Ha kine ki khyndiat taiew ba la dep, ki la don bun ki jingïatai halor ka kamram ki nongpynïaid niam ha ka ban kdew lynti lem ïa ki nongbud jong ki khamtam eh haba la jan poi ka por ban jied nongthaw-aiñ. ïa ka jylla Meghalaya la ju sin kum ka “Christian State,” namar katkum ka census 2021, kumba 75 na ka 100 ki nongshong shnong ki dei ki nongbud ïa ka niam Kristan. Hynrei haba peit pat ïa ka synshar-khadar, ha kaba kiba shah jied ban kit ïa ka kam myntri sorkar ki dei baroh ki Kristan ym ïohi dak ïohi shin ei ei ruh ka ban kdew ba kane ka jylla ka long kham kyrpang bad kham pher na kiwei pat ki jylla. Pynban ki jylla kiba kham jur ka jingbamsap ki dei ka Nagaland bad mynta ka jylla Meghalaya jong ngi.
Ki nongjied nongthaw-aiñ (voter) kiba pli ki shah kynnoh ba ki shim pisa na ki kyrtong ïaleh elekshon. Kane ka dei ka jingshisha, hynrei ym baroh ki nongjied ki long kumta. Kiba kham ïohnong bha ha ka por elekshon dei kito ki nongpynïaid kam (leader) jong u/ka kyrtong ïaleh elekshon kiba bunsien ki shimti ïa ka kam sam pisa sha ki paidbah. Bun na kum kita ki ‘leader’ bun ba ki thep pla ïa ka pisa bad ki sam tang katto katne. Tangba shah tei pop pat u/ka kyrtong ïaleh. Namar ba ki kyrtong ki lah theh pisa palat ha ka por ïaleh elekshon kim banse ban pynmih kylla ïa kata ka pisa ynda haba ki lah jop elekshon. Lada ki ïoh shong lei lei ha ka liang synshar bad ïoh bat syndon ïa ka kam myntri te ka jingkhwan myntoi shimet na ki skim paidbah baroh ka long kaba palat liam.
Ka synshar-khadar ha kine ki saw snem ba la leit ki long shisha kaba dap da ka jingkynnoh bam-sap. Mab ba don ba kdew kti ïa ka sorkar, ka shu phah da ka jingtohkit (inquiry) kaba shu pynthame ïa ngi ki paidbah. Ha kaba kut baroh kita ki jingtohkit ki long lehnohei namar naduh ba sdang ka jingthmu ban seng ïa kata ka kynhun tohkit hi ruh ka long tang ban shu thied por bad ban pynkylla lang matlah ïangi ki paidbah bad ïa ki nongthoh khubor kiba kdew ïa ki jingduna, jingbakla ka sorkar na ka por sha ka por.
U Phadar Albert Thyrniang uba ju thoh ïa ki artikil ha ki kotkhubor phareng u ju kren pyrshah ïa kiba bun ki jingdkoh ha ka synshar khadar. U ju kdew ruh ïa ka jingbam sam hapoh ka sorkar MDA kaba pynïaid ïa ka sorkar ha ka jylla bad kaba ïatrei ha kti ha kjat bad ka seng BJP. Une u Phadar kum uba la aiti lut ïalade ban shakri hok kumba bthah u Jisu Krist u kren pyrshah beit khlem da kyllaiñ ktien than. Dei kata keiñ ka kamram jong ki nongpynïaid balang. Ki dei ban sneng ban kraw ïa ki nongbud jong ki ban long kiba peitngor haba jied ïa la u nongthaw-aiñ shisien san snem, namar lada bakla jied, kane ka jylla kan nang sahdien bad ka jingduk ruh kan nang kiew. Nalor kata ha ka liang ka thoh ka pule ruh ngi la nang hiar kyrdan. Ha ka liang ka koit ka khiah ngi shem bun ki jingdkoh bad jingbym don ki lad ai jingsumar ha ki nongkyndong jongngi.
