Ashwini Vaishnaw
Ha ki por kiba mynshuwa, ki kompiwtor ki long ki kor kiba heh bha kiba pyndap ïa ka kamra baroh kawei. Ki ïaid ha ki hajar tylli ki tube kiba trei kum ki switch ‘on-off’ jong ka por jong ki. Ki kham long kum ka telephone exchange kaba rim ban ïa ki tiar kiba itynnad kiba ngi pyndonkam mynta.
Mynta, bad ka bor kaba kham bun ka don hapoh u chip ba kham rit ban ïa ka tyrsim kti jong phi- kaba la pynïaid da ki billioner tylli ki transistor.
Kine ki chip ki pynïaid ïa ki mobile phone jong phi, ki kali, ki rel, ki fridge, ki TV, ki scooty, ki kor ha ki karkhana, ki liengsuiñ, bad ki ïalam lynti ïa ki satellite ha haw haw. Ki rit haduh katta katta ba ki lah ban shong ha ka shympriah kti jong phi ha ka smart ring, ki buddien ïa ka jingkoit jingkhiah jong u klongsnam jong phi. Kata ka dei ka bor ba phylla jong ki semiconductor.
Ki Semiconductor ban pynïaid ïa ka jingkiew shaphrang
Khnang ba ka ri kan kiew shaphrang, ka dei ban tbit bha ïa ki kam ba kongsan kiba pynwandur ïa ka jingkiew shaphrang jong ka. Kine ki kam ba kongsan ki kynthup ïa ka kam ba ïadei bad ki nar, ka bording, ka kam telecom, ki dawai, ka jingkit jingbah bad ki kam semiconductor.
Ka Semiconductor ka dei kawei na kum kine ki kam ba kongsan ba buh ïa ka nongrim. Ki dei ki kor kiba buhrieh hapoh jan baroh kiei kiei kiba ngi pyndonkam. Ki smartphone, ki kali, ki rel, ki tiar sumar, ki rukom ïada ri, ki power drid, ki satellite, bad ka artificial intelligence.
Ka karkhana semiconductor ka dei ka karkhana kaba don nongrim. Kumba ka nar kadei ka nongrim ban shna ïa ki karkhana, ki jingkieng, bad ki lynti rel, ki semiconductor ki long ka nongrim jong ka ïoh ka kot digital. Khlem ki chip, ym lah ban don ki lad jingïakren ba mynta, ym lah ban don ka jingpynkhreh ïa ki jingtip, ym lah ban don ka AI, ym lah ban don ïa ki rukom pynthymmai ïa ka bording, bad ym lah ban don ka jingïada kaba shngaiñ.
Ka ri kaba ym lah ban saiñdur bad pynmih ïa ki semiconductor ka don ha ka jingma ban shaniah ha kiwei pat na ka bynta ki jingdonkam ba kongsan tam jong ka, naduh ka koit ka khiah haduh ka jingshngaiñ. Kumta, ban long kaba khlaiñ ha ki semiconductor ka long kham palat ban ïa ka kam karkhana. Ka dei shaphang ka jingpynwan dur ïa la ka jong ka lawei.
Ka jingdonkam ha ka liang ka buit treikam bad ka saiñ pyrthei
Ka khlam COVID-19 ka la ai ka jingpynkynmaw kaba shai ïa ka jingdonkam jong ki chip. Katba ka jingpynbiang chip ha ka pyrthei ka nang hiar, ka jingpynmih jong ki karkhana bapher bapher ka la shah ktah. Namar kum kine ki jingpynthut, da ki billion la duh ha ka jingmih. Ki kam kum ka karkhana shna kali, ki tiar pynïasoh, ki tiar elektrik, bad kiwei kiwei ki la shah ktah bha.
Ki semiconductor mynta ki don ha ka jaka pdeng jong ka jingïadei hapdeng ki ri ha baroh kawei ka pyrthei. Da kaba pynlong ïa ka jingshna chip tang ha ki katto katne ki thaiñ, wat ki jingpynthut kiba rit ruh ki lah ban pur ha kylleng ka pyrthei. Ka jingduh bording ha kawei ka jaka ne ka jingjia aksiden ha karkhana ha kawei pat ka lah ban pynsangeh ïa ka jingpynbiang. Kane ka lah ban pynslem ïa ki karkhana bad ktah ïa ka ïoh ka kot bad ka jingshngaiñ ha man la ki jaka.
Ka jingphai khmat ba dang shen shaphang ki magnet ba kham niar ha ka pyrthei ka long ka jingpynkynmaw kaba shai kumno ka jingpynïaid ïa ki jingdon jingem ba kongsan ka lah ban wanrah ïa ka bor kylleng ka pyrthei. Kumjuh ruh ki semiconductor ki la kylla long ki jingdon jingem ba kongsan jong ka juk digital.
