Ka jingpynkup bor ïa ki nongtrei jong ka India: Ki jingpyrkhat jong ki seng nongtrei halor ki jingpynkylla ïa ka Labour code ban ïoh bynta lang

Da u: Girish Arya

Ka jingangnud jong ka “Viksit Bharat” ka lah ban urlong tang haba ïa ki nongtrei kiba trei shitom jong ka ri ki ïoh ïa ka burom, ka jingïada, bad la pynkupbor ïa ki da ka jingsngew shngaiñ. Ka jingkiew ha ka ïoh ka kot kaba ïaineh bad ka jingroi kaba stet ka shong ha ka nongrim jong ka jingshaniah, ka jinglong hok bad ka jingburommar kylliang hapdeng ki nongtrei bad ki karkhana.
Hynrei ym lah ban klet ïa ki jingduna bad ki jingbym ïahap jong ki rukom treikam kiba la slem bha. Ki jingtip ba thikna ki pyni ba ka jingdon kam ha ka kam shna tiar ka la hiar slem bha ban ïa kaba la khmih lynti, kaba la khanglad ïa ka bor ban pynmih mar bad ka bor jong ki karkhana jong ka India. Ha kane ka jinglong jingman, ki jingpynkylla ha ka rukom treikam kiba bniah ban weng ïa ki jingeh bad ki jingbym ïahap jong ki aiñ treikam kiba la rim ki long kiba donkam bad ki la kylla long ka bynta kaba kongsan ha kane ka por.
Kum ka seng nongtrei kaba don ka jingkitkhlieh, ngi kheiñ ïa ki aiñ treikam kiba thymmai kum ka sienjam kaba don jingthmu ban pynkhlaiñ ïa ki jingmyntoi ïa ki nongtrei, ban pynïar ïa ki lad ki lynti, bad ban pynthikna ïa ka jaka trei kaba shngaiñ bad kaba don burom. Ka Bharatiya Mazdoor Sangh (BMS) ka pynpaw ïa ka bynta kaba kongsan jong ka jingïakren lai liang hapdeng ki karkhana, ka sorkar, bad ki nongtrei. Ngi ngeit ba ki karkhana, ryngkat bad ki nongtrei, ki long ki nongshim bynta kaba kongsan bad ki bynta kiba kongsan ha ka jingkiew shaphrang jong ka ri. Naduh u snem 2015, ki jingïakren lai liang kiba dang ïaid shakhmat halor ki aiñ treikam ki la pynïasoh lang ïa baroh ki seng jong ki nongtrei bad ki seng jong ki karkhana. Ka BMS ka kyrshan ïa ka jingmut jong ka “longïing jong ki karkhana,” da kaba ithuh ba ki karkhana bad ki nongtrei ki donkam mar kylliang, bad ba ki don ïa ki juh ki jingdonkam. Ki seng jong ki karkhana ki la ïashim bynta shitrhem ha kine ki jingïakren, bad ka jingpyntreikam kaba jop ïa ki aiñ treikam kan don ka jingktah kaba khraw bad kaba ïahap lang ïa ki nongpyntreikam bad ki nongtrei.
Kiba bun ki kyndon ha kine ki aiñ ki buh hakhmat eh bad ki ïada ïa ka jingmyntoi jong ki nongtrei. Ki kular ban kyntiew ïa ka jingmih, ban pynsted ïa ka jingthaw kam thaw jam, bad ban pynïar ïa ka jingpynbiang ïa ka jingshngaiñ ha ka imlang sahlang. Ngi ngeit ba ki katto katne ki jingïakhih jong kiwei pat ki seng jong ki nongtrei ki dei kiba la pynshlur da ki kam saiñ pyrthei.
Katba ngi ai khublei ïa ki sienjam pynkylla jong ka sorkar, ngi don ruh ki jingsngewkhia ba kyrpang bad ki jingai jingmut kiba ïarap, bad ngi pdiang sngewbha ïa ka jingïakren kaba kham bniah bad ka sorkar ban weng ïa kine ki jingeh khnang ban bteng ban pynbha ïa ka polisi treikam.
