KATNO PHI KAMAI?

– Samla Sankupar Lyngdoh, Umsong, Ribhoi
Sa tang khyndiat bnai ngin ioh ban sakhi ïa ka General Election hapoh ka jylla ka jong ngi, ki paitbah ki la sdang khohreh bad sdang shong shit. Ki briew ki ba mut ban ai reng ki la sdang ban mih ban sei la ki maida ki atta ban ber ban pah ïa ki paitbah. Ki la sdang ban ïaid sha rum shaneng ban pyn ithuh ïalade bad ban leh nong Samaria ba bha ban ïarap ïa ki paitbah haka donkam bad khamtam ha ka pang ka shitom. La da don ba iap briew kum ba ong I Bah Ardent Miller Basaiawmoit, ha ïing iap briew ïa tyngkhuh para candidate bad hana ka met kam pat pjah ki candidtate ki la ïa dap hi smam.
Ki kynhun Balang lane ki shnong ba don jingïaseng ha kine ki snem pynkhreh election ki da rkhie sammut namar kim da dei than ban khuslai eh, bad kim da donkam hi ruh ban da leit wad jingïarap, hynrei ki nong tyrwa jingïarap kyrhai la kyrhai ki la wan mih hi. Ynda la jan poi ki bnai election, ka jingthnam ki ïew ki hat bad ki dukan sha kamdei shuh kaba kai, bad ka jing ïa kren ïa khana la hangno hangno kan dei beit tang shaphang ka election bad ki candidate.
Ka jing ïa pynksan ïala u candidate lane ka party ba ki ïa-shah kam dei shuh ba kai. Ha kane ka aiom ki don ruh shibun ki ba ïamai shi-lok (ka jing bymsngewthuh jingmut), ïamai shi ing shi sem bad don ruh ki ba shah beh hala ka jong ka lok namar ym don por shuh ha ka trei ka ktah namar la lap miet tang haka kam ïalap election. Teng teng ka jia ka ïa shoh ïadat kaba ïalam sha duh ka jingmynsaw wat sha duh ka jingiap ruh.
Ha kane ka election ba dang shu dep shen ha ka jylla Manipur, ngi iohi katno ka jing ïa umsnam namar ka jingïaleh ha pdeng ka wei ka kynhun (Party) bad ka wei pat, ka ba kham pyn sngewsih shuh shuh kadei ka jingshah thang shibun ki ïing briew bad wat ka ïing jong u candidate. Hangne ha poh ka jylla jong ngi pat ha ka election ba la dep ngi la duh wat ïa u candidate namar ka bor bad jingtrei ka pisa, ki briew kim salia wat ban shim ïa jingim briew ruh. Ha ka jingiohi jong u nongthoh ka election ka dei kawei ka game ba ka jingïalehkai kan dei beit bad ka pisa. Ki ju ong ba la da ym don pisa te kam myntoi ban ïaleh election. Ki ju ong (suggest) ba u ba kwah ban ïakhun election ym dei ban duna ïaka Ar klur tyngka bad lada u don shibun ka pisa ka mut u la tikna ban jop ha ka elction.
Ha kane por ka pisa ka ïaid kai bha, bad ki jingsngewbha, ki jingdih buaid ki kynrei bha haduh katta katta. Dei nakane ka daw ki briew ki sa kren bha ïakine ki kyntien “Katno phi ioh?” lane “katno phi kamai?” kane dei ka kyntien ba ki ju kren ki ju kylli hadien kane ka por. Ki briew ki ju kylli ïa ki paralok jong ki katno phi ioh pisa naki candidate. Don ki ba ong nga te nga ioh duna phi mynta u snem, nga te nga ioh tang 500, don ki ba ong ki ioh tang 1000, don ki ba ong ki ioh 2000, 5000 bad kumta ter ter.
