Ki shnong khappud kiba ïeng kum ki nongïada ïa ka ri ki dang sah ha jingdum khlem ka bording

Andrias Talang,
Law Student, NEHU, Shillong
Ha ki jaka lum bad ki jaka khlaw ha jylla Meghalaya, ha East Jaiñtia Hills District kum ha shnong Hingaria, Huroi, Lahaleiñ, Lailong bad Lejri, ba la ju tip ruh kum ki shnong ha Shiliang Wah, watla kine ki shnong ki dei kiba hakhmat eh ha khappud jong ka India-Bangladesh ki hynrei ki dei pat ki shnong kiba la shu iehnoh beiñ ha kiei kiei kiba donkam ha ka jingim kum ha kaba ïadei bad ka bording bad kiwei kiwei ki jingdonkam.
Naduh ba la ïoh jinglaitluid ka ri India, kitei ki shnong ha khappud kim don kano kano ka jingpynïasoh bording bad ka tnat Powergrid katba kiwei kiwei ki jaka pat ki la kiew bha ha ka jingtip ïa ka Technology, kita ki Smart City, ki Artificial Intelligence bad kiew ha kiba bun kiwei kiwei ki bynta, hynrei ki briew ha Shiliang Wah ki dang im ha ka jingdum ha kaba hapoh ki ïing ki sem ki dang pyndonkam da ka sharak rit ban pynshai hapoh ki ïing ki sem bad ki khynnah skul ki pule kot da ka jingpynshai barit jong ki sharak bad ki mombati bad ïa ka jingkyrmen jong ki la kah dum noh da ka jingshah iehnoh beiñ ha ka Sorkar naduh ki skhim sorkar ruh bun kim ju ïoh.
Ka jingbym pat don ka bording ha ka thaiñ ka wanrah jingeh ïa ki nongshong shnong ha kiba bun ki bynta ha ka jingim. Haoid, ki khynnah ki thrang eh ban pule kumba long lem kiwei hynrei ki shem jingeh pat ban pule kot tang shu sep ka sngi. Ki longïing longsem ki ïakynduh jingeh ha kaba ïadei bad ki dawai dashin, ïa ki dawai injek tika (vaccines) ym lah ban buh namar bym don ka jaka ba biang ban buh ïa ki, ki nongpang ki sah ha ka umdum kaba khraw bad ban leit sha ki jaka ba marjan ruh ki kynduh jingeh khamtam ha ka por mynmiet.
Ki briew ha kitei ki thaiñ ha khappud ki im da kaba khaïi synsar bad ha ka rep ka riang. Ki nongrep ki ïakynduh jingeh namarba ka jingbym biang ki jingtei ne kita ki Infrastructure kiba biang. Kaba donkam hi ka dei ka bording namar khlem ka bording ki nongshong shnong kim lah ban buh ïa ki mar rep jong ki ha ki jaka kiba biang, ki kharkhana kiba rit ym lah ban shna khlem ka bording bad ka jingkyrduh kam ka kiew bha ha ka thaiñ.
Hapdeng kiba bun ki jingeh ba ki ïakynduh ha ki jaka khappud, kawei kaba sngewkhia eh ka long ba ki nongshong shnong ki shong ha ki jaka ba ha tduh eh jong ka ri bad kim dei shuh tang ha ki khappud jong ka Meghalaya hynrei ki jaka khappud kiba hakhmat eh ka ri India hynrei ki mad pat ïa ka jingim kaba sohsat bha.
Ki nongshong shnong jong ka shnong Hingaria, Huroi, Lahaleiñ, Lailong bad Lejri ki la kylla long kita ki nongïada ri, ka jingbym don ka bording ka pynlong ïa ki mynder ri ban shim kabu ïa ka jingdum bad ban wan rung tuh sha ri India bad kane ka jingwan rung tuh ka dei kaba ju jia manla ka por bad ki nongshong shnong ha kane ka thaiñ Shiliang Wah kim shym kynran dien watla ki shah iehnoh beiñ hynrei ki ïai bteng beit ban ïada ïa ka ri da ka jingdon jong ki ha khappud bad lah ruh ban ong ba ki nongshong shnong kim dei shuh tang ki nongrep bad ki nongtrei hynrei ki dei kita kiba trei mon sngewbha ban peitngor ïa ka jingrungtuh ki mynder ri bad lada jia kumno kumno ka ri ka dei ban pyrkhat ban ai kam ïa ki kum ki Civilian Defence.
La don shibun bha ki shithi ne ki dorkhas ba ki nongshnong shnong ki la phah sha ki tnat Sorkar bapher bapher bad sha ki nongmihkhmat bad ki jingkular ki long tang ha ka por election bad ha ka por ba ki heh ophisar jong ki tnat Sorkar ki hiar jurip katba ka jinglong jingman ka shu sah hi kumjuh ha ka thaiñ bad kam don kano kano ka jingpher. Ka Border Area Development Programmes ka shu don tang ha ka jingthoh.
Ka jingdonkam ïa ka bording ha Hingaria, Huroi, Lahaleiñ, Lailong bad ha Lejri ka dei ka mat ba ka sorkar Meghalaya bad ka sorkar India ka dei ban shimkhia kham kloi ha kaba ka Meghalaya Energy Corporation Limited (MeECL), ka Ministry of Power, ka Ministry of Development of North Eastern Region (DoNER) bad ka Border Area Development Programme (BADP) ki dei ban ïatreilang ba ki shnong ha ka thaiñ Shiliang Wah ha East Jaiñtia Hills District kin ym dei shuh ki shnong kiba shah iehnoh shadien ne shah leh klet namarba dei kine ki shnong kiba ieng hakhmat eh kum kita ki nongïada ïa ka ri.