Ban ïoh ïa ka ‘Atmanirbhar Bharat’ bad ‘Make in India’ ngi donkam ïa ka jingïatreilang kaba jan hapdeng ki karkhana, ki nongtrei, bad ka sorkar. Ngi pdiang sngewbha ïa kine ki jingpynkylla bad ngi ngeit skhem ba kin don ka jingktah kaba bha bad kaba neh ha ka jingkiew ka ïoh ka kot jong ka India, ka jingkiew ha ki kam karkhana, bad ka bha ka miat jong ki nongtrei.
Na ka bynta ka jingpynkylla, ka Sorkar ka la pynïasoh lang ïa arphew khyndai tylli ki aiñ jong ka Sorkar Pdeng kiba ïadei bad ka jingtreikam ban wanrah saw tylli ki aiñ kiba la pynbeit bha:
1. Code on Wages (2019)
2. Code on Social Security (2020)
3. Code on Occupational Safety, Health and Working Conditions (2020)
4. Code on Industrial Relations (2020).
Kane ka jingpynïasoh ka pyni ïa ka jingpynkylla kaba kongsan tam ha ka kam ha ka histori jong ka ri India. Kane ka jingkylla kaba kongsan ha ka histori ka pyni ïa ka jingkylla noh na ki aiñ kiba la rim, ki aiñ jong ka por synshar phareng bad ka jingpdiang ïa ki aiñ kiba mynta, kiba peit sha ka lawei. Ka jingpyntreikam jong ka sorkar ïa kine ki jingpynkylla ka long kaba dei ban ïaroh shisha, bad ka ri ka pynpaw ïa ka jingsngewnguh ïa ki nongïalam kiba la wanrah ïa kane ka jingkylla. Da ka jingpyntreikam ïa kine ki aiñ ha baroh kawei ka ri, ka juk kaba thymmai ka la sdang na ka bynta ki nongtrei jong ka ri India.
Ka jingpyntreikam ïa kine ki kyndon kan pynthikna ba uwei pa uwei u nongtrei un ïoh ïa ka jingshngaiñ, ka burom, bad ka hok; ki nongrim ki ban nang pynkhlaiñ shuh shuh ïa ka roi ka par jong ka ri. Kane ka jingpynkylla ka pynkhlaiñ ïa ka ‘Atmanirbhar Bharat’ bad ka kyntiew ïa ka ri halor ka nongrim jong ki nongtrei ba trei shitom jong ka. Ka jingshem ha ka pyrthei ka pyni ba ki jingpynkylla ha ka kam ba la saiñ dur bha na ka bynta ka jingmyntoi jong ki nongtrei ki kyntiew ïa ka jingmih, ki khring ïa ka jingbei tyngka, bad ki kyntiew ïa ka roi ka par bad jingkiew shaphrang kaba kynthup lang ïa baroh.
Mynta, katba ka ïoh ka kot jong ka pyrthei ka ïaid lyngba ka jingkylla kaba stet, ka India ka ïoh ïa ka kyrdan kaba kyrpang ban kiew shaphrang. Ka jingpynrung ïa ki aiñ treikam ba mynta ka long kaba biang por bad kaba ïadei bad ki jingdonkam jong ka ïew kaba nang kiew. Kine ki jingpynkylla ki wanrah ïa ka jingshaniah ba ka jingkiew ka ïoh ka kot kan ïaid ryngkat bad ka jingïada ïa ka hok jong ki nongtrei. Ka jingshai bad jinglong kaba suk jong ki kan wanrah ïa ka jingbei tyngka, kan pynmih ïa ki lad kamai kiba thymmai, bad kan ïada ïa ka burom jong uwei pa uwei u nongtrei.
