Ka Jingpynïap dusmon ha Mukroh, ki kynrum kynram bad jingduhnong ba khraw
- Kyrsoibor Pyrtuh

San phew tylli ki snem bad haduh mynta ka Jylla Meghalaya ka dap ka shlei tang da ki kynrum kynram. Ki mynsiem ba lui lui jong ka shnong Mukroh ki shah pynïap dusmon ha ki Pulit bad nongap pahara khlaw jong ka Sorkar Assam. Ka pyllun tnum ïing jong ka ïing Dorbar Thaw Aiï ruh ka khyllem, kiwei ki jingtei ba rim bad ba sah nam, kum ka jaka ïaleh sport jong ka National Sports Club of Assam hyndai bad ka Tara Ghar, ki la shah pynpra bad tang ki babu bad myntri Sorkar kiba shong shuki ha Secretariat kiba tip ia ka daw balei ba la pynpra ia kitei ki jingtei.
Kumba 50% ki khunlung/khynnah ha Meghalaya ki pang at top bad kim san rynïeng namar kim ïoh ka bam kaba tei naduh dang kha bad ka koit ka khiah ka sumar pang ha ka Jylla ka long kaba duna bha. Ka khlam Covid19 kaba la dei shisha ban hikai ia ngi ban long kiba adkar bad synlar, pynban ka long da khongpong bad ka bamsap ka nang jyrsieh bad ka khlam covid19 ka la pynriewspah ia ki katto katne ngut ki briew. Nalor nangta sa ka kyrduh kam, ka jingkyrni dih drok bad ka jingban beiï ia ki kynthei. Hato kine kim dei mo ki dak jong ka kynrum kynramï Hapdeng ki kynrum kynram bad ka saw ka sian kiba bun ki nongïalam pat ki shu kyrkait, khlem pyrkhat bad kim lah ban dkew lynti nangne shano ngin ïaid?
Ka dei ka jingshisha ba ka shnong Mukroh kam dei ka jaka kaba ïakhajia pud bad ka Assam. Ka Mukroh ka dei kawei na ki san phew khyndai (59) tylli ki shnong kiba hap hapoh ka Elaka Raliang ha Jaiïtia Hills. ïiuma, ka Mukroh ka don marjan bad kiwei ki shnong kiba don ha khappud bad ka Assam bad ha kine thaiï ki trai muluk Hynïiewtrep bad ki Mirkir ki dei ki nongshong shnong tynrai bad ki don la ki jong ki riti dustur, ka niam bad ka kolshor. Kawei na ki riti ba ki la ïoh pateng ka long ba ki im bad ki khlaw ki btap, ki lyngkha ki hali bad ki don ka hok ban lum bad bam na ki jingmih kiba don ha khlaw.
Katkum ka history, la pynlong ia ka Jowai Sub-Division da ka Notification kaba la pynmih ha ka 16 November 1869 bad lyngba kane ka Notification la batai ia ka bor bad ki jaka kiba hap hapoh ka jingsynshar jong ki ophisar kiba don ha Jowye, kaba ha Khasi bad Jaiïtia Hills. Kumta ka Jowye Sub-Division ka kynthup ia baroh ka Jynteah Hills bad ki thanat pulit bad Elaka jong ki Dolloi kumba la kdew hangne: 1. Darrang 2. Jowye 3. Kookees 4. Lakadeng 5. Meekirs 6. Mansaw 7. Muskote 8. Nongbha 9. Nongfloot 10. Nong-Jingee 11. Nongkhlieh 12. Nurpoo 13. Nurtheng 14. Oomeeo and Panchpoonjee 15. Ooomwai 16. Raliang 17. Rambai 18. Sath-Pathar 19. Sath-Poonjee 20. Shang-Poong 21. Shilliang-Muntang 22. Sootoongah and 23. Toomar.
