Dr. Kiran Mazumdar-Shaw
Katba ngi dang rakhe ïa ka jingdap 75 snem jong u Myntri Rangbahduh jong ngi, ngi kynmaw ïa ka jingbamsmai jong u ba ka ri India kam lah ban long ka ri kaba la kiew khlem ka jingïashim bynta kaba pura jong ki kynthei. Ka jingpynlait paidbah jong u ïa ka Swasth Nari Shashakt Parivar Abhiyaan ka pyni ïa ka jingshisha kaba jylliew: “Lada ka kmie ka koit ka khiah, kumta ka ïing baroh kawei ka koit ka khiah. Lada ka kmie ka shitom, ka jingpynïaid ïa ka ïing baroh kawei ka kulmar.” Kane ka jingithuh-ba ka bha ka miat jong ki kynthei ka dei ka nongrim jong ka jingkiew jong ka ri jong ngi-ka long ka pdeng jong ka jingïaid lynti jong ka roi ka par jong ka ri India.
Ki kynthei ha ka jaka pdeng jong ka roi ka par jong ka ri India
Ki kynthei kim dei tang ki nongïashim bynta ha kane ka jingïaid lynti; ki long ki nongpynïaid jong ka. Ha kylleng ki lab, ki jaka sumar, ki jaka rep, bad ki start-up biotech, ki jingjop kiba jar jar hynrei kiba donbor ki pynwandur ïa ka lawei jong ngi. Pyrkhat ïa ki 10 lak ngut ki nongtrei ASHA kiba long u budlum jong ka tnad ka koit ka khiah jong ka India, bunsien ki dei ki nongïarap ba nyngkong eh ha ka por ba mih ki jingpang. Lane ki kynthei stad saïan ha ka ICMR, NIV, bad AIIMS kiba, ha u snem 2020, ki la ïarap ban pynïakhlad ïa ka SARS-CoV-2-kaba la plie lad ïa ki dawai tika tynrai jong ka ri India kiba la ïalam sha palat 2 billion tylli ki jingai dawai tika kiba la sdang lyngba ka prokram ai dawai kaba heh tam ha ka pyrthei.
62.9% na ki nongtrei kynthei ha India ki trei ha ka rep ka riang, bun mynta ki la shah hikai ha kaba pyndonkam ïa ki lad ki lynti kiba pynshong nongrim ha ka biotech na ka bynta ban ïakhun pyrshah ïa ka jingtyrkhong bad ban ïada ïa ki jingthung jingtep. Ha ka jingseng kam ha ka biotech, ki kynthei ki ïalam ïa ki startup ha ka jingpeit bniah ïa ki jingpang ha ka rukom trei kaba jemdor, ka jingpeit bniah ïa ki genomics, bad ka jingpynmih ïa ki dawai tika. Kine kim dei ki khana kiba kyrpang; ki long ki sakhi ba im jong ka Nari Shakti jong ka ri India.
Ka polisi bad ka jingkyntiew ïa ka jingpynskhem ïa ki kam
Ki sienjam jong ka sorkar ki la long kiba kongsan ha kaba plie ïa kane ka lad. Naduh ka Beti Bachao Beti Padhao haduh ka Mission Shakti, na ka Nari Shakti Vandan Adhiniyam kaba kongsan kaba pynthikna ïa ka jingmihkhmat jong ki kynthei ha Parliament, haduh ka jingpynkupbor ïa ka ïoh ka kot lyngba ka Pradhan Mantri Mudra Jajana, ka Stand-Up India, bad ka Jan Dhan Jajana-ka jingtei na ka bynta ka roi ka par kaba lamkhmat da ki kynthei ka long kaba skhem.
Palat 54 klur tylli ki account Jan Dhan la plie, ha kaba ki kynthei ki don haduh 56% na ki-ka jingthew jong ka jingkynthup ha ka kam pisa kaba ym ju ïohi ha kylleng ka pyrthei.
Hapoh ka Mudra Yojana, jan 70% na ki 43 klur ki ram la ai sha ki kynthei kiba seng kam seng jam. Ka Nari Shakti Vandan Adhiniyam shen kan sa pynthikna ba shi bynta na ka lai bynta jong ki seat ha ka Parliament yn buh kyrpang na ka bynta ki kynthei-ban pynthikna ïa ka sur jong ki ha kaba pynwandur ïa ki polisi.