Na ka jinglong kaba ym pat pynskhem sha ka jingïaid ryntih: Ka jingkyntiew ïa ka hok ha ka imlang sahlang lyngba ki jingpynkylla kiba ai bynta lang ïa baroh
Ka jingpyntreikam stet ïa ki aiñ treikam ba thymmai ka pyni ïa ka jingsngap jong ka sorkar ïa ki jingangnud jong ki samla treikam jong ka India bad ka ïew treikam kaba nang kiew. Ka bynta kaba khraw jong kaba long ki nongtrei jong ka ri ka noh synniang sha ka jingtei ïa ka ri. La ki dei ki nongtrei shna ïing, ki nongtrei shipor, ki nongdie jingdie ha surok, bad ki nongbylla sngi na kiwei ki jylla, baroh mynta ki don hapoh ka jingïada jong ka aiñ bad ka jingïada ha ka imlang sahlang. Kine ki jingpynkylla ki pynurlong ïa ka jingkular jong ka riti synshar ban ai ka burom ïa baroh.
Kaba kongsan ka long ba ki kyndon thymmai ki long kiba ïaid shaphrang bad kiba kynthup lang ïa baroh, kiba pynïar ïa ki jingmyntoi ym tang ïa ki kam ba la pynbeit hynrei ki pynkupbor ïa uwei pa uwei u nongtrei. Kim dei tang na ka bynta ki kompeni kiba heh. Da kaba pynïasohlang ïa ka jingsiew kaba dei hok ban ïoh, ka jingsiew ha ka por kaba biang, bad ki kyndon jingïada ha ka imlang sahlang kum ka bai bam tymmen bad ka jingïada hapoh kawei ka phang kaba ïatylli, kine ki aiñ ki pynthikna ïa ka jingïashim bynta kaba ïaryngkat ha ka jingkiew shaphrang jong ka ri. Ka jingïada ïa ka burom jong uwei pa uwei u nongtrei ka long kaba kongsan; dei tang haba long kumta ba yn lah ban ïasam hok bad ïasam lang ïa ki jingmyntoi jong ka roi ka par jong ka ri.
Ki bynta ba kongsan kiba peit ïa ki nongtrei ha ki Labour Code
Ka bor jong kine ki Code thymmai ban wanrah jingkylla ka long ka jingpynïadei jong ki ïa ki aiñ treikam jong ka ri India bad ki rukom treikam ba bha tam ba la ithuh ha ka pyrthei.
Code on Wages (2019): Kane ka Code ka buh ïa ka jingsiew kaba rit tam kum ka hok jong baroh, kaba pynthikna ïa uwei pa uwei u nongtrei; khlem da kheiñ ïa ka jait kam, yn ïoh ïa ka jingsiew kaba rit tam kaba la pynthikna ha ka por kaba biang.
Ka wanrah ïa ka jingsiew kaba ryntih ha ka ri baroh kawei, kaba pynthikna ba ym don u nongtrei uba lah ban ïoh jingsiew hapoh ka kyrdan ba la buh, bad kane ka wanrah ïa ka jingim kaba don burom.
Ka Code ka kham ïar ban ïa ka Factories Act (1948) kaba mynshuwa, kaba treikam tang ïa (ki Kam ba la pynskhem) kaba long kumba 10 percent na ki nongtrei. Kumta, kiba bun ki nongtrei ki la shah pynduhnoh ïa ka hok jong ki katkum ka aiñ ban ïoh ïa ka bainong kaba rit tam.
Ka pynthikna ïa ka “jingsiew kaba mar katjuh na ka bynta ka kam kaba mar katjuh,” ka sienjam kaba kongsan ban pynthikna ïa ka jingsiew kaba mar katjuh bad ban kyntiew ia ka jingïaryntih bad jingburom ïa ki shynrang bad kynthei, khamtam eh ïa ki nongtrei kynthei. Ka pynthikna shuh shuh ïa ka jingsiew kaba ar shah na ka bynta ka jingtrei palat por, kaba pynskhem ïa ka jingsiew kaba hok na ka bynta ka jingtrei kaba kham bun.