Ka Jaiïtia Hills baroh kawei ka dei ka Jowai Sub-Division kaba la thaw ha ka snem 1869 bad mynta kane ka hap hapoh ka jingsynshar jong ka Jaiïtia Hills Autonomous District Council bad ar tylli ki Administrative District, ka West bad East Jaiïtia Hills District. Ka history ka ïaid la ka lynti bad ha ka snem 1950 u Governor jong ka Assam u la thung ia ka Commission na ka bynta ban khmih bad pynbeit kumno ban pynhap ia ki katto katne tylli ki shnong kiba don hapoh ka Untied Khasi bad Jaiïtia Hills Autonomous District hapoh ka Mikir Hills Autonomous District. Ki dkhot jong kane ka Commission ki kynthup ia I Kong Bonnely Khongmen bad Larsingh Khyriem kiba long ki MLA ha kito ki por. La bthah ia ka Commission ba kan peit bad report halor kumno ban kynthup ia ki shnong kiba don ha ki ar tylli ki block kiba hap hapoh ka Jowai Sub-Division jong ka United Khasi bad Jaiïtia Hills District bad ban pynhap noh ia ki hapoh ka Mikir Hills.”
Hadien ba la ai bad shim pyrkhat ia ka report jong ka Commission kaba la thung katkum ka Notification TAD/R/31/50 dated 3rd October 1950, u Governor u la pynmih ka hukum ba ki jaka ne ki shnong kiba don hapoh ka United Khasi bad Jaiïtia Hills District bad kiba la batai ha ka Notification kaba la pynmih ha ka 13 tarik April 1951, yn weng noh ia ki na ka United Khasi bad Jaiïtia Hills District. Kumta ia ki shnong kiba hap hapoh ka Block I bad II la pynhap noh ha ka Mikir Hills bad ki don phra tylli ki shnong hapoh ka Elaka Raliang kiba don haduh mynta hapoh ka Block I bad kita ki long; 1. Psiar 2. Salait 3. Mawliber 4. Mashbar 5. Mukoilum or Mukolam 6. Lummujin 7. Umkynmi and 8. Mynthing (Reference, Khanasamari-U Khun U Hajar Ka Ri HYnniewtrep by Sumar Sing Sawian).
Dei tat haduh ba la pynlong ia United Mikir bad North Cachar Hills District ha ka snem 1951 bad ka jingshim noh ia ki shnong kiba don ha Block I bad II na ka Jowai Sub-Division ba ka sdang ka jingïakynad kaba jur bad jingkhajia pud ha kitei ki thaiï. La ïathuh ba ka la don ka jingïakhih paidbah bad ka jingpyrshah kaba jur halor ka jingpynhap ia ki shnong jong ka Block I bad II hapoh ka Mikir Hills District. Ka khappud hapdeng ka Meghalaya bad Assam ka jrong haduh 885 Kilometer lynter bad ki don bun ki jaka ha ki thaiï khappud ba pher kiba ju jia ki jingïakhajia bad jingïakynad bad kane ka dei ka kynrum kynram kaba la mih naduh ka por synshar ka Sorkar Phareng. Ki jingïakhajia pud hapdeng ka Meghalaya bad Assam ki dei ki jingeh kiba don naduh ki por ba ki District ba pher ki dang don lang hapoh ka Assam Province bad Jylla Assam ba rim.
