa ki rukom treikam jong ka ri India bad ki kyndon jong ka pyrthei jong ka jinglong hok bad ka jingseisoh. Palat ban ïa ka jingpynkylla ïa ka aiñ, ka Wage Code ka pyrkhat biang ïa ka aiñ jingsiew kum ka jingpynkylla ïa ka jingkiew ka ïoh ka kot bad ka jingbishar hok ha ka imlang sahlang. Ka buh ïa ka nongrim na ka bynta ka rukom treikam kaba phaikhmat ha ki nongtrei bad kaba ïadei bad ki kam khaïi, kaba kongsan katba ka India ka dang shna ïa ka lynti jong ka sha ka Viksit Bharat@2047. Ka India ka ïaid lyngba ïa ka jinglong jingman kaba jynjar ha kylleng ka pyrthei kaba nang kiew; la pynpaw da ka jingkylla ha ka khaïi pateng, ka jingkiew ki tariff, bad ka jingjylliew jong ka jingbym ïahap ha ka ïoh ka kot. Ka jingpyntreikam ha ka por bad kaba paka ïa ka Wage Code ka long kaba donkam. Kan wanrah ïa ka rukom pynïaid kaba shai, kaba lah ban tip lypa kaba kyntiew ïa ka jingshaniah jong ki nongbei tyngka, kaba pynshlur ïa ka jingryntih, bad kaba kyntiew ïa ka bha ka miat jong ki nongtrei.

U nongthoh u dei u All India General Secretary, Laghu Udyog Bharati.