Kumno ki riewstad ki kynmaw ban bud ïa u Khlur sha Bethlehem ?

0

-HT Wells

Ka jingmaïan halor ki jingmaïan, la phi ngeit ne phim ngeit, dei tang ha ka Bible ba don ki jingjia ki bym lah ban mutdur. Ha ka kitab Joshua 10:12-14, la ïathuh ba u Blei u la pynjlan ïa ka sngi arshah ban ïa kaba ju long namar ba u Joshua u duwai ha u Blei ïa kata, khnang ban ailad ïa ki Israel ban jop thma pyrshah ïa ki NongAmor (Amorites) bad ka sngi ka ieng thik hapdeng ka bneng ha Gibeon bad u bnai pat ha ka them Aijalon bad ka sngi kam shym la kyrkieh ban sep noh. Nangta, sa kawei pat kumno u khlur uba thaba palat ban ïa u Venus u ïalam lynti bad ïeng beit thik ha ka jaka ba kha ïa u khyllung Jisu ?.
Palat 2000 snem mynshwa, ka jingjia ba phylla ha ka pyrthei ha kaba ki riewstad ba peit khlur, ki nongbisharkhlur, bad ki riewniam kumjuh, ba la tip kum ki astronomers, astrologers & theologians, bad kita ki long, u Melchior, Casper bad u Balthasar. Ngi im ha ka juk kaba la nang la stad, ha kaba ki briew kim ngeit bieit shuh ban shu ïathuhkhana khlem ka nongrim kaba shai. To ngin pyrshang ban peit shaphang kane ka jingwan jong kitei ki riewstad. Kim dei satia ki syiem ne bakhraw batri, hynrei ki wan na Mihngi na Babylon, Persia lane Arabia. Ha ki por hyndai, ban pule ïa ki metbneng, la ñiew ba ka dei ka jingpule saïan ba jylliew bad bakhia bha. Kine ki riewstad (Magi) ki peit thuh bha ïa ka jingïaid bad jingkhih jong ki kynja metbneng bad ki ringdur ïa ki sha ki jingjia ba lah ban jia ha pyrthei, khamtam eh ïa ka jingkha ïa ki khun syiem. Ha ka Bible, kat kum ka gospel u Mathaios 2:1-2 “..naba ngi la ïohi ïa u khlur jong u ha ka ri mihngi bad ngi la ïa wan ban mane ïa U”.
Kane ka pynpaw, ba kita ki riewstad ki la ithuh ïa u khlur kum ka dak. Ki pynïasoh ïa kata jingïohi kum ka dak jong ka jingkha ïa u syiem hynrei ki sngewthuh bha ïa ka jingmut jong ka ha ka jinglong mynsiem jong ki. Hynrei, ka jingkylli mynta ka long, balei ki leit sha Judea?. Ka don ka jingïathuhlypa na ka jingthoh bakhuid jong ki Hebrew, bun ki Jiw kiba im sohshnong ha Babylon hadien ka jingshah ringmraw jong ki. Khlem pep, kine ki Magi (riewstad) ki la pule lypa ïa kata ka jingthoh jong ki Hebrew kaba kynthup ïa ka ka kitab Jingkhein 24: 17, kaba ong “u khlur un wan noh na ka ïing u Jacob bad u diengsynshar un mih noh na u Israel” bad kumjuh ruh na ka kitab u Mikah 5:2 “hynrei mapha ka Bethlehem Ephratah, la pha long kaba rit hapdeng ki hajar Judah, napha keiñ un mih hanga uwei uban sa long u nongsynshar ha Israel”. Kumta, uta u Khlur u pynskhem ïa ka jingïathuhlypa bad kata ka jingïathuhlypa pat ka pynskhem ïa ka jingkut jingmut jong ki. Kumta, kata ka jingleit jong ki kam shym long satia kaba shu ïaid ruma rutit, hynrei ka dei ka jingshahshkor ïa kaei kaba la pynpaw.
Kumno keiñ uta u khlur pat de u ïalam ïa ki kha ma kha ?. Ka Bible ha ka gospel u Mathaios 2:9 ka ai hangi ïa ka dur ba kyrpang, ‘uta u khlur uba ki ïohi ha Mihngi u ïaid hashwa jong ki haduh kata ka jaka ba la kha ia uta u khyllung bad u sangeh syndon skhak’. Kane ka pyni ïa ka dak ba uta u khlur um dei satia kum kiwei pat ki jait khlur. U paw ha ka por ba dei eh, u lam lynti ïa ki sha kata ka jaka ba dei, bad u sangeh thik ha kata ka jaka
ba la kha ïa u khyllung Jisu. Kat kum ka jinglap jong ki stad peitkhlur, kum kata kam pat ju jia shisien ruh ïa kiwei pat ki khlur.
To mynta, ngin kylli; hato ka dei kaba shu jia ryngkhat ne ka jingïalam ba kynja blei ?. Ki riewtadniam (theologians) ki pynkut nia ba ka dei ka jingïalam ba kynja blei kam dei satia kaba shu jia ryngkhat. Kaba shu jia ryngkhat ka mut haba plie ka lad khlem poi pyrkhat, hynrei ka Bible ka batai ïa kane ka jingjia kum kaba la thmu lypa bad ka la pynwandur hi da u Blei. Ki katto katne tylli ki daw kum ka jingpynsabud ïa katei ka jingjia ka long, ba u khlur u paw ha ka por ba kha ïa u Jisu, la ithuh ïa kata tang kito kiba wad bniah ïa ka jingshisha hi. Ka ïalam ïa ki gentile (bym dei Jiw) sha u Khrist ban pynurlong ïa ka jingthmu ba maian jong u Blei ban pynim ïa ki jaidbynriew ha pyrthei. Ka Salm 19:1 ka ong “ka bneng ka pynbna ïa ka burom jong u Blei”. Isaiah 60:3 “Te ki jaidbynriew kin sa wan sha ka jingshai jongpha bad ki syiem sha ka jingphyrnai ka jingmih jongpha”. Kumta u khlur u dei ka jingkren jong u Blei lyngba ki jingpynlong jong u.