Ka jingkiew ka jingdawa
Ka jingdawa ïa ki semiconductor kan nang kiew ha ki por ban wan. Ka jingpyndonkam bad jingpynmih jong ngi ïa ki tiar elektrik ka nang ïar ha ka rukom ka bym pat jujia mynno mynno ruh. Ka India mynta ka don palat 65 klur ngut ki nongpyndonkam smartphone, bad ka jingshna tiar elektrik jong ngi ka la kot T.12 lak klur man la u snem.
Ha kajuh ka por, ngi dang pynwandur ruh ïa ki system ba la pynshong nongrim ha ka AI, ki jaka buh jingtip, bad ki kali elektrik kiba donkam ïa ki chip semiconductor. Kane ka jingkiew ha ka jingdawa bad ka jingsaiñdur thymmai ka pynlong kaba donkam ïa ka Bharat ban pynskhem ïa ka jaka jong ka ha ka kam semiconductor ha kylleng ka pyrthei.
Na ka jinglait ïa ka Bus sha ka jingpynïaid ïa ka lawei
Da ki phew snem, la ong ïa ka India ba ka la “duh ïa ka bus” ha ka kam semiconductor. Kata ka jingong kam long shuh kaba shisha. Hapoh ka India Semiconductor Mission, la mynjur ki 10 tylli ki karkhana semiconductor. Ka jingshna ïa ki karkhana ka ïaid sted shaphrang.
Mynta, ngi lah ban ong da ka jingsngewskhem ba u ‘Made in India’ chip ba nyngkong un sa mih mynta u snem. Ka jingpynmih ïa ki mar ba nyngkong ha kawei na ki unit ka la dep sdang ha Sanand, bad hapoh shisnem, ngi khmih lynti ba sa saw tylli ki unit kin sdang pynmih mar.
Ki nongïalam ka pyrthei kum ki Applied Materials, Lam Research, Merck, bad Linde ki bei tyngka ban kyrshan ïa ki karkhana bad ki jaka pynpoi mar. Kane ka rukom treikam ka pyni ïa ka jingphaikhmat u Myntri Rangbahduh halor ka jingroi kaba jrong samoi jong ka karkhana semiconductor ha Bharat.
Ka jingpynïasohlang ïa ki bynta bapher bapher ka wanrah ïa kane ka jingjop kaba phylla ha ka por kaba lyngkot – ka jingïohi jngai kaba shai jong u Myntri Rangbahduh jong ngi, ka jingpynleit jingmut kaba shai ha ka jingpyntreikam, ka jingshim rai jong ki riewshemphang, ka jingïatreilang ha ka pyrthei, bad ka jingkyrshan kaba khlaiñ na ki sorkar jylla. Ka India ka la ïaid na kaba ap ha ka jaka ïeng bus jong ka histori sha kaba pynïaid ïa ka lawei. Ka jingpynwandur jong ngi bad ka kynhun jong ki riewdonsap ki don ka bynta kaba kongsan ha kane.
Ka jingsaiñdur bad ka sap: Ka jinglong ba kongsan jong ka India
Ka polisi bad ka jingbei tyngka ki long kiba kongsan ban pyndonkam ïa ka bor ba shisha jong ka Bharat – ki briew jong ka. Ka India mynta ka don palat 20% na ki nongtrei ha ka kam saiñdur ha ka pyrthei. Katkum ka jingkheiñ jong ki karkhana, la khmih lynti ba ka pyrthei kan ïakynduh ïa ka jingduna palat shi million ngut ki briew ba tbit ha ka kam semiconductor ha kaba sdang jong ki phew snem ban wan. Ka India ka dang pynkhreh ban pyndap ïa kane ka jingduna.
Palat 60,000 ngut ki nongpyndonkam ha ki 350 tylli ki jaka pule bad ki start-up ki pyndonkam ïa ki tiar Electronic Design Automation (EDA) kiba la ai khlem jingsiew da ka Sorkar India. Tang ha u snem 2025, ka jingpyndonkam jong ki ka la palat ïa ka 1.2 klur kynta.
Ki Start-up ki pynkhlaiñ ïa ka rukom shna chip jong ka India, da ka jingkyrshan ba khlaiñ jong ka sorkar. Ka Mindgrove Technologies ka dang pynmih ïa ki IoT chip ba la shna ha ka processor SHAKTI ba la shna hi hapoh ri na ka IIT Madras.
