Ki shipai jong ka Universal Elementary Education ki thiah miet ha Surok
-Don ba ïa tip lem na ka bynta jong ki?-

-Kyrsoibor Pyrtuh
Kam dei ka sien kaba nyngkong ba ki Nonghikai skul SSA kin mih sha surok ban dawa na ka Sorkar ban pynlait ïa ka tulop jong ki kaba la sahteng da ki bun bnai. Marwei nga bitar bad dukkha mynsiem ban ïohi pylleiñ pyllieïñ ïa ka jingleh bym salia jong ki nongsynshar halor ki jingeh jong ki nonghikai. Hoid ki don ki jingeh ha ka jingpynreikam ïa ka skhim SSA ha ka Jylla Meghalaya hapoh kiwei ki Sorkar ne Nongsynshar ha ki snem kiba la lah, pynban ki jingeh ki la nang khraw kat nang mih ki snem. Hato ka jingeh kaba mih mynta ka dei kaba la lang lypa ne kaba jia ryngkhat myntaï Long katba long bad katkum ki nongrim tynrai ka treikam treijam ha ka Sorkar bad rukom synshar paidbah kawei ka Sorkar ka bteng ïa ki kam jong kawei pat ka Sorkar kaba la leit, kumta kane ka Sorkar kaba mynta ka dei ban shim ïa ka jingkitkhlieh. Kumjuh ruh ha ka Sorkar synrop MDA ka United Democratic Party (UDP) kaba bat ïa ka tnat pule puthi ka hap ban jubab sha ki paidbah balei ba ki nonghikai skul ha ka Jylla ki hap ban mih surok ban ïakhih ban ïoh ïa ki hok jong ki kum ka jingsiew thikna bad jingpynheh ïa ka tulop?
ñiuma, ka rukom pynïaid skul ha ka Jylla ka long kaba pher, namar ha kawei ka skul yn shem bun jait ki nonghikai, kum ki nonghikai sorkar, ki nonghikai deficit, ki nonghikai Ad-hoc, ki nonghikai SSA bad RSMA bad kiwei pat ki nonghikai private. Kine ki syrtap treikam ki long ruh ka daw kaba wanrah ïa ka jinglah shilliang hapdeng ki nonghikai bad kaba ktah ïa ki nonghikai.
Ar snem ha shuwa ban wanrah ïa ka jingpynkylla ïa ka Riti Synshar ka Ri India kaba phra phew hynriew (86) ha ka snem 2002 bad ka jingthaw ïa ka Aiñ Right to Education ha ka snem 2009, ka Sorkar India ka la pynbna bad pyntreikam ïa ka skhim ai jingnang jingstad kaba la tip kum ka Sarva Shiksha Abhiyan (SSA) ha ka snem 2000-01. Ha ka jingpynkylla ïa ka Riti Synshar ka Ri India kaba phra phew hynriew la bsuh ïa ka Article 21 A ha ka Riti kaba ong, “Ka Jylla ne Ri kan ai ka jinghikai skul ei bad pynlong ïa ka jingshong skul ka kamram kaba kongsan na ka bynta baroh ki khynnah naduh 6 haduh 14 snem ka rta” Shuh shuh la pynkylla ïa ki katto katne ki kyndon ha ka skhim SSA hadien ba la wanrah ïa ka aiñ Right To Education.
ïa ka skhim SSA la pyntreikam ryngkat bad ki Sorkar Jylla khnang ba yn lah ban pytreikam ha baroh ki Jylla jong ka Ri bad ban lah ban pynbiang pura ïa ki jingdonkam jong ka pule puthi ha ka Ri. La shna ruh ïa ka skhim ha kata ka rukom ba yn lah ban pynïaid bad pyntreikam ïa ka da ki shnong ki thaw, ki dorbar shnong bad kiwei de ki tnat treikam kiba ha trai duh jong ka synshar khadar. Katkum ki bui jong ka Sorkar kine harum ki long ki mat ba kongsan jong ka skhim SSA:
Ka skhim ka dei na ka bynta ka jingpyntreikam ïa ka jingai hikai skul bad jingnang jingstad sha baroh ki khynnah bad ka skhim kan treikam hapoh ka por ba la buh.
Ka skhim ka dei ruh na ka bynta ban ai ki jinghikai skul tynrai sha ki khynnah.
Ka skhim kan ïarap ban wanrah ïa ka hok ha ka imlang sahlang da kaba ai jinghikai bad jingnang jingstad ïa ki khynnah.
Ka jingpyntreikam ïa ka skhim kan long da ka jingïashim bynta lang jong ki Managing Committee, ki Dorbar Panchayati Raj, Village Education Committee, ki Seng jong ki nonghikai bad ki kmie ki kpa bad ki Tribal Autonomous Councils ha ka jingpynïaid ïa ki skul.
Kane ka skhim kan wanrah ïa jingïadei kaba jan hapdeng ka Jylla, ka Sorkar India bad ki tnat synshar, kum ka synshar shnong ha kaba ïadei bad ka jingai jinghikai skul bad jingnang jingstad.
Ka skhim kan ai ruh ka kabu ïa ki Jylla ban thaw ne shna ïa ki buit ne ki thup jingtip ban hikai ïa ki khynnah ha ki skul.
Naduh ba la pyntreikam ïa ka skhim SSA hapoh ka Jylla, ki skul kiba la don lypa jong ki riewshimet, ki skul ba pynïaid da ki Balang ne Niam ki ïoh jingkyrshan ne jingmyntoi na kane ka skhim bad kane ka dei ka jingsdang jong ki jingeh kiba mih mynta.
