Dr. Mansukh Mandaviya
Da ki phew snem, ka India ka ïakhun bad ka jingtlot ka jingkiew ka ïoh ka kot, ka jingbamsap kaba la neh tynrai, bad ka jingbym don ka jingkitkhlieh kaba ïaineh ha ka jingthaw ïa ki lad ïoh kam bad ka bha ka miat jong ki nongtrei. Ki jingpynthut ïa ki kam namar ki kam saiñ pyrthei ki ïai bteng ban pynthut ïa ki kam karkhana, ki pynslem ïa ki jingbei tyngka bad ki la pynduh ïa ka jingshaniah ha ka rukom synshar. Ka long kaba sngewsih ba ki sorkar kiba mynshuwa ki pynduna ïa ka bha ka miat ba ïadei bad ka bynta jong ka jingtrei sha ki jingpyrta, khlem da lah ban pynbeit ïa ki jingeh ba ki nongtrei ki ïakynduh.
Ka la shim por ïa ka jingkylla kaba kongsan ha ka jinglong nongïalam ha ka ri ban weng ïa kane ka jingbymlah treikam. Na ki kynroh jong ka Red Fort, u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi u la kyrpad ïa ka ‘Shramev Jayate’, da kaba pynbna ba ka burom jong ka jingtrei ka dei ban ïeng hapdeng jong ka jingïaid lynti jong ka ri sha ka roi ka par. Kane kam shym la long tang ka jingpyrta, ka long ka jingsdang jong ka jingsngewthuh ba thymmai jong ka ri kaba buh ïa ki nongtrei ha ka pdeng jong ka jingthaw ïa ki polisi.
Ka jingdonkam ïa kum kane ka jingkylla ka la long kaba la slem bha. Ka jingtei ïa ka aiñ treikam jong ka India ka sdang naduh ki snem 1920-1950 bad la pynwandur ïa ka da ka jingmut jingpyrkhat jong ki nongsynshar phareng. Katba ka bynta ba ïadei bad ka jingtrei ka la kylla stet bha. Ka jingkiew ka ïoh ka kot jong ki gig bad platform, ka jingpynkylla digital, ki rukom treikam kiba lah ban pynkylla, bad ki karkhana kiba katkum ka juk mynta ki pynkylla dur thymmai ïa ki rukom treikam ha ka pyrthei. Hynrei ki aiñ treikam jong ka India ki la sahkut ha ka por, khlem lah ban kyrshan ïa ka bor treikam kaba mynta ne ïa ka ïoh ka kot kaba kham lah ban ïakhun.
Sa shisien pat, dei u Myntri Rangbahduh u Modi uba lyngba ka Panch Pran jong u, u la kyntu ban pynduh noh ïa ka jingmut jingpyrkhat jong ngi kum ki nongsynshar phareng bad ban pdiang ïa ka rukom treikam kaba la pynkhreh na ka bynta ka lawei. Ki aiñ kiba la rim ki la neh ym namar ba ki treikam, hynrei namar ba ki sorkar kiba mynshuwa kim don ka monsaiñ pyrthei, ka jingshlur, bad ka jingthmu ban pynthymmai ïa ki katkum ki jingshisha kiba dang mih bad ki jingdonkam jong ka ri.
Hapoh ka jingïalam jong u Myntri Rangbahduh u Modi, ka kyrdan jong ka India ha ka pyrthei ka la kiew sha ki kyrdan kiba ym pat juïohi mynno mynno ruh. Ka pyrthei ka ithuh ba ka India kam dei shuh tang kaba ïashim bynta ha kaba pynwandur ïa ka lawei, ka ïarap ban batai ïa ka. Hynrei ban shim shisha ïa kane ka por ba kongsan bad ban pynkylla ïa ka lad sha ka jingroi jingpar kaba jrong samoi, ka India kam lah ban sah tang ha ka rukom treikam jong ka por synshar phareng kaba la tei na ka bynta ban synshar ym ban pynkupbor.
Ka jingpynkylla kaba pura ka la long namar kata kaba donkam ban ïoh ïa ka jingplie ki lad ïoh kam kaba kham heh, ban pynïar ïa ka jinglong ryntih, bad ban pynthikna ïa ka jingshngaiñ ha ka imlang sahlang baroh kawei. Da kaba ithuh ïa kane ka jingdonkam jong ka ri, ka Sorkar Modi ka la shim ïa kawei na ki jingpynkylla kaba kongsan tam ha ka ri India kaba laitluid. Ki 29 tylli ki aiñ treikam kiba kham mynshuwa kiba la phiah la pynïasoh lang ha ki saw tylli ki aiñ treikam kiba shai bad kiba ïadei: ka Code on Wages, ka Industrial Relations Code, ka Code on Social Security, bad ka Occupational Safety, Health and Working Conditions Code.