Haba phai sha kawei pat ka liang, ki astronomers bad ki astrologers ki batai lehse ïa kiwei pat ki daw kiba lah ban jia, kum ka jingïapakhet lynti ki Plannet (metbneng), ha ka snem 7-6 BC, u Jupiter bad u Saturn ki ïaïaid lang sha ka kynhun metbneng ba khot ‘Pisces’. U Saturn u thew sha ka ri Israel ha ka por jong ki nongpeit pyrman hyndai. Hangne ngi lah ban batai balei ba ki astrologers ki ithuh ïa ka. Nangta, u Comet la pynbnoh lang bad ka jingkha khun syiem, kine kiei kiei kiba kylla da ki jingjia khyllah ha pyrthei. Hynrei, u Comet hi u thew beit sha ki jingjia ba pynjulor ka mariang ha ka jingthoh ha ki por hyndai. Ki jingjia khyllah, tengkhat u paw u khlur mehding ba paw kynsan ha sahitbneng, kat kum ka jingbuh record jong ki China ki pynskhem ba don kum kata ka jingjia ha sahitbneng ha kata ka por ba kha ïa u Jisu. Hynrei, kata ka jinglumthup jong ka saian jong ki, kam biang ei ei, namar kam lah ban batai kaei kaba la paw ha kata ka khyllipmat bad kumno kata ka lam sha ka jaka ba kha ïa u khun.
Ka Baibl ka don ka jingpynkut ha kaba bun na ki Theologians ki mynjur ba ka don ka jingjia phylla kaba paw, hynrei ka por, ka jingthmu bad ka jingïalam ka dei ka bor ba kynja blei (supernatural). Naba u Blei u pyndonkam ïa ka Saïan (ka bneng), ka Scripture (jingïathuhlypa), kiba wad ha ki dohnud (Magi) ha kaba baroh lai kine ki kut lang ha Bethlehem.
Don khubor aïu pat ha lyndet jong kane ka jingjia ?. Ki riewstad ki hikai ïangi laitylli kiei kiei ki jingshisha bym ju blad : U Blei u pynpaw ïalade ha kito kiba wad ïa u da ka dohnud baroh. U Mahatma Gandhi ruh, ha ka Philosophy jong u ‘on religion’ u ong, “God will not be far to seek for those who reverently seek Him” (U Blei um shym jngai na kito kiba wad ïa u da dohnud ba shisha). Nangta, ka Jingngeit ka donkam ïa ka jingkhih ban ïaid ban wad ban shaniah – ki riewstad ki leit jngai bad mane ban dem syiem. Nangta, u Jisu u khring ïa baroh ki bynriew ha pyrthei ym tang ïa kawei ka jaidbynriew.
Lyngba ka jingpule bniah jong ki ïa ka sahitbneng bad ia ki jingïathuhlypa barim, ka lah ban long ba ki ïoh ïa ka jingshai jong ki Jiw kiba la shah ringmraw kum u Daniel. U Blei u pynkhreh ïa ka dohnud jong ki ban ithuh ïa ki dak bapaw ha sahitbneng ban pynbna ïa ka jingkha ïa u Syiem jong ki Jiw. Kumta la kylli ki riewstad, hangno ba la kha shen ïa u syiem jong ki Jiw?. Ngi ïohi ïa u Khlur jong u bad ngi wan ban mane ïa U’.
Hynrei na ka jingthoh bakhuid ngi shem wat la ki riewstad ki wan kham hadien ban ïa ki nongaplangbrot, pynban ki la pynkhreh lypa ïa ki jingaisngewbha sha uta u khunsyiem kum ka ksiar, ka jingiwbih (frankincense) bad jingpynsleh (ba smabang) myrrh de. Kumta, ym tang ka Bible hynrei wat ha History ruh ka pynskhem ïa katei ka jingïalam lynti jong u Khlur ïa kitei ki riewstad sha Bethlehem ban sakhi ïa ka burom jong ka Bneng ba la kha ïa u Jisu Khrist kum u Nongpynim jong ka pyrthei, wat la ki Scientist ki dang ia klumar jingmut. Hooid, ki kylli hato ka dei ka jingjia ba khyllah ha katei ka haw haw, ne ka jingkylla lynti ki metbneng ne ka jingbthei ba kynsan ki phylliahdiang ba thaba ha sahitbneng ?. Hynrei ka jingshisha ka sah, ba u khlur ym tang ba u tyngshaiñ, hynrei u ïalam. U ïalam ïa ki nongwad lyngba ka rishyiap, ban ïaid lyngba ïa ki khappud, lyngba ki jingngeit haduh ba u sangeh thik ha ka jaka ba kha ïa u Khyllung.
Kumta, ban pynkut, ka Science ka lah ban batai ïa kata ka jingthaba ha sahitbneng da ki laiphewjait ki experiment, hynrei tang u Blei pat uba lah ban batai balei ba u khlur u ïalam ïa ki mynsiem sha Bethlehem.

(phi lah ban ïa kyntip bad u nongthoh ha ka email : htwells@rediffmail.com).

Leave A Reply

Your email address will not be published.