Ka Meghalaya bad ka jinglaitluid ki nongshong shnong ……..

M an u snem ka Jylla Meghalaya ka ju snohkti lang bad ka ri baroh kawei ban rakhe ïa ka lyngkhuh snem ka jingïoh ïa ka jinglaitluid na ka jingshah synshar ha ki dohlieh da kaba pynlong ïa ki prokram ba harukom la ka long ha nongbah Shillong, ha ki distrik, ki sub division bad wat ha ki block ne ha ki ophis treikam bapher bapher. Kane ka jingrakhe ka long ruh ban phaidien ïa ka jingïaid lynti lang jong ka Ri bad ka Jylla naduh u snem 1947 bad tad haduh mynta kiei ki jingkylla kiba kum ki nongshong shnong ka Ri ki la mad kum kita ki nongshong kiba la lait na ka jingshah synshar ha ka bor ki nongwei.
Lada phai sha ka jylla Meghalaya lah ban ong ba ka jylla ka la kiew stet bha ha ka roi ka pa ha kine ki khyndiat snem mynshwa hynrei la katta ruh ka dang hap ban ïoh ïa ka jinglaitluid ha kiba bun ki liang. Kawei na kita ki jinglaitluid ba ka jylla ka hap ban ïoh ka long ban lait noh phar na ka jingshah pyndik ki shnong khappud na ka daw ka jingbym pat lah ban pynbeit pura ïa ki shnong khappud ha ka kylla kaba ar. Ha kawei ka liang ka burom ka leit sha ka sorkar MDA kaba la maitphang bad lah ruh ban pyndep ïa ka jingpynbeit pud ha ka kylla kaba nyngkong ha ki hynriew tylli ki jaka ïa kajia pud bad kaba sah mynta ka long sa ha ka kylla kaba ar kaba sah sa hynriew tylli hi ki jaka kajia pud. Lah ruh ban ong ba lada kane ka jingpynbeit pud ha ka kylla kaba ar kan dep noh kan dei shisha ka jingkyrkhu kaba khraw ïa ki paidbah ha ki khappud namar ha ka sien kaba nyngkong eh kin sa mad shisha ïa ka jinglaitluid kaba lait na ki jingshah pyndik baroh kiba ki ju mad na ka por sha ka por.
Kawei pat ka jinglaitluid ba ki paidbah ki donkam ka long ruh ha ka roi ka pa, ka koit ka khiah, ka pule puthi, ki lynti syngkien bad khamtam eh haba ïadei bad ka kamai kajih kaba dei ka bynta pdeng jong ka ïoh ka kot ha baroh kawei ka jylla. Man ka por ki kongsan haba kren ha ki jingïalang bapher bapher la ka long ha ki prokram sorkar lane ha ki prokram jong ki sengsain pyrthei ki ju pynpaw beit ba haduh kumba 80 persen ki nongshong shnong ka Meghalaya ki dei ki nongrep bad kata hi ka dei ka mat kaba hap ban bat bha. Lada katta persen ki nongshong shnong ki dei ki nongrep, kaei pat ka bynta ba ka sorkar ka leh na ka bynta jong ki. Lah ban ong ba lada ka kamai kajih ha ki 80persen ki nongshong shnong ka hiar, ka ïoh ka kot ka jylla ruh kan hiar lang jrain bad lada jia ba ka kamai kajih ki nongrep ka kiew, ka iew ha kat, ka ïoh ka kot jong ka jylla ruh ka kiew lang.
Da kaba ban halor kane ka phang, donkam ïa ka sorkar ba kan peit ba ki nongrep kin ïoh ïa ka jingkyrshan kaba paka haduh katta katta la ka long ha ka liang ki sboh dawai, ki symbai, ka dor ka mur ha ki iew ki hat, ka jingbiang ki lynti syngkien ha ki nongkyndong bad khamtam eh ban pynduh noh ïa ki nongkhaii shim kabu kiba ju leh kum ki riewpdeng ban ñion ïa ka dor ki mar rep ha ka por ba ki thied bad die pat sha kiwei ha ka dor kaba rem.
Ka sorkar jylla lada ka lah ban kyrshan ïa ki nongseng kam lajong da ki lad bapher bapher ka dei ruh ban mih shakhmat na ka bynta ki nongrep. Kumba long mynta hi haei ba phin ïohi ba kin don kita ki jait mashin kiban pyntreikam ha ki lyngkha rep kiban ïarap ïa ki nongrep kumba long ha kiwei pat ki jaka. Haduh mynta ki nongrep ka jylla ki dang rep beit da ka juk hyndai da ka bor met namar ym don mano mano ban plie ïa kita ki rukom rep kiba thymmai. Kane baroh ka shong ha ka jingstad jong ka sorkar jylla ban wad lad bad khlem pep lada ka sorkar ka pyrkhat shisha, ka jinglaitluid kaba nyngkong kan ktah ïa ki nongrep bad nangne ka ïoh ka kot ka jylla kan kiew stet.
Lada ka long ha kane ka rukom shaei kein ka lawei ki nongrep kiba ju kyrshan ïa ka ïing ka sem da kaba rep kaba riang bad wat ban kyrshan ruh na ka bynta ban pynïoh jingnang jingstad ïa ki khun ki kti? Namar kata, ka la dei ka por ba ka sorkar ka pyrkhat kyrpang ïa ka jingeh ki nongrep khamtam ha ki jaka nongkyndong kiba la im da ka rep ka riang, namar lada ka sorkar kam don kata ka jingkitkhlieh ban peit kyrpang ïa ki dor ki mur jong ki jingthung jingtep ki nongrep bad ym myntoi hi ruh ban ong ba ka sorkar ka don ïa ka jingangnud ban kyntiew ïa ka rep ka riang, namar haduh katno kito ki nongrep kiba la lah ban ïoh jingmyntoi lyngba ki skhim sorkar. Kumjuh ruh ka sorkar ka dei ruh ban ïohsngew ïa ka jinglynniar ka jingud ki nongrep kiba ju mih na ka por sha ka por haba haba ki die ïa ki jingthung jingtep, namar bym don kata ka dor ka mur kaba biang ha iew ha hat bad na ka bynta ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot ki nongrep ka sorkar ka la dei ruh ban khanglad ïa ki mar rep mar riang kiba wan na shabar ka jylla bad ban peit kyrpang shuwa ïa ki mar rep ba la pynmih da ki paidbah hapoh ka jylla.