Ha ka 21 tarik u Naiwieng 2025, kine ki Labour Codes ki la treikam. Ki wanrah ïa ka rukom treikam kaba mynta kaba long kaba kyrshan ïa ki nongtrei bad kaba kyrshan ïa ka jingroi, kaba pyni ba ka India ka long kaba la pynkhreh ban pynbiang ïa ki jingdawa jong ka ïoh ka kot kaba kiew stet ha ka pyrthei.
Naduh ba la mynjur ïa ki Codes da ka Ïingdorbar Thawaiñ Parliament ha u snem 2019 bad 2020, katto katne ki Jylla, ki Union Territory, ki seng jong ki nongtrei, bad ki seng karkhana ki la pdiang sngewbha ïa ka jingthmu ban kiew shaphrang jong ki. Da kaba ithuh ïa ka jingbha jong ki, ki Jylla ha kylleng ki bynta jong ka saiñ pyrthei ki la pynkylla stet ïa ki aiñ treikam jong ki katkum ki Codes. Kum ka nuksa, ki Jylla kiba la ailad ïa ki kynthei ban trei mynmiet da ka jingmynjur jong ki bad ki lad jingïada kiba biang, ki la sakhi ïa ka jingkiew kaba 13% ha ka jingdon jong ki kynthei kiba trei.
Kiba don bynta ha kylleng ki kam ki la ithuh ïa ka jingdonkam ban ïaid shakhmat na ka rukom treikam kaba la rim. Ki jingnoh synniang jong ki ki la ïarap ban pynwandur ïa ka rukom treikam kaba ryntih kaba ïada ïa ki nongtrei katba ka ïarap ban kiew ka ïoh ka kot.
Ha ki jingïakren jong nga bad ki nongtrei bad ki nongïalam jong ki karkhana, kawei ka khubor ka la mih man ka por, ka jingdonkam ïa ka jingshai, ka jinglong hok, bad ka burom ha ka jaka trei. Kane ka nongrim ba ïalam lynti ka pynwandur ïa ki jingpynkylla jong ngi, da kaba bujli ïa ka rukom treikam kaba bun ki jnit ki jngat, ka bym ryntih da ka rukom treikam kaba suk, kaba shai bad kaba ïada ïa uwei pa uwei u nongtrei.
Ki Labor Codes, ki buh hakhmat eh ïa ki jingmyntoi jong ki nongtrei katba ka pynïahap ïa ki jingkhmih lynti jong ki nongpynïaid kam. Ki kyntiew ïa ka lad ai jingsumar bad pynïar ïa ka jingshngaiñ ha ka imlang sahlang. Ki ai ka jingithuh kaba pura ïa ki nongtrei audio-visual bad ki nongtrei gig bad platform. Ki ïarap ïa ka jingpynbiang ïa ka ESIC ha ka ri India baroh kawei, ka jingbthah ban leh ïa ka jingpeit bniah ïa ka koit ka khiah man la u snem na ka bynta baroh ki nongtrei kiba la 40 snem shaneng, kynthup ïa ki nongtrei ha ki bri kiba la shah kyntait mynshuwa, bad ki pynthikna ïa ka jingsiew kaba la buh da ka aiñ na ka bynta baroh ki nongtrei ban pynduna ïa ki jingïapher ha kylleng ki Jylla. Ki kyndon kum ki shithi thung kam ba dei ban leh, ki slip ba ïadei bad ka jingsiew ba la pynthikna, bad ka shuti ba la siew man la u snem ki ai ka jingshong shngaiñ, ka burom, bad ka jingïada kaba kham khraw ïa uwei pa uwei u nongtrei.
Kum sa kawei ka lad na ka bynta ka jingai kam kontrak, ki Codes ki wanrah ïa ka Fixed Term Employment (FTE). Hapoh ka FTE, ki nongtrei kiba trei ha ka por ba la buh ki ïoh ïa kajuh ka bainong, ki jingmyntoi, bad ki jinglong jingman ha ka kam kum ki nongtrei ba la pynskhem, kynthup ïa ka shuti ba la siew, ki por trei ba la pynbeit, ki lad jingsumar, ka jingïada ha ka imlang sahlang, bad kiwei kiwei ki jingïada katkum ka aiñ. Kaba kongsan, ki nongtrei FTE ki lah ban ïoh ïa ka gratuity hadien tang shisnem ka jingtrei kaba dang bteng.
