Hardeep S Puri
Ka riti dustur jong ka India ka ngeit ba ka jingbishar ka wan shuwa ka jingjop. Kum ka jingkylla ka duriaw -Samudra Manthan- ha kaba ka jingeh ka la wanrah ïa ka jingmyntoi, ki jingkylla ha ka ïoh ka kot jong ngi ki ju pynmih ïa ka jingpynthymmai. Na ki jingeh jong u snem 1991 ka wan ka jingpyllait luid; na ka khlam ka wan ka jingkylla ha ka kam digital. Bad mynta, na ka jingsawa jong ki nongartatien kiba khot ïa ka India ka “ïoh ka kot kaba la ïap” ka mih ka khana kaba dap da ki jingshisha jong ka jinglah ban ïakhun pyrshah: ka jingroi kaba kham stet, ki jingïada kiba kham khlaiñ, bad ka lad kaba kham ïar.
Pyrkhat ïa ki jingkheiñ GDP kiba khatduh. Ka Real GDP ka la kiew da 7.8% ha ka Q1 jong u snem mang tyngka 2025-26, kaba long kaba heh haduh san bynta. Kaba kongsan ka long ba kane ka jingroi ka long kaba ïar: Ka GVA ka kiew da 7.6%, ha ka jingshna tiar 7.7%, ka kam tei jingtei 7.6%, bad ki kam ai jingshakri ~9.3%. Ka Nominal GDP ka la ïar da 8.8%. Kane kam dei ka jingkiew kaba shujia kumto; ka pyni ïa ka jingkiew jong ka jingpyndonkam, ka jingbei tyngka kaba khlaiñ, bad ka jingmih na ka jingpynlut paidbah kaba skhem bad ki jingpynkylla ha ki kam logistic kiba pynduna ïa ki jinglut ha kylleng ka ïoh ka kot.
Ka India mynta ka long ka ri kaba saw ka jingïar ka ïoh ka kot ha ka pyrthei-bad ka ri kaba kiew stet tam, kaba la tam watïa ka ri ba nyngkong bad ba ar ka jingïar, ka US bad ka China. Ha ki jingïaid lynti kiba mynta, ngi la pynkhreh ban tam ïa ka Germany bad ban long ka ri kaba lai ka jingïar ka ïoh ka kot ha ka jingïapher ha ka ïew ka hat shwa ba ki shiphew snem kin kut noh. Ka bor jong ngi ka long kaba kongsan ha ka pyrthei; ki jingkheiñ ba laitluid ki pyni ba ka India ka la dep ban noh synniang palat 15% na ka jingkiew jong ka pyrthei kaba nang kiew. U Myntri Rangbahduh u la buh ïa ka thong kaba shai-ban kyntiew ïa ka bhah jong ngi sha ka 20% katba ka jingpynkylla ka nang ïar bad ka bor kaba thymmai ka wan online.
Ki ïew bad ki Kynhun ai kyrdan ki la ithuh ïa kane ka jingryntih. Ka S&P Global ka la ai ïa ka jingpynkiew kyrdan ba nyngkong eh jong ka ri India ha ki 18 snem, da kaba kdew ïa ka jingkiew kaba khlaiñ, ka jingshaniah ha ka pisa tyngka, bad ka jingpynskhem ïa ka pisa tyngka. Kata ka jingkiew ka pynduna ïa ka jinglut jingsep bad ka pynheh ïa ka nongrim jong ki nongbei tyngka. Ka pynpra ruh ïa ka jingong “ka ïoh ka kot kaba la ïap”: ki nongpeit bniah laitluid ïa ka jingma ki la thep vote da ki jingthew kyrdan jong ki.