Ka Social Security Code (2020)
Kane ka Code ka dei ka jingpynkylla kaba khraw ha ka jingai bynta lang. Ka wanrah katkum ka aiñ ïa ki nongtrei shipor (kum ki briew kiba pynpoi mar online ne ki nongniah taksi kiba pyndonkam da ki app) hapoh ka jingpeit jong ka jingïada ha ka imlang sahlang ha ka sien kaba nyngkong. Ka ong ba ki kompeni ki hap ban noh synniang sha ka pisa ba la aiti kyrpang na ka bynta kine ki nongtrei, kaba long kum ka sienjam ban pynthikna ïa ka lawei jong ki samla kiba trei ha ka kam digital. Da kaba ithuh ïa ka jinglong jingman jong ka kam kaba nang kiew, ka Code ka pynthikna ïa ki jingïada bad jingkyrshan kiba donkam na ka bynta kito kiba trei lyngba ki jaka treikam ba la pynïaid da ka teknoloji. Nalor kata, ka Code ka pynthikna ïa ka jingpynbiang ha ka imlang sahlang na ka bynta palat 400 million ngut ki nongtrei bad ka ong ba dei ban buh ïa ka pisa ba kyrpang na ka bynta kito kiba don ha ka bynta bym don jingpynbeit, kaba ai ïa ki jingmyntoi ha ka koit ka khiah, ka bai bam tymmen, bad ka jingïarap kyrkieh.
Ka Occupational Safety, Health, and Working Conditions Code (2020):
Kane ka Code ka buh ïa ki kyndon kiba khlaiñ na ka bynta ka jingshngaiñ bad ka koit ka khiah ha ki jaka trei, kaba pynthikna ïa ka jingïada na ka bynta uwei pa uwei u nongtrei, khamtam ha ki kam kiba don jingma, ha kaba la pynthikna ïa ki jingïada ba pura ïa ka koit ka khiah. Kaba kham kongsan ka long ba ki nongtrei kiba la palat 40 snem ka rta ki don hok ban ïoh ïa ka jingpeit bniah ïa ka koit ka khiah khlem da hap siew eiei man la u snem, kaba buh ïa ka nongrim kaba thymmai na ka bynta ka koit ka khiah ha ka kam.
Ka Code ka wanrah ïa ki kyndon ba kyrpang na ka bynta ki nongbylla sngi, kynthup ïa ka bai leit bai wan na ka bynta ban wanphai sha la ïing bad ka lad ban shim ïa ki jingmyntoi na kano kano ka jaka; kum ka sienjam “Kawei ka Jaidbynriew, kawei ka Kard Rashon”, kumta ki hok bad ki jingbit jong ki ki long kiba lah ban ïoh ha kano kano ka jaka ha ka ri, kaba weng ïa ka jingduk bad jingbym shngaiñ.
Nalor kata, ka Code ka pynthikna ba ki kynthei ki lah ban trei ha baroh ki por trei da kaba pynthikna ïa ka jingshngaiñ ha ka jaka trei bad ka jingleit jingwan kaba shngaiñ hapdeng ka ïing bad ka jaka trei; kyntiew ïa ka jinglaitluid ha ka ïoh ka kot bad thaw ïa ki lad thymmai ban pynkupbor ïa ki.
Ka Industrial Relations Code (2020):
Kane ka Code ka ong ba ki nongpyntreikam ki hap ban ai ïa ki shithi thung kam, kaba pynskhem ïa ka jingïadei kam ha ki karkhana. Ka wanrah ïa ki lad ki lynti kiba kongsan kum ka jingtrei kaba la buh por na ka bynta ki nongtrei kontrak bad ka lad ban ïoh ïa ka bai lutksan hadien tang shisnem ka jingshakri, kaba kyntiew ïa ka jingshngaiñ ha ka kam bad ki jingmyntoi.
