Ka jingbam ka dei kaba donkam tam ia ka met jong u briew bad khlem ka bam ym don jingim.Ka jingduna jong ka jingbam ha ka met ruh ka wanrah ia ka jingshitom bad ka jingpalat jong ka bam ha ka met ruh ka wanrah jingshitom kumjuh hi. Kumba long kiwei pat ki jingdonkam jong ka jingim u briew ka bam ka dei ban long kaba biang ym ban palat ne duna. Ka jingbam ia ki jingbam kiba bha bad kiba tei ia ka met ka wanrah ia ka jingmyntoi bad ka ai ia ka jingkoit jingkhiah, hynrei ka jingbam ia ki jingbam kiba sniew bunsien ka wanrah jingeh ia ki briew shimet bad bunsien la shem ba ka daw jong ka jingpang jingshitom ka dei na ka daw jong ka jingbam kulmar ia ki jait jingbam kiba ktah ia ka jingkoit jingkhiah jong ka met. Namar kata khnang ban ioh ia ka jingkoit jingkhiah baroh ngi donkam ban nang ban bam ia ki jingbam kiba bha bad ki ban ym pynsniew ia ka met. Ka jingbam hi ka dei ka dawai bah kaba khraw kaba ai ia ka jingkoit jingkhiah lada ngi nang ban bam kat kum ba dei biang naka bynta ka met jong ngi. Kumta ka long kaba donkam ban sngewthuh ba ka jingkoit jingkhiah ka don ha ki kti jong ngi hi.
Bun ki khnium bad kynnoh ba ki jingbam ha kine ki sngi kim long shuh kiba biang bad kiba koit ba khiah namar ba la bun palat ka jingai dawai (chemical) naduh ki jhur, ka doh, ki soh, wat haduh ka umphniang bad kiwei pat ki jingbam ba la song ha ki jingsong bad kiwei kiwei de. Kawei na ka jingshitom kaba kham kynrei eh ha kiba bun ka dei ka jingshitom kpoh bad kane baroh ka dei beit na ka daw jong ka jingbymbiang ha ka rukom bam. Ha kine ki sngi la iohi ba kat shaba leit ki dap tang ki jaka die jingbam ba pynsuk (fast food) na ka bynta ki paidbah bad ki jingbam kai (junk food), kumta bun ki mlien bha ban bam ia kine ki jait jingbam. 90% na kine ki jingbam la shem ba kim ju salia ia ka jingkoit jingkhiah hynrei ki longbeit kumno ban kamai bad pynbiang ia ka jingdawa ki paidbah. Kum ka nuksa wat ki jhur ba pyndonkam bunsien kim ju sait khuid satia ia ki.Kine ki jingbam bunsien ki dei kiba bun bha ka umphniang bad ka khlein kumta kim da long eh kiba na ka bynta ka koit ka khiah.
Ki briew kiba nang bam bam la iohi ba ki long ki briew kiba koit bakhiah bad ka long kaba eh ban shem ia ki briew kiba nang ban sumar ia la ka jongkoit jingkhiah ha kine ki sngi. Bun kim salia satia ia ka jingkoit jingkhiah nalor ba ki jingbam kim long kiba paka shuh, pynban ki briew ki dang bam ia kiwei pat ki jingbam kiba sniew kum kaba dih duma bad bam ia ki khaini, raja bad kiwei. Man ka por ba ki leit ban shah sumar ne iakynduh ia ki doktor ba ju batai ba ka jingkyrni ka jingdih sikret ne duma bad ka jingbam duma ki long kiba sniew bad kiba ktah ia ka koit ka khiah, hynrei kane kam shym la pynphikir satia ia ki paidbah. Ka jingkoit jingkhiah ka don ha ka kti jong u briew shimet shimet ban phikir ia la ka jong ka jingim, palat nangta ka shong ha ka bor jong ka mariang.
Ha ka por jong ka jinglong samla ha ba ka bor met ka dang biang bad ba ka bor jong ka jingialeh pyrshah ia ka jingpang ka dang khlain, kam da don jingktah than eh ia ka koit ka khiah, hynrei wat la katta ruh bun ki samla ki ud bad ki mad shibun ki jait jingpang. Ha kine ki sngi namar jong ka rukom long ka rukom im namar jong ka jngkiew ka ioh ka kot, ha kaba wat ki khynnah ki lah ban ioh kat kaba ki kwah namar ba ki kmie ki kpa ki pynbiang ia ki, bun ki khynnah kim kham bang ban bam ia ka ja bad ki jingbam kiba tei met, hynrei ki kham sngewtynnad ban bam da ki jingbam kai kum ki chips, ki shoklet, bad kiwei pat. Kumta wat ki khynnah rit ruh ki mad ia ki jingpang kiba ktah khamtam eh ia ka kpoh.
Kiwei pat ki jingpang kiba kynrei bha ha kine ki sngi hapdeng jong ki briew kiba la khamsan ki long ka jingpang shini (blood sugar), ka jingpang high blood bad kiwei pat. Kine ki jingpang ki la dkhat ia kiba bun bah ki mynsiem briew, namar ba kiba ngat ia kane ka jingpang ki shem jingeh shibun ban ioh khiah namar ba ki hap ban kiar na ki jingbam. Ki don ki briew kiba ong ym lei lei lada iap halor ka bam, kane ka long kaba bakla shibun eh namar ba hapoh ha lade ym don iwei ruh iba kwah ban iap bad baroh ki bam khnang ban im. Na ka bynta kito kiba dei ban kiar ia ki jingbam kiba ktah ia ka met jong ki, ka jingbam kam iapher satia na ka kyiad bad na u drok namar ba ka pyntroin ia ka met jong ki.
Tang kawei ka buit kaba rieh ba kito kiba ngat ha kitei ki jait jingpang ka long ba kin sngewthuh shai kdar ia ka jingmut jong ka jingim bad ka jingbam. Haba kum bam ia ka jingbam kaba ktah ka jingbang ka neh tang da ki minit bad ka jngbabe ka tied man la ka khyllip mat bad ka jingkoit jingkhiah ka nanghiar nanghiar. Kumta kawei ka nuksa ka long, kumba ka bam kaba bang ka pynkmen ia ka mynsiem ka jingkoit jingkhiah ka kham pynkmen da ka spah shah. Ia ka jingkoit jingkhiah lah ban lehkmen bad sngew shilynter jingim katba dang ring mynsiem hynrei ka jingbam bakla ka dap tang ka jingbabe.Namar kata donkam ban nang ban bam bad lehkmen ha ka jingkhiah krat.