Kaba kongsan ruh ka long mano ba ïoh jingmyntoi. Hapdeng u snem 2013-14 bad 2022-23, 24.82 klur ngut ki nong India ki la lait na ka jingduk ba bun jait. Kata ka jingkylla ka shong ha ka jingpynbiang ïa ki jingshakri ba kongsan ha ka jingheh-ki bank account, ka umphniang shet jingshet kaba khuid, ka jingïada na ka bynta ka koit ka khiah, ka um kor-bad ha ki jingphah beit beit ïa ka pisa kaba ai bor ïa kiba duk ban jied. Kane ka jingheh jong ka jingkiew shaphrang-hapdeng ka synshar paidbah kaba ïar ha ka pyrthei bad ryngkat bad ki jingeh kiba phylla ha ka jingbun briew-ka long kaba kyrpang. Ka rukom treikam jong ka India ka kheiñ kor ïa ka jingtei ïa ka jingïasngewthuh jingmut, ka jingsynshar paidbah kaba don ka jingïakhun, bad ka jingpynpoi ïa ki mar sha baroh ki shnong lyngba ki lad digital. Ka kham suki ban pynbna, ka kham stet ban pyntreikam, bad la tei ban neh. Haba ki nong kynthoh ki ïanujor ïa ngi bad ki jingmareh stet da kaba pyni bor, ki sngewthuh bakla ïa ka jingmut: ngi tei ïa ka ïoh ka kot jong u nongmareh marathon.
Kum u Myntri ka Tnad Petroleum jong ka India, nga lah ban pynshisha kumno ka jingpynbiang bording jong ngi ka kyrshan ïa kane ka jingroi kaba stet. Ka India, mynta, ka ïeng kum ka ri kaba lai ha ka jingiar ha kaba pyndonkam ïa ka bording, kaba saw ka jingïar ha kaba pynkhuid ïa ka umphniang, bad kaba saw ka jingïar ha ka jingwanrah ïa ka LNG ha ka pyrthei. Ngi pyntreikam palat 5.2 million ki barel ha ka shisngi jong ka jinglah ban pynkhuid, ryngkat bad ka jingpynkhreh kaba shai ban pynïar palat ïa ka 400 MTPA ha kaba kut jong ki shiphew snem.
Ka jingdawa bording jong ka India-ba la antad ba kan kiew arshah ha u snem 2047-kan long haduh shi bynta na ka saw bynta jong ka jingdawa bording kaba nang kiew ha ka pyrthei, kaba pynlong ïa ka jingjop jong ngi kum ka phang pdeng jong ka jinglong ryntih jong ka kam bording ha ka pyrthei. Ka rukom treikam jong ka sorkar ka long ban pynïasoh lang ïa ka jingshngaiñ bad ka jingpynkylla. Ka jaka wad bniah ka la nang ïar na ka 8% jong ki jaka wad bniah ha u snem 2021 sha palat 16% ha u snem 2025, da ka thong ban kynthup 1 million sq. km shuwa u snem 2030. Ka jingpynduna kaba jur ïa ki jaka ba la khot ‘No-Go’ da 99% ka la plie ka lad kaba khraw, katba ka Open Acreage Licensing Policy (OALP) ka pynthikna ïa ka jingthew kaba shai, kaba ïakhun. Ki jingpynkylla thymmai ïa ka dor jong ka gas-kaba pynïasoh ïa ki dor bad ka Indian crude basket bad kaba ai 20% ki premium na ka bynta ka deepwater bad ki tyllong um ba thymmai-ki la pynlong ïa ka jingbei tyngka.
Ka khana bording jong ngi kam dei tang shaphang ki hydrocarbon; ka dei ruh shaphang ka jingkylla. Ka jingkhlehlang ïa ka Ethanol ka la kiew na ka 1.5% ha u snem 2014 haduh mynta ka sngi, kaba la pynduna palat T.1.25 lak klur ha ka pisa bar ri bad siew palat T.1 lak klur beit beit sha ki nongrep. Palat 300 tylli ki karkhana biogas la pyntreikam hapoh ka SATAT, da ka jingbthah ban khleh 5% kaba la buh thong ha u snem 2028 bad ki Oil PSU ki dei kiba lamkhmat ha ka green hydrogen.