Nalor kata, ka Code ka buh ïa ka rukom pynbeit kaba ryntih ïa ki jingeh, kaba kyntiew ïa ka jinglong ha ka jaka trei kaba kyrshan bad kaba ïahap. Da kaba pynsuk ïa ki kyndon bad kyntiew ïa ka jingsuk ha ki karkhana, ka plie lad ïa ka jingpynmih kam kaba heh. Kine ki kyndon ki pynthikna ba ki nongtrei jong ka India kin ïoh ïa ka hok ha ka imlang sahlang kaba ïahap bad ki kyndon ha kylleng ka pyrthei.
Sha ka roi ka par kaba peit bniah ïa ki nongtrei: Ka jingwan jong ka lawei kaba bha
Ka jingpyntreikam ïa kine ki saw tylli ki aiñ treikam ka wanrah ïa ka aiñ bad ka rukom synshar kaba khlaiñ na ka bynta ki nongtrei jong ka ri India. Da kaba pynbeit ryntih ïa ki kyndon, kine ki kyndon kin kyntiew shibun ïa ka jingsuk ban trei ïa ka kam bad ka jingim kaba bha jong baroh ki nongtrei. Ki pynskhem ïa ka jingïadei hapdeng ki nongtrei bad ka ri, ki ai bor ïa kito kiba don ha ka bynta bym don jingpynbeit ban long ki nongrim ba kongsan jong ka ‘India kaba la kiew shaphrang.’
Ka jinglong jingman kaba bha kaba la wanrah da kine ki jingpynkylla ka pyni shai ba ka India ka ïaid shaphrang ha ka lynti kaba dei. Ka jingpynurlong pura ïa ki kan wanrah ïa ka roi ka par kaba kham khraw bad ka jingkyrmen kaba thymmai na ka bynta ki million ngut ki nongtrei. Kane ka juk thymmai jong ka aiñ treikam ka ïada ïa ka hok jong uwei pa uwei u nongtrei ha India bad ka pyndep ïa ki jingkular jong ka ri ban ai ka hok ha ka imlang sahlang. Lyngba kine ki sienjam, ka India ka nang jan ïa ka jingpynurlong ïa ka thong ban long ka ‘Vishwa Guru’ kaba shisha; ka nongïalam ha ka pyrthei ha ka bha ka miat jong ki nongtrei bad ka roi ka par kaba ïahap lang ïa baroh.
Da ka jingwanrah ïa ki aiñ treikam ba thymmai, ka India ka la shim ïa ka sienjam kaba kongsan, hynrei ka jingktah ba shisha jong ki ka shong ha ka jingthaw aiñ kaba stet bad kaba treikam bha. Hynrei, ym biang ban don tang ki code. Ka long kaba donkam ba ki jingmyntoi kin sdang ban poi khlem da pynslem. Ngi kyntu ïa baroh ki nongshim bynta, la ki long kiba kyrshan ne kiba pyrshah, ba kin ïawan lang bad buh hakhmat eh ïa ka jingai mardor ïa kine ki jingmyntoi. Tang lyngba ka jingïatreilang bad ka jingpyntreikam ha ka por kaba biang ngin lah ban pynurlong ïa ka thong jong kine ki jingpynkylla, kaba pynkupbor ïa uwei pa uwei u nongtrei bad kaba pynjan ïa ka India sha ka jingthmu jong ka ban don ka jingkiew shaphrang kaba kynthup lang ïa baroh bad ka hok ha ka imlang sahlang.
Ka Bharatiya Mazdoor Sangh ka sngewnguh ïa ka jingpynjari ïa ki aiñ treikam ba thymmai bad ka kyntu ïa ka sorkar ban pynbeit kloi ïa ka jingai ïa ki jingmyntoi ba la tyrwa, da kaba ïamir jingmut bha bad baroh kiba ïadon bynta, khnang ba uwei pa uwei u nongïoh jingmyntoi un ïoh ïa ki hok jong u khlem da pynslem.
(U nongthoh u dei u All India Secretary, Bharatiya Mazdoor Sangh, BMS)