Lada ki Seng Synrop Saiñhima ban thaw Sorkar ki pyrshah ïa ka Sorkar
Kan jia aiu ïa ka synshar paidbah bad ka jingtreikam?

Kyrsoibor Pyrtuh
Kane ka jingkylli ka mih na ka jingïakajia pud hapdeng ka Meghalaya bad Assam. Ka Soskular ba la soi da ka Sorkar Meghalaya Democratic Alliance (MDA) ba lamkhmat da ka seng NPP, bad ka Sorkar Assam ka la pynmih shibun ki sur pyrshah bad ki dhawa ruh kumjuh. Ki ar ngut ki Myntri Rangbah ki la her da ka leing suiñ helicopter sha Langpih bad ki nongshong shnong ki ang lyngngoh sha sahit bneng bad lehse la pynbor ruh ïa ki ban ngeit ba i mat ki lad pynbeit pud kin hap kumba hap ka mana na bneng. Phewse, kam long kumta bad kiba bun ki shnong kiba don hapoh ka Jylla Meghalaya la pynhap sha Assam katkum ka Soskular. Ki nongshong shnong ki bitar, kim hun satia bad ki ïeng pyrshah namar ka Soskular kam don ei ei lait tang ba ka lilam ïa ka khyndew jong ki sha Assam.
Ym tang kane ka Sorkar, ha ki phew snem kiba la leit ki Sorkar kiba la lam khmat da ki National Party, kum ka Indian National Congress (INC), ki la pynthame da kaba ong ba ki jingïakajia pud bad ka Assam yn lah ban weng tang lada ki Sorkar Meghalaya bad Assam bad Sorkar India ki dei na kajuh ka seng saiñ hima. Mynta ka kynti ruh ka Sorkar MDA ka pynbieij bad pynthame da kane kajuh ka khubor lamler namar ba ka seng Bharatiya Janata Party (BJP) kaba long ka seng synrop jong ka Sorkar MDA ka synshar ha Assam bad India. Kane ka la pynshlur ïa ka Sorkar MDA ban kynjoh ïa ka bneng bad put turoi ba kan weng ïa baroh ki jingeh halor u pud u sam hapoh ki khyndiat bnai bad ka la pynlong ruh ïa ka ba kan ym ñiewkor shuh ïa ka history bad ka jinsgngew jong ki nongshong shnong ha ki jaka khappud. Lait not ki Seng Ri Lum, ki National Party kiba la synshar ha Meghalaya ha kine ki 50 snem bad haduh mynta ki la shim kabu bad ïai pynthame ne pynbieij ïa ki paidbah da ki khana lamler na ka bynta ka jingmyntoi shimet.
Une u nongthoh um don jingthmu ban ñiew thala ïa ki jingpyrshang jong ki Sorkar ban pynbeit ïa u pud u sam. Kumta u ïai pyrto ruh ïa ki riewshimet, ki Seng, ki Dorbar Shnong, Hima bad District Council kiba trei shitom bad pyrshang kat ka bor ba ki don ban ïakhun bad ïada ïa ka khyndew bad u pud u sam. Ka long kaba kongsan ban kdew hangne, ban weng ïa ki jingeh ïakajia pud kam shong mano ne ka seng saiñ hima aiu kaba thaw Sorkar ha ki Jylla bad India? Hynrei ka kam pud kam sam ka dei ka bynta jong ka Riti Synshar bad ka kamram jong ka ïing Dorbar Thaw Aiñ ka Ri India (Parliament). Ka dei ka jingkitkhlieh jong ka Parliament bad ha kajuh ka por pat ym lah ban leh lyndet ne leh bymsuidñiew ïa ki Dorbar Shnong bad nongshong shnong ha ki khappud.
