Ki longkmie bad kynthei ha ka synshar-khadar
Patricia Mukhim

Ka jylla Meghalaya la ju tip kum ka ri ha kaba ki khun ki shim jait na ka kmie (matrilineal society). Bun kiba sngewthuh bakla ba ki kynthei bad longkmie ha kane ka jylla ki bat ïa ka bor halor ka synshar-khadar ruh. Hynrei kane kam long kaba shisha. Hooid ki don katto katne ki kynthei kiba la mih ban ai reng ha ka jingïakhun ban long nongthaw aiñ (MLA), hynrei bun na kita ki dei kiba mih na ki ïing kiba lah ju mlien ban ïaleh elekshon. Ki dei ki khun lane ki tnga lane ki para jong ki kynrem ki lyndan kiba la don bynta lypa ha ka politiks. Kham niar eh ban ïohi ïa kano kano la kynthei lane ka longkmie ka ban ïeng ïaleh hi da lade khlem da don ba kyrshan lem da ki paia kiba skhem na la rympei.
Ka daw ka long ba naduh ha ki dorbar shnong ruh ki kynthei-longkmie kim lah satia ban ïashim bynta ha ka ban long ki nongkitkam kum ki rangbah shnong, secretary shnong lane ki executive member. Ki kynthei ki lah tang ban seng bad long ki nongkitkam tang ha ka seng longkmie kaba hap hapoh ka jingpynïaid ka dorbar shnong. Ka long kaba sngewphylla ba ka Constitution lane ka dulir thaw aiñ kaba ha khliehduh jong ka ri ka ai lad mar ryngkat bad kynthei bad shynrang ban ïashim bynta ha kano kano ka kam, kynthup ruh ban ïa aireng ban long nongthaw aiñ la ha ka jylla (MLA) ne ha ka ri hi baroh kawei (MP), katba ha ka dorbar shnong pat ïa ki kynthei ym shah ban kit kam. ïa kane lah pynksan da kaba ong ba ka dei ka dustur (tradition) kaba la pruid dak u longshuwa manshuwa. Hato haduh mynta mynne ngi dang ïa bud lut ïa kita ki riti ki dustur ba la saiñdur da u longshuwa manshuwa? Hato ki rangbah ki dang phong ïa ki jaiñ kiba phong ki rangbah mynnor re? Hato ka rukom bam rukom shet kam lah kylla bak-ly-bak? Hato ngi dang bat ïa ki jingngeit bieit baroh? Lada ïa kiba bun ki jingbthah jong ki longshuwa ngi lah ïa kyntait namar ba kim ïahap dur bad kane ka juk mynta te balei ba ki rangbah, khamtam eh ki nongpynïaid ïa ka Khasi Hills District Council kim lah ban ai lad ïa ki longkmie/kynthei ba kin ïa ai reng ban long Rangbah Shnong lane ban kit ïa kiwei pat ki kam shnong?
Lada ki kynthei bad longkmie ki ïoh lad ban kit ïa ki kam hapoh shnong, kata kan nang pynkhlaiñ ïa ki ba kin ïoh ruh ka jinghikai (training) halor ka kam synshar-khadar. Ka jylla Meghalaya ka la juh sei ïa ki kynthei kiba tbit ha ka synshar khadar naduh ki por kiba kham mynshuwa. I Kong Mavis Dunn I la long ka myntri hapoh ka sorkar Assam. I Kong Maysalin War bad I Kong Roshan Warjri ruh ki la long ki myntri sorkar bad ki lah pyndep hok ïa la ka kamram. Lehse dei tang ha ka jylla Meghalaya ba ngi ïoh myntri kam pohïing (Home Minister) da ka long kmie bad I Kong Roshan Warjri I lah kit ïa kane ka lyngkor kaba khia khlem riej.
Kawei kaba kham sngewphylla shuh shuh ka long ba ki nongai reng (candidate) ha ka por elekshon ki pyndonkam ïa ki kynthei bad longkmie ban leit run ïing bad kyntu lem ïa ki para longkmie ban jied ïa uta uta u kyrtong bad kata kata ka parti. Nga kynmaw ïalap iap ïa u Bah Peter Marbaniang uba ju ong kumne, “Lada ki longkmie bad ki kynthei ki shaniah ïa uno uno u kyrtong kata te u lah jop beit.” Kata ka jingpynshong nia kaba dei shisha. Ki longkmie kim ju kham shet kylla ïa uno uno u kyrtong shisien ba ki la ai ka jingkular ban kyrshan ïa u. ïa u rangbah te lah ban thied shimiet shimiet kumba long ha ka elekshon shiteng samoi ha ka Mawrynkneng constituency. Uwei u nongïalam samla uba lah kular ban ïarap ïa uwei u kyrtong ïaleh, u kylla jingmut noh shimiet shimiet bad leit ïasoh noh bad uwei pat u kyrtong. Kum kine ki jait jingkylla ngi ju shem bha ha ka por elekshon bad ka daw ka long namar ba kita ki ‘leader’ samla ki shah thied noh ha uwei pat u kyrtong uba kham bun pisa. Ngam pat ju kham ïohsngew ba ki kynthei kin shet-kylla ïa uno uno u kyrtong shisien ba ki la kut jingmut ban ïarap ïa u.
Hynrei mynta ka jingkylla ka long haduh katno keiñ ki longkmie kin long tang ki nongïarap ïa ki kyrtong rangbah bad lano pat kin ïeng ïaleh ai reng ïalade ha ka elekshon ban long ki nongthaw-aiñ? Hato ka por kam la dei ba ki longkmie/kynthei ruh ki ïa ai reng mar ryngkat? Kaba kham sngewphylla shuh shuh ka long ba ym don kawei ruh ka seng saiñ pyrthei (political party) ïa kaba la lam khmat da ki kynthei. Ki nongpynïaid ïa ki seng ruh kim sngew shngaiñ ban ai tiket ïaleh ïa ki longkmie/kynthei wat la ha kiba bun ki bynta ki kynthei ki la pyni ïa ka jinglah jong ki ban pyndep ïa ka jingkitkhlieh kaba la bynshet ha ki.
Ki longkmie/kynthei ki la dei ban kyndit bynriew bad pyrkhat thymmai noh namar ha kine ki bun phew snem kiba la leit ym don ba kitkhia satia ïa ki jingeh jingshon jong ki longkmie. Dei tang kiba phong ïa ka juti kaba thar u prek kiba sngewthuh ïa ka jingpang. Ka longkmie ki ïaid lyngba kiba bun ki jingeh hynrei ha ka jingbynta pisa ha ka synshar khadar ka duna palat ka bhah ki kynthei. Ngi dei ban sngewthuh ba u rangbah da lei lei ruh um lah ban sngewthuh ïa ka jingeh jong kiba kha ba pun bad kiba ïaid lyngba ka kit ka shon kaba khia bha kum ki longkmie kiba la shah iehnoh ha ka u tnga. ïa kane ka bynta lah dei ban kren pynsaw, ym ban tep eit miaw. Ngi ki longkmie ngi dei ban kyndit bynriew bad shimti ïa ka synshar ka khadar ha la ki kti lajong.