Ka Saïan, ka Teknoloji bad ka Jingsaiñdur thymmai: Ka India ha kaba ïadei bad ka Pyrthei
Ha ka saïan bad ka teknoloji, ki kynthei ha India ki dang sdang ban poi sha ki kliar. Ha ka ISRO, ki kynthei saïantis ki la long ki mission director na ka bynta ka Chandrayaan-2 bad ka Mars Orbiter Mission, kaba pyni ïa ka jingkiew jong ka India kum ka ri kaba donbor ha ka kam haw haw.
Kaba kongsan ka long ba ka India ka lamkhmat ha ka pyrthei ha ka jingïashim bynta jong ki kynthei ha ka jingpule STEM: 43% na kiba pyndep ïa ka STEM ha India ki dei ki kynthei, haba ïanujor bad 34% ha America, 32% ha European Union, bad 33% ha ka OECD average.
Hynrei, tang 19% na ki stad saïan, ki enjiniar, bad ki technologist ki trei ha ka R&D ha ki jaka stad saïan, kaba pyni ïa ka jingdonkam kyrkieh ban pynkylla ïa ki jingmyntoi na ka jingpule sha ka jingdon bynta ha ki jaka trei.
Ki prokram jong ka sorkar kum ka BioCARe bad ka WISE-KIRAN ki la ïarap ïa ki kynthei stad saïan kiba wanphai na ki jingsangeh trei ban sdang biang ïa ki jingsaiñdur thymmai. Dang shen, ka BIRAC ka la rakhe ïa palat 75 ngut ki kynthei kiba seng kam ha ka biotech, kaba pyni ïa ka jingwan jong ki nongïalam kiba thymmai. Ha ka pyrthei baroh kawei, ki kynthei ki bat tang duna ïa ka 20% na ki kyrdan nongïalam ha ka biotech, kaba pyni kumno ka jingkiew jong ka India ka lah ban buh ïa ki nongrim na ka bynta ka jingïadon bynta lang ha ka jingseng kam ha ka liang ka saïan.
Ka jingpeit shakhmat: Ki kynthei kiba prat lynti
Ka lawei jong ka jingroi ba la ïalam da ka saïan yn sa pynwandur da ki kynthei kiba kyntiew ïa ka genomics, ka jingwad bniah ïa ki molecule, ka jingstad biologics bad ki jingsumar ba jynjar. Kin ïalam ïa ki rukom pynbiang ïa ka biotech, ki rukom pynïaid ïa ki kam, bad ki rynsan pynpoi ïa ki lad jingsumar ha ki jaka nongkyndong, ban pynthikna ba ki jingsumar kiba jemdor kin poi wat sha ki shnong kiba jngai tam.
Ka jingïaid lynti jong nga-naduh ka lab jong ki mar jot haduh ka jingtei ïa ka karkhana biologics kaba treikam ha kylleng ka pyrthei-ka la hikai ïa nga ba ka jingsaiñdur kam ju mih tang ha ki kamra jingïalang. Ka mih na ki tynrai, ba la aibor da ka jingminot: u nongtrei ba tbit, u post-doc, u nongtrei ka koit ka khiah. Haba ai lad bad jingithuh, ka jingktah jong ki ka long kaba khraw.
Ka por ba kongsan ïa ka India
Ka jingkylla ha ka biotech, ka jingshngaiñ ha ka koit ka khiah, ka jingshngaiñ ha kaba ïadei bad ki mar bam, bad ki pud ba thymmai jong ka kam haw haw bad ki teknoloji digital kin batai ïa ka jingkiew jong ka India ha ki phew snem ban wan. Ka jingthmu jong u Myntri Rangbahduh ka long kaba shai: ym dei ban peit ïa ki kynthei kum ki nongïoh jingmyntoi, hynrei kum ki nongteilang jong kane ka lawei.
Ka jingkyntu ban shim ïa ka sienjam
Mynta ka dei ka por jong ka jinglong nongïalam ha ki kam ban pynthikna ba ki kynthei stad saïan, ki nurse, ki nongtrei ka koit ka khiah, bad ki nongseng kam kin paw, ki don ki lad ki lynti kiba pura, bad ki don ka bor kaba pura. Ynda ka la jia kumta, ka India ym tangba ka pyndep ïa ka jingbam smai jong ka-kan palat ïa ka jingkhmih lynti jong ka pyrthei. Namar ka lawei kaba la tei da ngi baroh, bad kaba la ïalam da ki kynthei, kan long kaba ym lah ban khanglad.