La don katto katne ka jingkren shaphang ka jingthied ka India ïa ka umphniang na Russia. To ngin pynïakhlad ïa ka jingshisha na ka jingsawa. Ka umphniang na Russia kam pat ju shah khang kum ka umphniang na Iran ne Venezuela; ka don hapoh ka rukom buh dor jong ka G7/EU kaba la saiñdur ban pynïaid ïa ka umphniang katba dang buh kyndon ïa ka jingkamai. Ki la don 18 sien kiba kum kine ki package, bad ka India ka la kohnguh ïa kawei pa kawei. Man la ka jingsiew jingdiah ka la pyndonkam ïa ka jingshalan mar bad ka jingpynbiang kaba long katkum ka aiñ, ki nongkhaiï kiba kohnguh, bad ki lad ba la bishar bniah. Ngim shym la pynkheiñ ïa ki kyndon; ngi la pynskhem ïa ki ïew bad ngi la pynlong ïa ki dor ha kylleng ka pyrthei ban nym kiew.
Katto katne ki nongkynthoh ki kynnoh ba ka India ka la kylla long ka “jaka pynïaid” ïa ka umphniang jong ka Russia. Ym don kaei kaei kaba lah ban kham jngai na ka jingshisha. Ka India ka la long ka ri kaba saw kaba shalan ïa ki mar umphniang shabar ri da ki phew snem-slem bha shuwa kane ka jingïathut-bad ki nong pynkhuid umphniang jong ngi ki pyntreikam ïa ka umphniang na kylleng ka pyrthei. Ka jingshalan mar shabar ri ka pynlong ïa ki jingpynpoi mar ban treikam; hooid, ka Europe hi ka la phai sha ki umphniang jong ka India hadien ba ka la khang ïa ka umphniang na Russia. Ka jingbun jong ki mar ba shalan shabar ri bad ka jingmih na ka jingpynkhuid (GRMs) ka dang sah kumjuh; ym don jingkylli shaphang ka jingmyntoi.
Kaba kongsan kumjuh, ka India ka la leh da kaba tyngeh ban ïada ïa ki nongshong shnong jong ka haba ki mar ki mata ha ka pyrthei ki la kiewdor hadien ka jingïakynad ha Ukraine. Ki Oil PSU ki mad ïa ka jingduhnong haduh T.10 shi litar ha ka diesel; ka sorkar ka la ot ïa ka khajna jong ka sorkar pdeng bad jylla; bad ki kyndon shalan mar shabar ri ki la bthah ba ki nongpynkhuid umphniang bad diesel kiba die shabar ri ki dei ban die ym duna ïa ka 50% ka petrol bad 30% ka diesel ha ka ïew ka hat hapoh ri.
Kine ki sienjam, ha ka jinglut kaba bun bha ha ka liang ka pisa tyngka, ki la pynthikna ba ym don kawei ruh ka jaka die khutia kaba la tyrkhong bad ba ki longïing ha India ki ïohi ïa ki dor kiba skhem. Ka jingshisha kaba kham ïar ka long kane: ym don ba lah ban bujli ïa ka ri kaba ar ha ka pyrthei kaba pynmih umphniang, kaba pynbiang haduh 10% na ka umphniang ha ka pyrthei. Kito ki kti kiba kdew ki leh klet ïa kane ka jingshisha. Ka jingbud ryntih jong ka India ïa baroh ki kyndon jong ka pyrthei ka la khanglad ïa ka jingkiew dor haduh $200 shi barel – kaba ïahap bad ki jinglong tynrai jong ngi kum u Vasudheiva Kutum bakam.