Ka Netrasemi, kawei pat ka start-up, dang shen ka la ïoh ïa ka rekod kaba T.107 klur ha ka jingbei tyngka. Kane ka dei kawei na ki jingpynrung VC kaba heh tam ha ka jaka saiñdur semiconductor jong ka India, kaba pyni ïa ka jingshaniah jong ki nongbei tyngka kaba nang kiew ha kane ka kam. Bun na kum kine ki start-up pynheh pynsan hapoh ka skhim Design Linked Incentive (DLI) jong ka Sorkar India.
Na ka Classroom sha ka Cleanroom
Ha ka Semiconductor Laboratory (SCL) kaba don ha Mohali, ki samla pule kolej na ki 17 tylli ki jaka pule ki la dep ban pynmih 20 tylli ki Chip. Yn sa pynmih shuh shuh ïa kum kine ki chip ha ki bnai ban wan. Kane ka jait jingpynroi ïa ka sap kan buh ïa ka Bharat ha ka kyrdan kaba khlaiñ ha ka kam shna semiconductor.
La pynthymmai ruh ïa ka SCL da kaba buh ha ka jingmut ïa ki jingangnud jong ki samla nongsaiñdur. Ban pynthikna ba ka sap jong ka India kan lah ban kiew na ka classroom sha ka cleanroom.
Ki nongïalam ka pyrthei ruh ki dang bei tyngka ha ka sap jong ka India. Ka Lam Research ka ai jinghikai pyntbit ïa 60 hajar ngut ki Engineer ha India. Ka Applied Materials, AMD, bad Microchip ki kular ban bei tyngka $1.1 billion na ka bynta ka R&D. Ka jingïatreilang bad ki IISc, ki IIT, bad kiwei kiwei ki pynthikna ïa ka bor treikam kaba khlaiñ na ka jingsaiñdur sha ka jingpynmih mar.
Ka India ka ïatreilang ruh bad ki paralok ha USA, Japan, EU, bad Singapore ban tei ïa ki sap kiba lah ban pynkhreh na ka bynta ka lawei. Kane ka jingkhlehlang jong ka sap na ka ri bad ka jingïatreilang ha ka pyrthei ka pynthikna ba ka Bharat kam tei tang na ka bynta lade hynrei na ka bynta ka pyrthei ruh.
Digital India sha ka Semicon India
Ka jingïaid lynti jong ka Bharat sha ka kam semiconductor ka dei ka bynta jong ka jingthmu kaba kham heh jong u Myntri Rangbahduh ba donburom u Narendra Modi. Ka la sdang da ka Digital India, ka thong kaba tei ïa ki jingdon jingem digital bad pynkup bor ïa ki nongshong shnong. Ka India Stack, UPI, Aadhaar, bad ki telecom network jong ngi ki la ailad ïa uwei pa uwei u nong India ban ïoh ïa ka teknoloji ha ki kti jong ki.
Ha kajuh ka por, ngi la pynkhlaiñ ruh ïa ka rukom pynmih tiar elektrik jong ngi. Mynta ngi dang kyntiew ïa ka rukom shna ïa ki Semiconductor, ki tiar electronic, bad ki tiar.
Ka Semicon India Summit 2025, kaba sdang mynta ka sngi, ka pyni ïa ka jingbteng jong kane ka jingïaid lynti. U Myntri Rangbahduh un plie ïa kane ka jingïalang bah mynta ka sngi. Mynta u snem palat 500 ngut ki nongïalam jong ka kam karkhana ha ka pyrthei na ki 48 tylli ki ri ki ïashim bynta haba ïanujor bad kumba 100 ngut ha u snem ba la dep. Ka pyrthei ka wan sha ki jingkhang jong ngi namar ka Bharat kaba skhem ka dei ka jingkyrmen jong ka pyrthei kaba ïaleh pyrshah ïa ka jingbym thikna.
Ki jaka kyrpang na Japan, South Korea, Singapore & Malaysia kin pynlong ïa ka jingïatreilang kaba don jingmut. Ngin sa don ruh ki jingïakren B2B, ki MoU, & ki jingïatreilang hapdeng ki karkhana & ki samla kiba don sap na kylleng ka pyrthei.
‘Ka ri kaba pynmih mar’
Ka thong jong ngi ka long ban pynlong ïa ka India kum ka “ri kaba pynmih mar”. Ka jingmih na ki karkhana semiconductor jong ngi kan shakri ïa ki kam kiba kongsan kum ki telecom, ki kali, ki jaka buh jingtip, ki tiar pyndonkam, bad ki tiar karkhana. Ym tang na ka bynta ka India, hynrei na ka bynta ka pyrthei baroh kawei.
Ha ki phew snem ban wan, katba ki semiconductor unit jong ngi ki nang kiew sha ka jinglong rangbah bad ka jingheh, ka India ka la pynkhreh ban long kum ka jaka ïakhun na ka bynta baroh kawei ka kam pynmih semiconductor.