Ki jingtyrwa jingkñia ka ‘Siang Behdieñkhlam’ jong ki longïing ha ki pliang rnong ha ka por Behdieñkhlam

H.H.Mohrmen

Ka ‘Siang Behdieñkhlam’ ka dei ka jinglehniam kaba tyrwa jingkñia ha ki pliang rngong ha ka por Behdieñkhlam, ‘ka siang ïap’ ka dei ka jingtyrwa jingkñia jong ki longïing na ka bynta ki dkhot ka ïing kiba la khlad, ïa ki jingtywa jingkñia la tyrwa ha ki pliang rnong kiba heh 12 inches ha ka diameter, ym don jingpher lada ki longïing ki ai katno-katno tylli ki pliang jingtyrwa ruh ha ka por ba leh ïa ka jingkñia niam ‘ka siang’ ha ka por Behdieñkhlam .
Ha ka por Behdieñkhlam, katkum ka niam ka rukom ki longïing ki ju buh jingkñia haduh hynriew tylli ki pliang, ka pliang kaba nyngkong ka dei halor ka ‘poi tpep poi tbar,’ bad la tip ruh kum ka “kiwa seiñ ïa u mootylleiñ u moo tymmoh,” (na ka bynta kito kiba la poi shaduh ka thong ba khatduh jong ka mynsiem, ha kaba ïa ki shyieng jong ki la buh ha ka jaka ba ki khot ‘ki tpep lane tpar), kine ki dei kito ki longshwa ba la khlad kiba la don ki jaka kyrpang ba ju khot ‘seiñ mootylleiñ mootymmoh’ — (ka jaka ba buh ïa ki synieng jong kiba la iap ba la shna da ki kur)
Ka pliang ai jingkñia kaba ar ka dei na ka bynta kito ki longshwa kiba la poi haduh ka kyrdan ba ju khot ka ‘pynchong ngiah,’ ( ka jaka shongthait ba shipor jong ka mynsiem), baroh ki kur ‘ïoh ka khrong ka khri,’ (ki kur ki jait ba kongsan jong ka Raid Jowai), ki don ar bynta ha ka ka ‘tpep’ ka jaka ba buh ïa ki shyieng, ki ar bynta ki dei kiba ju khot ‘thaw pynchong ngiah’ bad ‘poi tpep poi tpar’, kiwei pat la tip kum ki ‘chong kynthap, chong kyndiam’ kine kim da donkam ban don ha ki ar bynta ha ka tpep.
Ka pliang knia kaba lai pat, ka dei ka ‘ïoh sati,’, ka dei ïa kano kano ka kynthei kaba shongkurim tang shi sien bad kaba don tang uwei u kurim, ka pliang kñia kaba saw ka dei na ka bynta kito ki dkhot jong ka longïing ne ‘lai paruid,’ kaba mut kito kiba shongkurim ïa ki kynja kñi ba na ka liang u kpa, ka pliang kñia kaba san ka dei na ka bynta ki ‘khonlor,’ kaba mut kito ki khyllung kiba khlad noh ha ka por ba kha lane (babies who died a premature death), ka pliang kñia kaba hynriew ka dei na ka bynta ki ‘ki chongbro chongban,’ kaba mut na ka bynta kito ki briew rangbah shynrang kiba iatrei bad ka longïing longsem bad ba la pdiang ïa ki kum la ki jong.
Ki don ruh ki longïing kiba buh lane tyrwa jingkñia sa kiwei kiwei ki pliang ruh na ka bynta ‘ki waboon walang,’ kaba mut ka jinglehniam ne ka jingkñia niam na ka bynta kiba bun ba lang kiba dei ki longshwa man shwa ba la khlad ki bym shym la kynthup lang ka ka pliang kñia kaba hynriew, kawei pat ka jingkñia niam ka dei na ka bynta kito kiba khlad da kawei pat ka rukom khlad lane kata ka unnatural death lane ka “ki ïap mynsoo,” na ka bynta kine kiba iap pat mynsaw ïa ka jingkñia la pyndep shabar ka ïing, ki don ruh ki pliang tyrwa jingkñia na ka bynta ki khynnah ba tip kum ka ‘ki siang pa siang men’ ha kaba ki khynnah ki lah ban buh jingkñia ne tyrwa jingkñia kum ka jingburom iala ka kmei lane u kpa ba la khlad.
Ki jingkñia ba kongsan ba buh jingtyrwa dei ka ja ba la dep shet bad ka ‘dakha patli’ lane ki dohkha ba kyrpang, u kwai, tympew bad ar jait ki kait lane ‘ladaw bamkhon’ bad ‘ladam bamdoh.’ Nalor kane ki longïing ki lah ban buh jingkñia da kino kino ki jait soh kiba lah ban ïoh na ïew na hat.
Kane ka ‘Siang Behdieñkhlam’ ka dei ka jingwad bniah jong u nongthoh kaba dei ruh kaba donkam bha ha ka tynrai lane ka tradition, ïa kane ka jingwad bniah ne Research la kyrshan lyngba ka Chief Minister’s Research Grant 2024–25, katkum ka Mina Laloo bad Rilang Lato, ka dei kaba donkam bha ha ka jingleh niam Behdeiñkhlam bad kaba ïoh mynsiem ne don mynsiem bha, kiwei pat kiba don bynta lang ha kane ka jingwad bniah ki kynthup u ma Dawmanshuh Lamar, Wanmon Rngad bad ki para.