Ka long kumjuh, ka ‘Made in India’ na ka bynta ka jingthmu kylleng ka pyrthei kaba pynwandur ïa ka jingkylla ha ka kam karkhana kaba thymmai kaba sdang wan dur ha India kaba kynthup ïa ki semiconductor, kin tiar elektrik, ki tiar pynthymmai, ki tiar ïada ri, bad ki dawai kiba kyrpang-ba la pynïaid da ki jingmyntoi jong ka PLI bad ka PM Gati Shakti u budlum jong ki kam logistic. Ka bor ha kaba ïadei bad ka kam semiconductor mynta ka la poi sha ka kyrdan kaba thymmai-ka jingpynshisha ïa ka jinglong khia bad jingpyntreikam jong ka polisi. Ka Kynhun Myntri dang shen ka la mynjur sa saw tylli ki projek shna semiconductor hapoh ka India Semiconductor Mission, bad ka jingleit jngoh jong u Myntri Rangbahduh dang shen ïa kawei ka jaka shna semiconductor ha Japan, bad ka jingkular ban bei tyngka ba thymmai jong ka Japan, ka pynpaw ïa ka jingpynkhreh kam na ka bynta ki lad pynbiang tiar kiba lah ban ïakhun bad kiba lah ban shaniah.
Ka ïoh ka kot ba ïadei bad ka kam digital ka pynbun ïa kine ki jingmyntoi. Ka India ka lamkhmat ïa ka pyrthei ha ka jingsiew ha ka por; Ka jingdon jong ka UPI ha man la ki jaka ka pynkiew ïa ka jingmih na ka bynta ki kam barit baria, bad ka jinglong jingman jong ki startup ka pynkylla ïa ka jingsaiñdur sha ka jingshalan ïa ki jingshakri bad ki lad pynbeit. Haba ki lad digital ki ïakynduh ïa ki jingdon jingem kiba khlaiñ, ka jingktah ka long kaba kham jur – ka jingïatyngkhuh kaba kham duna, ka jingpynlong aiñ kaba kham ïar, bad ka jingïaid lynti kaba bha jong ka jingbei tyngka bad jingpyndonkam.
Ka lynti shakhmat ka long kaba ai jingkyrmen. Ki jingkheiñ ba laitluid (EY) ki pyni ba shuwa u snem 2038 ka India ka lah ban long kum ka ri kaba ar ka jingïar ka ïoh ka kot ha ka pyrthei ha ka liang ka PPP, da ka GDP kaba palat ïa ka $34 trillion. Kane ka lynti ïaid ka shong ha ki jingpynkylla kiba stet, ka bor jong ki briew, bad ka bording kaba bun, kaba khuid, kaba lah ban shaniah na ka bynta man la ka kam bad ka ïing.
Ka jingtynjuh ïa ka imlang sahlang kaba khraw ka shong ha ki por ba jynjar jong ka. Haba la artatien ha ki por ba la leit noh, ka India ka la jubab da ki jingkylla ba khuid, ki jingkylla IT, bad ka burom kaba jar jar jong ki million kiba kyntiew ïalade lyngba ka jingpule bad ka jingseng kam. Ka por mynta ka sngi kam pher. Ngin pynlong ïa ka jingpeit jong ngi kaba stet, ki jingpynkylla jong ngi kiba ïaineh, bad ka jingroi jong ngi kaba stet, kaba don ka synshar paidbah, bad kaba kynthup lang-khnang ba ki jingmyntoi kin poi sha kiba duna bha ka jingshakri. Ha ki nongkynthoh, ka jingthoh jingkheiñ ka dei ka jubab. Hapoh ka jingïalam jong u Myntri Rangbah duh ka ri u Narendra Modi, ka Viksit Bharat kam dei ka jingangnud; ka long kaba lah ban pynpoi- bad ki jingkheiñ ki long tang ka lynnong ba dang shu dep ha kata ka khana kaba kham heh.
U Nongthoh u dei u Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ïa ka Tnad Petroleum & Natural Gas.