Kumta donkam ban shim khia bad ban jurip bniah khnang ban lah ban weng ïa kita ki jingeh. Ha u ïaïong mynta ka snem, u President jong ka Meghalaya SSA Teachers Association u la kdew ïa kane ka jingdkoh ha ka jingpyntreikam ïa ka skhim SSA ha ka Jylla. Une u Nongïalam u la kdew, “katkum ki kyndon jong ka Skhim ïa ki nonghikai dei ban thung hapoh ki skul Sorkar kum ki nonghikai ba neh bad ym dei ban thung ha kiwei pat ki skul jong ki riewshimet ne ki skul mission. Hynrei kaei kaba jia ha Meghalaya ka long ba ïa ka SSA skhim la pyntreikam pynban ha ki skul jong ki riewshimet, ki skul Balang ne Niam bad ki don ruh katto katne ki skul SSA ba thaw da ka Sorkar.” Une u nongïalam u pynpaw ruh ïa ka jinglong san jingmut jong u da kaba ong ba ki nonghikai SSA kiba ïakhih kim shym la mih sha surok ban wad daw, wad dong, hynrei ki kwah bad thrang ban weng ïa ki jingeh ba ki ïakynduh.
Mynta sa shisien pat, ki nonghikai ki la mih biang sha surok da ka jingkut jingmut kaba skhem triang bad ki la pynkhreh ban ïakhun haduh kaba kut tat haduh ba ki jingdawa jong ki la pynurlong. Ban shu kdew biang hangne ki jindawa jong ki nonghikai SSA ki long, ban pynlait noh mardor ïa ka tulop kaba la sahkut da ki bnai, ban shna da ka rukom kaba paka ïa ka rukom siew tulop bad ruh ban kyntiew ïa ka tulop jong baroh ki nionghikai SSA ha ki lower primary bad upper primary bad kiwei kiwei.
Ha,oid, ka jingeh jong ki nonghikai SSA ka long kaba kongsan ban ïakren, hynrei to ngin ïatai ruh katto katne ki mat kiba la long ka daw jong ka kynrum kynram ha ka jingpyntreikam ïa ki skhim bapher kum ka SSA ha ka Jylla. Ka jingïai mih surok ban ïakhih da ki nongtrei nongbylla, kum ki nonghikai ka pynpaw shai kdar ïa ka jingdkoh bad jingduna ba shyrkhei ha ka jingtreikam treijam jong ka Sorkar Jylla. Man la ka por ka Sorkar ka ai daw ba duna ka pla tyngka. Hynrei ngim dei ban ngeit satia ïa kane ka jingkren khlem nongrim jong ka Sorkar namar ka kaiphot jong ka Sorkar hi, kum ka CAG report, ka kdew shai kdar ba ka jingbymlah jong ka Sorkar ban pynbiang ïa ki Utilization Certificate sha ka Sorkar Pdeng ka dei ka daw ba kongsan ba ka Jylla kam ïoh pisa ha kaba ïadei bad ka jingpyntreikam ïa ki skhim kaba kynthup ïa ka SSA.
Sa kawei pat ka mat kaba ngi hap ban pyrkhat bad shim khia ka long ka jingïashim bynta lang jong ki Shnong ne Dorbar Shnong ha ka jingpynïaid ïa ki skhim kum ka SSA. Ka skhim SSA ka kren shai ba ki Tribal Autonomous Council lane lah ban ong ki Dorbar Shnong lane kiwei pat ki kynhun, kiba la thaw katkum ki Aiñ bad kiba ïashim bynta lang da ki nongshong shnong katkum ka riti synshar paidbah ki don ka bynta kaba khraw ban pynïaid ïa ki skul SSA. Sngrewsih ban kdew ba haduh mynta ka Jylla Meghalaya, khamtam hapoh ka Khasi Autonomous District Council, ngim don satia ïa ki aiñ treikam treijam na ka bynta ki Dorbar Shnong ki ban pynlah ïa ngi ban ïashim bynta pura. Ka jingmynthi jong ngi kan buh jingeh ïa ki khun ki kti jong ngi ha ka lawei.
Khatduh eh, nga kwah ban buh kane ka jingkylli, nangne shakhmat hato ki nonghikai kin hap ban thiah surok man ka lai ne san bnai ban ïoh ïa ka hok ne ka tulop jong ki? Ngi dei ban pynkut noh shi syndon ïa kane. Ka Jylla kan hap ban sei bor bad mang pisa 29 klur tyngka shibnai na ka bynta ka tulop jong ki nonghikai SSA. Khlem pep lah ban sei bor bad mang ïa kata ka pisa da kaba weng kam noh ïa baroh ki consultant kiba ka sorkar ka la thung ha ki tnat bapher bapher, nangta ban wengkam noh ïa baroh ki nongtrei Sorkar kiba la shongthait na ka kam kiba dang bteng jingtrei kum ki nongtrei Contractual, ban pynduh noh ïa ki Commission khlem kam, ban weng noh mardor ïa ki Chief/Political Advisor jong ka Sorkar bad ban tehlakam ïa ka jingleit jingwan jong ki Myntri bad Ophisar Sorkar hapoh lane shabar ka Ri khnang ban pynduna ïa ka jingpynlut phut bad pynsyrwa kai ïa ka pisa paidbah.
Nga ïeng ryngkat bad phi ki nonghikai SSA.