Ki nongialam lane ki leader ki ba kham ha khmat pat ki kham ioh kamai shibun namar ha ki la shañiah shibun ka pisa ban ïa-sam lane ban ai bai sha bai lynti sha ki paitbah. Don ki ba ong ruh, nga te ngam ioh eiei, katno jingsngew diaw bad sngew khuslai. Hynrei ki briew ki ba stad bad ba la nang la stad (educated) pat kim ju kwah eiei. Ka ba sngew tha-mula ka dei ka jingshem u nongthoh ha ka por ba la dep ba ki briew ki wan wad pisa na u, ki ong phi te phi ioh pisa sngewbha ai lem ïa ngi ba ngin thep katba phi thep, u shu rkhie bad ong um don pisa, bad ba um ioh pisa bad um shim hi ruh ïaka pisa na ki candidate.
Ki ju ong ba ka pisa ioh-ei kam long ka ba bha bad ngim dei ban kmen toh-hoh haba ngi ioh ïaka pisa ioh ei. Hynrei ka ba pyn sngewsih ka dei ka jingong ki briew lane ki nongïalam (leaders) ba lada ki ai pisa kiwei ki candidate shim beit tangba wat thep re pat, shuh shim tang ka pisa haba ki ai. Ki candidate lane ki leader jong ki, haba ki ai pisa ki da ong ‘sngewbha kynmaw lem ne thep lem ïa ngi ha ka sngi thep vote mo’, bad ngi ju kohnguh ka khlieh tang ban ioh ka pisa hynrei ka tdong te em, hato kane kam dei ka thok ka shukor bad kam dei ka pop mo? Ka jingïeid iaka pisa kadei ka tynrai jong ki jingsniew baroh (the love of money is the root of all evil). Ka jingïeid ban shim bad ban sam pisa ha ka por election ka dei ka tynrai jong baroh ki jing sah dien jong ka ri ba ïeid eh jong ngi.
Ka election mynta ki por kala dei tang ka game jong ki businessman ym dei jong ki statesman. Bad dei na kane ka daw ba ka ri bad ka shynshar kala hiar dor bha bad ngi la duna bha kita ki statesman ki nongïalam ki ban thaw aiñ bad ki ban kren hapoh ing thaw-aiñ (Assembly) hynrei la bun tang ki nongïalam ki ba bunkam ban thaw pisa thaw tyngka. Kadei hok hi ruh ïa ki ba jop election ba kin shim (corupt) ïaka pisa ba dei jong u paitbah namar ba ki la thied shuwa ïa u paitbah haka por election. Ïa kane ki ong ka invests ha ka ktien nongwei, ‘nga invest (pynlut) katta bad nga dei ban ioh nong (profit) katta’. Bad ha ka business ym ju don hi ruh ba kwah ban duh nong, bad ki businessman ki kwah beit tang ïaka ioh nong shibun (myntoi shimet).
Ka kam shynshar khadar ka dei ka kam ka ba kyntang, ka dei ka kam iap kam im jong ka ri bad ka jaidbynriew. Ko ki paitbah ka bri u hynniew trep to ngin kyndit bynriew ban pyrkhat bad ban puson janai ba ka election kam dei ka kam kai lane ka kam kamai pisa, hynrei ka dei ka por ba kyntang haka ba ngin ioh ban pyrkhat bad ban rai ïano ngi phah ban long ki nongïalam. Ym dei ba ngin kmen toh-hoh tang ha i lut sanspah bad shihajar hynrei ngin da kham pyrkhat ïaka lawei ki khun ki kti, ka ioh kam ioh jam, bad ka lawei ka ri bad ka jaidbynriew. Ngi donkam shisha ïaki nongshna aiñ ym ki businessman ki ban khlong lut ïaka spah jong ka jaidbynriew. Ki briew ki ban ïasaid ïaki jingeh ym ki ba khmieh lynti ban ioh nong shimet. Ka jingthmu jong u Nongthoh ban wallam ïa kane ka mat ka long ban wan rah ka jingmut kaba thymmai ha ka pyrkhat pyrdaiñ ban ym ñiew dew thala ïaka bad ban ym kheiñ ïaka kum ka aiom kamai pisa hynrei ban ñiew ba ka dei ka aiom ba kyntang ba ngin ioh ban shim ïaka rai na ka bynta ka lawei ba phyrnai.