Ka Sorkar MDA ka kynthup ïa ki Seng Ri Lum, ki Independent bad mynta la snoh bah sa ki san ngut ki MLA jong ka INC kiba kam ba ki kwah ban pynbha ïa ka jingsynshar bad jingtreikam jong ka Sorkar. Haduh katno ki lah ban leh ïa kata yn sa dang ïa peit. Ka long ka jingshisha ba ka long kaba jwat haduh katta katta ban pynïaid ïa ka Sorkar synrop bad ym don jingthikna ba ki kam baroh kin ïaid beit bad baroh kin mynjur. Ka jingïaphnieng bad jingïatan tyllai ka jur palat bad shem jingeh ban pyntreikam wat ïa ki rai. Ka seng United Democratic Party (UDP) ka dei ka seng kaba ha khmat eh napdeng ki Seng Ri Lum kiba don ha ka Sorkar MDA bad ka bat ruh ïa ka Kam Pohiing (Home department). ñiuma, ha kine ki saw snem ka UDP kaba don khambun ka iktiar ha ka Sorkar MDA, napdeng kiwei pat ki Seng Ri Lum, kam shym la lah ban teh lakam lymne ban pan jingkheiñ na u khlieh duh ka Sorkar, u Myntri Rangbah, lymne ban dumok ïa ka Sorkar MDA halor ki kam khaïi be aiñ ïa u dewïong, ki coke factory bad kiwei de ki kam be-aiñ.
Ka kam ïakajia bad pynbeit pud jong ka Sorkar MDA ka dei ka mat kaba mih khubor la jan man la ka sngi bad ki jingïeng pyrshah jong ki Dorbar Shnong, ki Hima, ka jingbitar jong ki nongshong shnong, ki jingpyrshah jong ki Seng bapher, ki Seng saiñhima, wat kito kiba ïasynrop lang ha ka Sorkar MDA ka pynpaw shai kdar ba ka jingïa pynbeit pud hapdeng ka Khasi-Jaiñtia bad Garo Hills bad Assam ka long kaba kynrum kynram bad ka bym shai.
Ki don shibun ki daw kiba pynlong ïa ka jingïa kajia pud hapdeng ka Meghalaya bad Assam. Ka jingbym kitkhia ban pruid ne buh mawpud kiba thikna naduh ka sngi ba ïoh Jylla, ka jingsah dien jong ki shnong ha khappud bad ka jingleh bymsuidñiew jong ka Assam naduh ki por mynshuwa. Mynta ki la mih sa ar bad lai tylli kiwei pat ki daw, ka jingshah pynthame ne jingngeit bieij ïa ki khubor lamler ba la thaw da ki National Party ba dei ban synshar da kajuh ka party ha Assam, Meghalaya bad India, lym kumta ym lah ban pynbeit pud. Haduh mynta ki Sorkar Meghalaya kim nud satia ban ïeng pyneh ryndang ïa ka Dispur bad Delhi. Ki Seng Ri Lum kiba don mynta ki lah pheil bad ki hun tang ban shu kyrshan ïa ki Sorkar synrop jong ki National Party bad kim nud ban pyndonkam ïa ka iktiar. Kim don ka jingïohi jngai bad ki kmen ban jngi tang ha i pung rit.
Kam da donkam ban tip jylliew shaphang ka subject Political Science ban sngewthuh ïa ka jingmut jong ka Collective Responsibility jong ka Cabinet lane kata ka jingïakit khlieh lang jong ki Myntri Sorkar halor ki rai jong ka Cabinet. Ka Cabinet, ka dei ka kynhun jong ki Myntri Sorkar kaba khlieh da u Myntri Rangbah bad ka dei ka bor kaba halor duh jong ka Sorkar kaba rai bad pyntreikam ïa ki policy bad ki aiñ. Ka Collective Responsibility jong ka Cabinet ka dei ka nongrim tynrai ka synshar khadar kaba la ïeng naduh ka spah snem ba khatphra bad ka dei u maw jabieng jong ka jingsynshar bad jingtreikam ka Sorkar. Hapoh ka Cabinet ki Myntri Sorkar ki don ka hok ban ïatai nia, ïapher jingmut bad ïapyrshah ha shuwa ban poi sha ka rai kut. Shisien ba la ïamynjur lang hadien ka jingïatai nia baroh ki Myntri ki dei ban pdiang bad kyrshan ïa ka Sorkar, lym kumta kin hap ban ïeh noh ïa ka kam myntri.
