Ki aiom ki don ka bor treikam kaba khraw halor kumno ki gene jong u briew ki treikam bad ki kylla katkum ki aiom, la ong ki stad saiantis ka koit ka khiah. Kane ka lah ban batai ba balei ki katto katne ki jingpang ki jur bha ha ka por Tlang, ki la ong ha ka Nature Communications. Kine ki stad ka koit ka khiah ki la lap ba ki gene kiba don bynta bad ka immunity- kata ka bor ïada ne ïaleh pyrshah ka met ïa ki khñiang jingpang- ki long kiba kham khlaiñ treikam ha ki bnai khriat. Bad katba kane ka ïarap ban ïaleh pyrshah ïa ki jingpang kum ka baïongkhlieh, ka lah ban pynmih lane pynjur ïa ki jingshitom, ka arthritis, ha kaba ka met ka ïaleh pyrshah ïalade.
Ka kynhun ki stad wad bniah na ki ri ka pyrthei ka la bishar bniah ïa ka snam bad tissue ba la shim nuksa palat 16,000 ngut kiba im ha kylleng ka pyrthei. Na ki 22,000 ki gene ba ki la bishar bniah bha- kiba long jan baroh ki gene ba ki briew ki don- shi pawa ki la pyni ïa ki dak ki shin kiba shai bha ka jingïapher bad jingkhlaiñ ki gene ha ka met ka long katkum ka jingkylla ka aiom. Ka jingnang jur ka jinglong tyrha ne at, ka lah ban long ka daw jong ka jingma na ka bynta ki jingpang ba bunjait.
Kine ki jingkylla jong ki gene, ki stad wad bniah ki ong ba ki gene ha ka met ki don bynta bad ka immunity ne ka bor ïaleh pyrshah khñiang jingpang jong ka met bad khamtam eh ka jingpang at, tyrha bad ktha. Ha ki bnai khriat – hapdeng Nohprah haduh Rymphang, ki briew kiba im ha ki bynta ba shatei u Equator bad bnai Jylliew haduh Nailar kiba im ha ka bynta ba Shathie ka pyrthei – kine ki gene ki long kiba kham treismat kham khlaiñ. Ki briew kiba im marjan bad u Equator, ha kaba ka jingshit ne jingkhluit ka mariang ka long kham jur ha shi lynter u snem, ki la ïohi ïa ka jingïapher ki gene ha met katkum ki aiom bad ki jaka ba ki sah. Ka immunity bad kata ka inflamation ne jingpang at bad tyrha ne ktha ki don jingïadei bad ka aiom slap, haba ki jingpang kum ka malaria ki kham saphriang bha.
Hapoh Iceland, ha kaba ka mariang ka long kaba khriat bha, la lap ïa khyndiat ki jingkylla katkum ka aiom. U Prof John Todd, uwei na ki nongthoh jong ka Cambridge University hapoh UK, u la ong ba kine ki jingshem ki lah ban batai balei ki briew ki long kiba kham thikna ban ïoh ïa ki katto katne ki jingpang tang ha kajuh ka aiom jong u snem. Ka jingpang at bad tyrha ka don ïa ka bynta ba kongsan bha ha ki jingpang kum ka rheumatoid arthritis, type-1 diabetes bad jingpang klongsnam, kiba jur ha ka por Tlang kynthup ha UK. Kum ka nuksa – “Hapoh UK, ka jingkiew ki jingjia bathymmai jong ka jingpang type-1 diabetes ka jur bha ha u Kyllalyngkot, Rymphang bad Lber. Ki jingshem, ki ai jingmut ba shi bynta jong ka daw na ka bynta kane ka dei ka jingjur ka jingpang at bad tyrha ka sniehdoh bad ka jingtreikam ki gene ”, la ong u Prof Todd.
U Prof Todd u la ong ba ka long kaba eh ban batai thikna kaei kaba jia, naba kiba bun ki daw ki don bynta ha kaba wanrah ka kabu ïa ki briew ban ïoh jingpang. Kumjuh ruh, ki jingpang bad kiwei kiwei ki daw, kum ka jingthait jingjrem bad nutrition, ki lah ban ktah ia ka rukom treikam jong ki gene.
U Tim Spector, uba long u professor jong ka genetic epidemiology ha King’s College London, u la ong “kawei pat ka bynta kaba lah ban long kaba donkam ne kongsan ka long kita ki microbes hapoh ka kpoh jong ngi, kiba ma ki ruh ki kylla hapdeng ki aiom bad ki lah ban wanrah ia kum kine ki jingkylla namar kita ki jingkylla ka rukom bam katkum ki aiom”. U Prof Tim Hubbard, uba dei ruh na ka King’s u la ong ba ka lah ban don kata ka jingmyntoi ba sha lyndet jong kine ki jingkylla ka mariang ne aiom ba la lap da ki stad wad bniah. Sa kawei pat ka jingkylla katkum ka aiom ba ki la iohi ka long ha ki gene ba don jingïadei bad ka metabolism. Kine ki jingshem la ngeit ba kin long ka jingmyntoi na ka bynta kumno ban wad ïa ki lad ki lynti, ong u Todd.