Ka kamram jong ki khlieh nongpynïaid balang ka long ban plied lem ïa ki khmat jong ki nongbud jongki bad ban ai jinghikai lem ïa ki ïa kum uei/kaei ki nongthaw-aiñ ki dei ban jied. Ka Balang Khristan ka dei ban ïaid ha ka dienjat u Khrist uba ym ju riej ban kren ïa ka jingshisha. U Khrist um ju ïajan bad ki ba long heh long haiñ, u ïajan bad ki rangli ki juki. U niad ïa ki ummat jongki; u pyntngen ïa ki bad u ai jingkyrmen de ïa ki. Ha kata ka por ym pat don kata ka rukom synshar ïa kaba hap jied ïa ki nongthaw-aiñ. La synshar da ki patsha. Lada dei ba u Khrist u don ha kane ka pyrthei kaba mynta khlem pep un sharai lem ïa ki nongbud jong U bad un ym riej ban kren beit kumba dei. Un jin da la pynrem ïa ka jingbam sap ki khlieh sorkar kaba khlem jinglehraiñ shuh. Dei namar ba u Khrist u kren khlem riej ba u la shah pyniap halor diengphna. Ki nongïalam kane ka juk jongngi mynta pat ki kloi ban ïajan bad ki politishan bad wat ban ïa kanbas elekshon na ka bynta jongki ruh tang namar ba ki dei na kajuh ka Balang. Ki kyrtong ïaleh pat ki ai jingïarap ia ki Balang da ka pisa ïa kaba ki nongpynïaid ki kam ba ki pyndonkam ha ki kam pynroi hapoh ka Balang.
Ki bapli ki nongbud ki long kum ki blang kiba shu bud matlah khlem da lah ban buh jingkylli na ki nongpynïaid Balang haba ki ïaid ha ka lynti ka bymdei. Hooid don katto katne ngut kiba dang bud shisha ïa ki jinghikai u Khrist hynrei kiba bun te lah shah pynthame ha ki sbai pyrthei. Ki dkhot balang Kristan ki la dei ban kyndit bynriew noh bad ban buh ïa ki jingkylli hakhmat ki nongïalam jong ki.
Ka ïingmane kam dei ka ïing ha ka ban kren tang shaphang ka bneng bad shaphang ka jingim ka bymjukut. Ka ïingmane ha kane ka juk mynta ka dei ka jaka ai jinghikai ïa ki paidbah khnang ba ka jingim jongki ha kane ka pyrthei kan ym jynjar than tang namar ba la tuh noh ïa ki hok jong ki. Ki paidbah ki dei ban tip ba ki don ïa ka hok ban ïoh ïa ki skul bad ki jaka pule kiba biang wat sha ki shnong kiba kyndong tam eh ruh. Kumjuh ïa ki jaka sumar. Ki Balang ki dei ban ai jinghikai ïa ki paidbah kumno ban wad ïa ki jingjubab halor ki jingdkoh trei kam na ki tnad trei kam ka sorkar (department) lyngba ka Right to Information (RTI). Bun bah ki bym pat tip ïa kane ka hok kaba kongsan tam bad kumno kane ka hok ka pynkup bor ïangi ki paidbah.
Dang ha kine ki khyndiat sngi ba la dep ki nongïalam Balang Khristan hapoh ka kynhun Khasi-Jaintia Church Leaders’ Forum (KJCLF) ki la ïa kynduh ïa ki nongialam seng saiñ pyrthei. Hynrei ym baroh ki Party ki poi sha kata ka jingkhot. Don kiba ong ba ki khlem shah khot. Kata ka jingkhot ka long hana ban kyntu ïa ki nongïalam politiks (political leaders) ba kin wanrah ïa ka synshar khadar kaba khuid bad kaba ïaid beit ïaid ryntih. Ban ïa kaba ïakynduh ïa ki seng saiñ pyrthei kan kham bha lada ki nongïalam Balang ki ai jinghikai ïa ki nongbud jongki ha kine ki 7 bnai ban wan kumno ba kim dei shuh ban jied ïa ki nongthaw-aiñ kiba lah thoh bria da ka jingbamsap. Kata kan long ka jingnoh synniang kaba kordor tam na ka liang ki nongïalam Balang.