Kaei kaba jia ha Meghalaya mynta bad halor ka kam jingpynbeit pud, nalor ka Sorkar Jylla ki don sa kiwei pat ki tnat ne bor treikam kiba don ka iktiar bad ka Sorkar kam bit ban kyntait ïa ki sharud. Kita ki dei ki Dorbar Shnong, Hima bad Distrcit Council. Laitnoh ki Hima bad Dorbar Shnong, ïa ki nongmihkhmat sha ki District Council la jied napdeng ki kyrtong kiba pynïeng da ki seng saiñ hima bad dei hangne ba ka don ka jingïatyngkhuh ba shyrkhei bad kaba lah ban pyntroiñ ne pynïap ïa ka nongrim tynrai jong ka synshar khadar, kata ka Collective Responsibility jong ka Cabinet. Kumba ka paw ka Khasi Hills Autonomous District Council (KHADC) kam hun satia ïa ka jingpynbeit pud jong ka Sorkar MDA bad ka lah ban ïeng pyrshah. Ha kajuh ka por pat ïa ka Executive Committee jong ka KHADC la thaw da ka seng UDP bad kyrshan da ka NPP. Kine baroh ar tylli ki dei ki seng kiba ïasynrop lang ban thaw ïa ka Sorkar MDA bad ki la ïamynjur lang hapoh ka Cabinet ban ïasoi soskular bad ka Assam. Hangne ka paw shai kdar ka jingïatyngkhuh bad la pynkdiah ïa ka nongrim synshar.
ñiuma, ka KHADC ka don ka bor ban ïada bad pynneh ïa u pud u sam jong ki Shnong/Hima kiba hap hapoh ka jingpeit jong ka katkum ba la pynkup bor da ka ka Riti Synshar. Hynrei kan long kaba eh bad la khang ka lad ïa ka Executive Council jong ka KHADC, kaba khlieh da ka seng UDP, ban pyrshah ïa ka Sorkar namar ki myntri Sorkar na ka Seng UDP ki la ïamynjur lang bad ka Sorkar. Mynta ngin ïa peit kai ïa ki MDC na ka seng NPP kin leh kumno halor kane ka bynta. Ha ka jingshisha ka UDP ne kiwei pat ki party synrop ki dei ban bujli noh ïa ki Myntri bad dawa ban ïakren biang ïa ki kam pynbeit pud lane ban weng noh shi syndon na ka Sorkar MDA.
Ka synshar paidbah ka la nang ring sdot bad synjor namar ba ki nongrim bad saiñ pyrkhat ki la shah kyntait sharud. Kim dei shu ki bynta ba kongsan jong ka jingsynshar bad jingtreikam ka Sorkar. Mynta kaba wan hakhmat eh ha ka jingsynshar bad jingtreikam Sorkar ka dei ka kurup bor, ka kamai spah, ka burom bad kyrdan. Ym don shuh ka jingkitkhlieh bad jingïatiplem ban shakri bad trei hok. Ngi dei ban ïeng joit ban ïada ïa ka Jylla ba kan ym syntuid sha ka liew long ba khlem trai lymne ban leit phai sha ka juk ka jingdum, jingbieij bad jingsah dien. Ka por ka dei mynta ban kob bad ïeng pyrshah ïa ki jingleh khlem nongrim jong ki seng saiñhima kiba don mynta bad ban ïakhun pyrshah ïa ki nongsynshar kiba rhah spah bad bor.