Ki Codes ki pdiang ruh ïa ki jingshisha jong ki jaka trei jong kane ka juk. Lada u nongtrei u jied mon sngewbha ban trei palat ïa ki kynta ba la buh, ki dei ban ïoh bai lutksan ar shah ïa ka dor ba ju siew na ka bynta ka jingtrei palat ïa ka por, ban pynthikna ïa ka jinglong ryntih ha man la ka jinglong jingman.
Ka Nari Shakti ka long u rishot ba kongsan jong kine ki jingpynkylla. Da kaba ïalam da ka jingïohi jngai jong u Myntri Rangbahduh Modi ïa ka roi ka par ba ïalam da ki kynthei, ki Codes ki plie lad thymmai ïa ki kynthei ban ïashim bynta ha kylleng ki kam, kynthup ïa ka jingtih mar poh khyndew da kaba rung shapoh ki par, ki mashin kiba heh, bad ka jingtrei ha ka por mynmiet, katkum ka jingmynjur bad ki lad jingïada kiba khlaiñ.
Ha kajuh ka por, ki Codes ki pynduna shibun ïa ka jingban khia jong ka jingbud ryntih ïa ki nongpyntreikam da kaba wanrah ïa ka jingpynrung kyrteng kaba shisien, kawei ka laisen, bad ka jingai jingtip tang shisien. Kane ka jingpynsuk kan pynshlur ïa ki karkhana ban pynïar bad buh ïa ki unit jong ki ha kylleng ka India, da kaba kyntiew ïa ka jingïoh kam ha ki thaiñ.
Ka jingkiew jong ka India ha kaba pynïar ïa ka jingïada ha ka imlang sahlang, na ka 19% ha u snem 2015 sha ka 64.3% ha u snem 2025, ka la ïoh ïa ka jingïaroh ha ka pyrthei. Ka International Labour Organization ka la ai jingïaroh ïa ka jingtrei shitom jong ka India, katba ka International Social Security Association ka la pynkup burom ïa ka India da ka khusnam jong ka na ka bynta ka Outstanding Achievement in Social Security. Kine ki seng ki la ïaroh ruh ïa ki Labour Codes ba thymmai kum kaba katkum ka juk mynta, kiba ïar, bad kiba kyrshan ïa ki nongtrei.
Wat hapdeng kine ki jingmyntoi, ka paw shai ba bun na ki jingkynthoh, ki mih ym na ka jingsngewthuh ïa ki jingpynkylla hynrei na ki jingmyntoi saiñ pyrthei kiba la shong tynrai kiba pyrshah ïa ka jingkylla. Kito kiba shaniah ha ki rukom treikam kiba la rim bad ki bym shai mynta kim sngewtynnad ïa ka rukom treikam kaba shai, kaba thikna bad kaba phaikhmat ha ki nongtrei. Ha ka jaka ban pdiang ïa ka jingkylla kaba bha kaba kine ki Code ki wanrah, ki la jied ban pynphriang ïa ki jingtip kiba bakla.
Ki Labour Codes ki pyni ïa u marmer wanrah jingkylla ha ka jingïaid lynti jong ka India sha ka Atmanirbhar bad Viksit Bharat. Ki pynneh ïa ka burom jong u nongtrei, ki pynshlur ïa ka jingroi jong ki karkhana, bad wanrah ïa ka rukom ha kaba ïa ka hok bad ka burom jong ki nongtrei la ïada, bad ki nongtrei ki long ka kor ba ai mynsiem ïa ka Atmanirbharta.
Da ba jingïalam ba ïohi jngai jong u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi bad ka jingaiti sha ka Sabka Saath, Sabka Vikas, Sabka Vishwas, Sabka Prayas, kine ki jingpynkylla ha ka bynta jong ka jingtrei ki buh ïa ka nongrim na ka bynta ka ïoh ka kot kaba katkum ka juk mynta, kaba skhem bad ka ïoh bynta lang kaba buh ïa ki nongtrei bad ki karkhana ha ka bynta ba pdeng jong ka roi ka par jong ka India.
(U nongthoh udei u Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ïa ka Tnad Labour & Employment bad Youth Affairs & Sports).