Ngim lah ban len ia ka jingshisha ba ka khappud Meghalaya bad Assam kam dei kaba lah ban dro da u lain, hynrei ka khappud ka kynthup ia ki lum ki wah kiba ksam lyngba ia ki khlaw ki btap bad kiba ïarung ïamih na kawei ka shnong sha kawei pat. Naduh ka por ka Sorkar phareng la wanrah ia ki buit ki stad kumno ban weng ia kane ka jingïakhajia pud bad kawei ka buit kaba la pyrshang ban pyntreikam ha kaba ïadei bad ka Block I bad II ka long ban shim jingkheiï ia ka jingdon ki jaitbynriew ha ki shnong, kum ka nuksa lada ki shnong kiba bun ki Karbi kita ki shnong kin leit sha ka Mikir Hills District bad ha ki shnong ba bun ki paid Hynïiewtrep kita ki shnong kin hap hapoh ka Khasi bad Jaiïtia Hills. Ka jingshim jingkheiï kan long katkum ka khanasamari jong ki snem 1951 bad 1961. Hynrei kane kam shym la lah ban treikam namar baroh ar ki Jylla kim pdiang ia ka rukom lum bad shim jingkheiï. Kumta ka jingïakren pynbeit pud kam poi shano shano ruh bad ka sahkut hajuh.
Ka jingbitar halor ka jingjia ha Mukroh bad ia ka jingbymler treikam jong ka Sorkar kaba la lam khmat da ka NPP, UDP, BJP, PDF, HSPDP bad ki Independent kan nang jur bad ka lah ruh ban mih ki jingkulmar ne ki jingïashoh ïadat bad jingïakynad jaitbynriew ha ka Nongbah Shillong bad kiwei de ki jaka jong ka Jylla kiba la ju shong syier lypa. Nga kyrpad ia ki bor Pulit bad bor District ha kylleng ka Jylla bad khamtam ha East Khasi Hills, ban khmih pyrman bniah bad ban ïaleh shitom ban tem ia ka jingïakynad kiba lah ban jia.
Ha kane ka saw ka sian bad kynrum kynram ba shyrkhei ka Jylla bad ki nongshong shnong ki duhnong shikatdei. Ngi duh ia ki jingim bad ka kamai kajih ban im, hynriew ngut ki mynsiem ba lui lui ki la duh ei ha ka jingpynïap dusmon ha Mukroh. Ki nongshong shnong ba lui lui lynter ka khappud Meghalaya bad Assam ki im hapdeng ka jingsyier bad ki ïasuba sniew iwei ia iwei pat. Ha ka sngi ba jia ka jingsiat ha Mukroh ki nongdie jhur bad nongdie jingbam ha ki jaka ïew ka Nongbah Shillong ki la hap ban khang kloi namar ka jingbym don ki briew kiba wan na kiwei ki Jylla bad ba ym don kiba ïaid ba ïeng hadien ba la kem dum. Ki kali kamai kim ïaid shuh ha surok tang mar ia kem dum bad ki nongleit nongwan kiba na jngai ki dei kiba shem jynjar tam haba mih kum kine ki jingkulmar. Ki nongshong dukan, ki nongkhaïi bad kiba treikam lajong ki duh kamai bad duhnong bad ka kamai kajih kan nang hiar arsut tat haduh ban da thanda ka jingïakynad bad wanphai ka suk ka saiñ.
Ka jingjia ha Mukroh kan ym jin da la jia lada ki pulit bad ki nongpahara khlaw ka Assam ki leh phikir bad don jingkitkhlieh, hynrei kum ki riew lehnoh ki la siat pathar bad pynïap dusmon ia ki nongshong shnong ba lui lui. Kaei kaba la jia ha Mukroh ka long kaba sngewsih kthang bad kam dei shuh ban jia ha ki por ban wan. Ki Sorkar Meghalaya bad Assam ki dei ban shim khia bad pynbeit hok ia ki pud ki sam. Kaba kongsan ka long ba ki Sorkar ki dei ban shah skhor ia ki jingai jingmut jong ki nongshong shnong kiba shong ba sah ha ki shnong khappud bad ai ba ma ki hi kin rai kaei kaba bha tam na ka bynta jong ki. Nalor nangta ia ka hok jong ki nongshong shnong ban lum bad bam na ki mar khlaw dei ban pynneh bad ïada katkum ka aiï.
Kyntang ïawai, nga kynmaw bad dwai kyrpang na ka bynta ki longïing kiba la ngat ha kane ka apot.